चन्द्रबली सिंह
chandrabali sianh
| |
poora nam | chandrabali sianh |
janm | 20 aprail, 1924 |
janm bhoomi | gazipur, uttar pradesh |
mrityu | 23 mee, 2011 |
mrityu sthan | varanasi, uttar pradesh |
karm bhoomi | bharat |
karm-kshetr | lekhak, alochak, anuvadak, pradhyapak |
mukhy rachanaean | 'lok drishti', 'hindi sahity' tatha 'alochana ka janapaksh' adi. |
bhasha | hiandi, aangrezi |
nagarikata | bharatiy |
any janakari | chandrabali sianh janavadi lekhak sangh ke sanshthapak mahasachiv aur bad mean adhyaksh rahe. |
inhean bhi dekhean | kavi soochi, sahityakar soochi |
chandrabali sianh (aangrezi: Chandrabali Singh, janm- 20 aprail, 1924, gazipur ; mrityu- 23 mee, 2011, varanasi) ek lekhak hone ke sath-sath utkrisht koti ke anuvadak evan alochak the. gazipur mean janme chandrabali sianh ne 'lok drishti', 'hindi sahity' tatha 'alochana ka janapaksh' namak shirshak se pustak ka prakashan kiya. inaki ginati ek utkrisht koti ke anuvadak ke roop mean bhi ki jati thi.[1]
jivan parichay
chandrabali sianh aangrezi ke param vidvanh hokar bhi hindi ke sadhak the. ve ramavilas sharma ke sannidhy mean kafi lambe samay tak agara ke balavant rajapoot snatakottar mahavidyalay mean pradhyapan karate rahe. chandrabali sianh apani saikil ki dandi par ramavilas ji ko baithakar, gapashap karate hue, mahavidyalay ate-jate the. ramavilas sharma ne apani ramachandr shukl par likhi alochana pustak ko chandrabali sianh ko abhootapoorv alochak kahakar samarpit kiya hai. ve lambe-chharahare the. pan adhik khane se unake daant kale p d ge the, kintu unaki vani mean mithas thi. jo bhi inake pas ata, inaka hi ho jata tha. ve saral aur sahriday the.[2]
sahityik parichay
chandrabali sianh ne jo alochanatmak nibandh likhe haian, ve unaki do pustakoan mean sankalit haian-
- lokadrishti aur hindi sahity
- alochana ka janapad
chooanki ve aangrezi kavita ke marmajn the, chhathe dashak mean najim hikamat ki kavitaoan ke anuvad kie the, jo pustakakar ‘hath’ shirshak se chhapa tha. sahity akadami se unaki pablo nerooda ki kavitaoan ka ek sanchayan prakashit hua tha. apani mrityu ke poorv unhoanne emili dikinsan, valt hnitaman evan bartolt brekht ki kavitaoan ke anuvad kie the, jo mahatma gaandhi aantarashtriy vishvavidyalay ke sahayogi se vani prakashan dvara prakashit kiya gaya hai. khed ka vishay yah hai ki ve in kitaboan ko prakashit roop mean nahian dekh pae. valt hnitaman amarika ke rashtriy kavi haian. ve kavita mean muktachhand ke janmadata haian. ‘ghas ki pattiyaan’ unaki amar kriti hai, jisaki lokapriyata desh-deshantar mean hai. chandrabali sianh yuvavastha se hi unaki kavitaoan ke marmajn adhyeta rahe haian. unhoanne hnitaman ki kavitaoan ka lanmayata mean doobakar hindi mean roopantar kiya hai. yah pustak chandrabali sianh ki umr bhar ki sadhana ka pratiphal hai. amarika ke is mahanh kavi ke mahattv ko hindi ke prarambhik do sahity-nirmataoan ne bisavian shatabdi ke prarambh mean hi svikar kar liya tha aur chandrabali sianh ne unaki mahatta ko samagrata mean pahali bar ujagar kiya. unhoanne valt hnitaman ki sankshipt jivani ke sath-sath unaki kavitaoan par vistar se vichar kiya hai.[2]
sashkritik aandolan ke samarthak
chandrabali ji ramavilas sharma, trilochan shastri ki pidhi़ se lekar pragatishil sanskritikarmiyoan ki yuvatam pidhi ke sath chalane ki kuvvat rakhate the. ve janavadi lekhak sangh ke sanshthapak mahasachiv aur bad mean adhyaksh rahe. usase pahale tak ve pragatishil lekhak sangh ke mahatvapurn stambh the. jan sanshkriti manch ke sath unake athmiy sanbandh tajinhdagi rahe. babari masjid dhahae jane ke bad rashtriy ekata abhiyan ke tahat saanskritik sangathanoan ke sajha abhiyan ki kaman banaras mean unhian ke hath thi aur is daur mean unake aur hamare sangathan ke bich jo atmiy rishta qayam hua, vah sadaiv hi chalata raha. unake sakshathkar ‘samakalin janamat’ mean prakashit hue. chanhdrabali ji vam sashkritik aandolan ke samanhvay ke prakhar samarthak rahe.
chandrabali ji ne marksavadi saanskritik andolan ke bhitar ki bahasoan ke unnat roop aur star ke lie haradam hi sangharsh kiya. ‘nee chetana’ 1951 mean unaka lekh chhapa tha- ‘sahity ka sanyukht morcha’. (bad mean vah ‘alochana ka janapaksh’ pustak mean sankalit bhi hua. chanhdrabali ji ne is lekh mean likha, ‘sabase adhik nirlipt aur uddeshyapoorn alochana athmalochana kamhyoonisht- lekhakoan aur alochakoan ki aur se ani chahie. unhhean apane bhatakavoan ko shvikar karane mean kisi prakar ki jheanp ya bhiruta nahian dikhalani chahie, kyoanki jagarook kraantikari ki yah sabase b di pahachan hai ki vah am janata ko apane sath lekar chalata hai aur vah yah janata hai ki doosaroan ki alochana ke sath-sath jab tak vah apani bhi alochana nahian karata, tab tak vah n sirph janata ko hi sath n le sakega, varanh svayan bhi vah apane lie sahi marg ka nirdharan nahian kara paega. doosaroan ki alochana mean bhi chapaloosi karane ki avashyakata nahian, kyoanki chapaloosi unhean kuchh samay tak dhokha de sakati hai, kintu unhean sudhar nahian sakati. maitripoorn alochana ka yah arth nahian ki ham doosaroan ki galatiyoan ko janate hue bhi chhipakar rakhean. athmalochana ke shtar aur roop ki yahi visheshata- markhsavadi alochana honi chahie ki ham usake sahare age badh sakean.’[3]
gady ko pahuanchaya utkarsh par
achary ramachandr shukhl ke bad acholana ka aisa samarth shtabak kisi ne nahian likha, lekin chandrabali sianh ne gady ko uthkarsh par pahuanchaya. maian bhi aisa gady nahian likh sakata. yah bat varishhth alochak namavar sianh ne janavadi lekhak sangh keandr ki or se prophesar chandrabali sianh ko shraddhaanjali arpit karate samay sahity akadami ke sabhagar mean ayojit sabha mean kahi. unhhoanne kaha ki chandrabali ne jin chhah kaviyoan ko anuvad ke lie chuna unamean pablo neruda, najim hikamat, mayakovski, valt hvitamain, emili dikinsan aur brekht haian. in sabane phasijhm ke virodh mean tatha manaviy uthpi dan ke virodh mean yatharthavadi kavitaean likhi thian. is chayan se unaki alochanathmak kasauti ka pata chalata hai. unhhoanne kaha ki chandrakaanta santati par pahali bar chandrabali sianh ne hi vishtar se vichar kiya aur kh di boli hiandi ke katha sahithy ke vikas mean devakinandan khatri ki drishti ko sakarathmak roop se prashtut kiya. janavadi lekhak sangh ke mahasachiv murali manohar prasad sianh ne kaha ki dvandvathmak evan aitihasik drishti ki prakharata unaki alochana mean jis tarah se ubhari hai, usase sikh lene ki zaroorat hai. vah sahity ke sabhi kshetroan mean bahuvijn pandit the. nagari pracharini sabha ke vishhvakosh mean jitani bhi yooropiy sahithy ki tiphpani chhapian, ve chandrabali ji ne hi likhian. vishhv sahithy ki drishti se bhi unaka jnan bahut vhyapak tha. alochana ki praanjal bhasha likhane ke hisab se vah advitiy the.[4]
nidhan
hindi ke suprasiddh marksavadi alochak, sangathanakarta aur vishv kavita ke shreshtatam anuvadakoan mean shumar kamared chandrabali sianh ka 23 mee, 2011 ko 87 varsh ki ayu mean banaras mean nidhan ho gaya. chandrabali ji ka jana ek aise karmath vam buddhijivi ka jana hai, jo marksavadi saanskritik andolan ke har hisse mean barabar samadrit aur prerana ka srot raha.
|
|
|
|
|
tika tippani aur sandarbh
- ↑ kashi ke sahityakar (hindi). . abhigaman tithi: 24 janavari, 2014.
- ↑ 2.0 2.1 yayavar, bharat. amarika ka vah nirala kavi (hiandi) ravivar d aaut k aaum. abhigaman tithi: 15 aprॅl, 2014.
- ↑ chandrabali sianh ke roop mean prerana srot kho diya (hiandi) lekhak manch. abhigaman tithi: 15 aprॅl, 2014.
- ↑ chandrabali sianh ne gady ko uthkarsh par pahuanchaya : namavar sianh (hiandi) lekhak manch. abhigaman tithi: 15 aprॅl, 2014.
bahari k diyaan
sanbandhit lekh