छप्पय
chhappay matrik visham chhand hai. 'prakritapaiangalamh'[1] mean isaka lakshan aur isake bhed diye gaye haian.
- matrayean
chhappay bhi sanyukt chhand hai, jo rola (11+13) char pad ullala (15+13) ke do pad ke yog se banata hai. ullala ke do bhedoan ke anusar chhappay ke paanchavean aur chhathe pad mean 26 ya 28 matraean ho sakati haian.
- chhappay ke bhed
pradhan roop se 28 matraoan vale bhed ko kaviyoan ne apanaya hai. bhanu ne isake 71 bhedoan ka ullekh kiya hai.
hiandi sahity mean prayog
chhappay apabhransh aur hindi mean saman roop se priy raha hai. isaka prayog hindi ke anek kaviyoan ne kiya hai. chand[2], tulasi[3], keshav[4], nabhadas [5], bhooshan [6], matiram [7], soodan [8], padmakar [9] tatha jodharaj hammir raso ne is chhand ka prayog kiya hai. is chhand ka prayog vir tatha saman rasoan mean chand se lekar padmakar tak ne kiya hai. is chhand ke prarambh mean prayukt rola mean 'gita' ka chadhav hai aur ant mean ullala mean utar hai. isi karan yuddh adi ke varnan mean bhavoan ke utar-chadhav ka isamean achchha varnan kiya jata hai. par nabhadas, tulasidas tatha harishchandr ne bhakti-bhavana ke lie is chhand ka prayog kiya hai. udaharan -
"digati urvi ati gurvi, sarv pabbe samudrasar.
byal badhir tehi kal, bikal digapal charachar.
diggayand larakharat, parat dasakanth mukkhabhar.
sur biman him bhanu, bhanu sanghatit paraspar.
chauanki biranchi shankar sahit, kol kamath ahi kalamalyau.
brahmand khand kiyo chand dhuni, jabahian ram shiv dhanu dalyau॥"[10]
|
|
|
|
|
tika tippani aur sandarbh
- ↑ prakritapaiangalamh - 1|105
- ↑ prithvirajaraso
- ↑ kavitavali
- ↑ ramachandrika
- ↑ bhaktamal
- ↑ shivarajabhooshan
- ↑ lalitalalam
- ↑ sujanacharit
- ↑ pratapasianh virudavali
- ↑ kavitavali : bal. 11
dhireandr, varma “bhag- 1 par adharit”, hiandi sahity kosh (hiandi), 250.
bahari k diyaan
sanbandhit lekh