केन्द्रीय प्रदूषण नियंत्रण बोर्ड

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search

thumb|250px|kendriy pradooshan niyantran bord ka pratik kendriy pradooshan niyantran bord (aangrezi: Central Pollution Control Board) ka gathan ek saanvidhik sangathan ke roop mean jal (pradooshan nivaran evan niyantran) adhiniyam, 1974 ke aantargat sitanbar, 1974 mean kiya gaya tha. isake pashchath keandriy pradooshan niyantran bord ko vayu (pradooshan nivaran evan niyantran) adhiniyam, 1981 keaantargat shaktiyaan v kary sauanpe gaye. yah kshetr nirman ke roop mean kary karata hai tatha paryavaran (suraksha) adhiniyam, 1986 ke pravadhanoan ke aantargat paryavaran evan van mantralay ko takaniki sevaean bhi upalabdh karata hai. keandriy pradooshan niyantran bord ke pramukh kary jal adhiniyam, 1974 tatha vayu adhiniyam, 1981 mean vyakt kiye gaye haian.

vayu gunavatta prabodhan

vayu gunavatta prabodhan vayu gunavatta prabandhan ka ek mahatvapoorn aang hai. 'rashtriy vayu prabodhan karyakram' ki sthapana vartaman vayu gunavatta ki sthiti aur pravritti ko sunishchit karane tatha udyogoan aur any srotoan ke pradooshan ko niyamit kar niyantrit karane tatha vayu gunavatta manakoan ke anuroop rakhane ke uddeshy se ki gee hai. yah audyogik sthapana tatha shaharoan ki yojana taiyar karane ke lie apekshit vayu gunavatta ke aank doan ki prishthabhoomi bhi upalabdh karata hai. isake alava kendriy bord ka nee dilli sthit ek svachalit prabodhan keandr bhi hai. is keandr par shvasan nilambit vyakti kan, karban mono aauksaid, ojon, salphar daiaauksaid, naitrojan daiaauksaid tatha nilambit vivikt kan bhi niyamit roop se prabodhit kiye ja rahe haian.

svachchh jal kheti-ba di, udyogoan mean prayog ke lie vany jiv tatha matsy palan ke prajanan tatha manav ke astitv ke lie ek chir sthaee sansadhan avashyak hai. bharat nadiyoan vala desh hai. yahaan 14 pramukh nadiyoan, 44 majholi nadiyoan aur 55 chhoti nadiyoan ke alava kafi sankhya mean jhilean, talab tatha kuean haian, jinaka prayog prathamik roop se bina upachar kiye pine ke lie kiya jata hai. samany taur par adhikatar nadiyaan manasoon ke dauran bhari rahati haian jo varsh ke keval tin mah tak simit rahati haian, prayah shesh samay mean ye sookhi hi rahati hai aur udyogoan athava shaharoan/kasboan se visarjit apashisht jal hi le jati hai, jo hamare simit jal sansadhanoan ki gunavatta ko khatare mean dalati hai. bharatiy sansad ne hamare jal nikayoan ki svasthyapradata ko barakarar rakhane tatha surakshit rakhane ke vichar se jal (pradooshan nivaran evan niyantran) adhiniyam, 1974 banaya. jal pradooshan se sanbandhit takaniki tatha saankhyikiy aank doan ko ekatr karana, milana tatha usaka prasaran karana kendriy bord ka ek adhidesh hai. isalie jal gunavatta ka prabodhan tatha nigarani isaki sabase mahatvapoorn gatividhi hai.

sangathanatmak sanrachana

bord mean ek poornakalik adhyaksh hota hai, jise paryavaraniy sanrakshan se sambaddh mamaloan mean vishesh jnan ya anubhav ho ya aisa vyakti jise uparilikhit mamaloan ke sath sanstha ke prashasanik karyoan ka jnan ya anubhav ho, jise keandr sarakar dvara niyukt kiya jata hai; paanch se anadhik sadasy keandr sarakar dvara, usaka pratinidhitv karane vale, namit kie jate haian; keandr sarakar dvara rajy bordoan mean se paanch se anadhik sadasy namit kie jate haian; keandr sarakar dvara krishi, matsy ya udyog ya vyapar ya any hitoan ka pratinidhitv karane vale tin se anadhik gair-sarakari sadasyoan ko namit kiya jata hai; keandr sarakar ke svamitv, niyantran evan prabandhan vale nigamoan evan kanpaniyoan ka pratinidhitv karane vale do vyaktiyoan ko keandr sarakar dvara namit kiya jata hai; keandr sarakar dvara niyukt ek poornakalik sadasy-sachiv jise pradooshan niyantran ke vaijnanik, abhiyaantriki ya prabandhan pahaluoan ki yogyata, jnan evan anubhav ho.

dayitv evan kary

  1. bharat sarakar ko jal evan vayu pradooshan ke nivaran evan niyantran tatha vayu gunavatta mean sudhar se sanbandhit kisi bhi vishay mean paramarsh dena.
  2. jal tatha vayu pradooshan ki rokatham athava nivaran evan niyantran ke lie ek rashtravyapi karyakram ki yojana taiyar kar tatha use nishpadit karana.
  3. rajy bordoan ki gatividhiyoan ka samanvayan karana tatha unake bich utpann vivadoan ko sulajhana.
  4. rajy bordoan ki takaniki sahayata v margadarshan upalabdh karana, vayu pradooshan se sanbandhit samasyaoan tatha usake nivaran, niyantran athava upashaman ke lie anusandhan aur usake uttaradayi karanoan ki khoj karana.
  5. jal tatha vayu pradooshan ke nivaran tatha niyantran athava upashaman ke karyakram mean sanlagn vyaktiyoan ke lie prashikshan ayojit karana tatha yojanaean taiyar karana.
  6. jal tatha vayu pradooshan ki rokatham athava niyantran, nivaran par ek vistrit jan-jagarookata karyakram, mas midiya ke madhyam se ayojit karana.
  7. jal tatha vayu pradooshan aur usake prabhavi nivaran, niyantran athava rokatham ke lie kiye gaye upayoan ke sanbandh mean takaniki tatha samkhikiy aank doan ko sangrahit, sankalit kar prakashit karana.
  8. stek gais kliniang divaisis, staiks aur daktas sahit sahit mal-jal tatha vyavasayik bahisravoan ke visarjan tatha shodhan ke sanbandh mean niyamavali, achar sanhita aur disha-nirdesh taiyar karana.
  9. jal tatha vayu pradooshan tatha unake nivaran tatha niyantran se sanbandhit mamaloan mean soochana ka prasar karana.
  10. sanbandhit rajy sarakaroan ke paramarsh se nadiyoan athava kuoan ke lie manakoan ko nirdharit karana tatha vayugunavatta ke lie manak taiyar karana, nirdharit karana, sanshodhit karana athava radd karana.
  11. bharat sarakar dvara nirdharit kiye gaye any kary nishpadit karana.

sangh shasit pradeshoan ke lie bord ke kary

  1. kisi parisar ki upayuktata athava kisi udyog ki avasthiti jisase kisi nadi athava kuean pradooshit ho rahe haian, athava unase vayu pradooshan ki sanbhavana ho, ke vishay mean sangh shasit pradesh ki sarakaroan ki salah dena.
  2. sivej ke shodhan tatha vyavasayik bahisravoan tatha aautomobails ke utsarjanoan, audyogik sanyantr tatha any kisi pradooshanakari srotoan ke lie manakoan ka nirdharan karana.
  3. sivej aur vyavasayik bahisravoan ka bhoomi par visarjan.
  4. sivej aur vyavasayik bahisrav tatha vayu pradooshan niyantran upaskaroan hetu vishvasaniy aur kiphayati vidhiyoan ka upayukt vikas vayu (pradooshan nivaran evan niyantran) adhiniyam 1981 ke aantargat adhisoochit kshetroan athava keandr shasit pradeshoan ke kshetroan mean vayu pradooshan niyantran kshetr ke roop mean athava kisi kshetr ka pata lagana.
  5. pariveshi jal tatha vayu ki gunavatta ka moolyaankan karana, tatha apashisht jal shodhan sthapanaoan, vayu pradushan niyantran upakaranoan, audyogik sanyantroan athava vinirman prakriyaoan ka nirikshan karana tatha jal tatha vayu pradooshan ki rokatham tatha nivaran v niyantran ke lie uthaye gaye kadamoan tatha unaki nishpadan kshamata ka moolyaankan karana.


bharat sarakar ki nirdharit niti ke anusar keandriy pradooshan niyantran bord ne jal (pradooshan nivaran evan niyantran) adhiniyam, 1974, jal (pradooshan nivaran evan niyantran) upakar adhiniyam, 1977 tatha vayu (pradooshan nivaran evan niyantran) adhiniyam, 1981 ke aantargat sangh shasit pradeshoan ke vishay mean apani shaktiyaan tatha kary sanbandhit sthaniy prashasanoan ko pratyayojit kar di haian. keandriy bord apane pratipakshoan rajy pradooshan niyantran bodoan ke sath paryavaraniy pradooshan ke niyantran tatha nivaran se sambandhit vidhanoan ke karyanvayan ke lie uttaradayi hai.


panne ki pragati avastha
adhar
prarambhik
madhyamik
poornata
shodh

tika tippani aur sandarbh

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah