पिण्ड (श्राद्ध)

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
shraddh vishay soochi
30px yah lekh pauranik granthoan athava manyataoan par adharit hai at: isamean varnit samagri ke vaijnanik praman hone ka ashvasan nahian diya ja sakata. vistar mean dekhean asvikaran
pind (shraddh)
anuyayi sabhi hindoo dharmavalambi
uddeshy shraddh poorvajoan ke prati sachchi shraddha ka pratik haian. pitaroan ke nimitt vidhipoorvak jo karm shraddha se kiya jata hai, usi ko 'shraddh' kahate haian..
prarambh vaidik-pauranik
tithi bhadrapad shukl paksh ki poornima se sarvapitri amavasya arthath ashvin krishna paksh amavasya tak
anushthan shraddh-karm mean pake hue chaval, doodh aur til ko mishrit karake jo 'pind' banate haian. pind ka arth hai sharir. yah ek paranparik vishvas hai, ki har pidhi ke bhitar matrikul tatha pitrikul donoan mean pahale ki pidhiyoan ke samanvit 'gunasootr' upasthit hote haian. yah pratikatmak anushthan jin jin logoan ke gunasootr (jins) shraddh karane vale ki apani deh mean haian, unaki tripti ke lie hota hai.
sanbandhit lekh pitri paksh, shraddh ke niyam, anvashtaka krity, ashtaka krity, anvahary shraddh, shraddh visarjan, pitri visarjan amavasya, tarpan, madhyavarsh krity, matamah shraddh, pitar, shraddh aur grahan, shraddh karane ka sthan, shraddh ki ahuti, shraddh ki kotiyaan, shraddh ki mahatta, shraddh prapautr dvara, shraddh phalasoochi, shraddh varjana, shraddh vidhi, gaya, nasik, adity devata aur rudr devata
any janakari brahm puran ke anusar shraddh ki paribhasha- 'jo kuchh uchit kal, patr evan sthan ke anusar uchit (shastranumodit) vidhi dvara pitaroan ko lakshy karake shraddhapoorvak brahmanoan ko diya jata hai', shraddh kahalata hai.

shraddh-karm mean pake hue chaval, doodh aur til ko mishrit karake jo pind banate haian, use 'sapindikaran' kahate haian. pind ka arth hai sharir. yah ek paranparik vishvas hai, jise vijnan bhi manata hai ki har pidhi ke bhitar matrikul tatha pitrikul donoan mean pahale ki pidhiyoan ke samanvit 'gunasootr' upasthit hote haian. chaval ke pind jo pita, dada, paradada aur pitamah ke shariroan ka pratik haian, apas mean milakar phir alag baantate haian. yah pratikatmak anushthan jin jin logoan ke gunasootr (jins) shraddh karane vale ki apani deh mean haian, unaki tripti ke lie hota hai. is pind ko gay-kauoan ko dene se pahale pindadan karane vala sooanghata bhi hai. hamare desh mean sooanghana yani ki adha bhojan karana mana jata hai. is prakar shraddh karane vala pindadan se pahale apane pitaroan ki upasthiti ko khud apane bhitar bhi grahan karata hai.

pindadan

pind dahine hath mean liya jae. mantr ke sath pitrititharh mudra se dakshinabhimukh hokar pind kisi thali ya pattal mean kramashah sthapit karean-[1]

pindadan
kramaank pind shlok
1 pratham pind devataoan ke nimitt-

Om udiratamavar utparas, aunmadhyamaah pitarah somyasah.
 asuan yaeeyuravrika rritajnaah, te noavantu pitaro haveshu.- 19.49

2 doosara pind rrishiyoan ke nimitt-

Om aangiraso nah pitaro navagva, athavarno bhrigavah somyasah.
 teshaan vay sumatau yajniyanamh, api bhadre saumanase syam॥ - 19.50

3 tisara pind divy manavoan ke nimitt-

Om ayantu nah pitarah somyasah, agnishvattaah pathibhidervayanaiah.
 asminyajne svadhaya madantah, adhibravantu teavantvasmanh॥- 19.58

4 chautha pind divy pitaroan ke nimitt-

Om oojaran vahantiramritan ghritan, payah kilalan parisruth.
  svadhasth taparyat me pitrinh॥ - 2.34

5 paanchavaan pind yam ke nimitt-

Om pitrivyah svadhayibhyah svadha namah, pitamahebhyah svadhayibhyah svadha namah, prapitamahebhyah svadhayibhyah svadha namah.
 akshanpitaroamimadant, pitaroatitripant pitarah, pitarah shundhadhvamh॥ - 19.36

6 chhathavaan pind manushy-pitaroan ke nimitt-

Om ye cheh pitaro ye ch neh, yaanshch vidm yaan2 u ch n pravidm.
 tvan vetth yati te jatavedah, svadhabhiyarjn sukritan jushasv॥ - 19.67

7 satavaan pind mritatma ke nimitt-

Om namo vah pitaro rasay, namo vah pitarah shoshay, namo vah pitaro jivay, namo vah pitarah svadhayai, namo vah pitaro ghoray,
 namo vah pitaro manyave, namo vah pitarah pitaro, namo vo grihannah pitaro, datt sato vah pitaro deshmaitadvah, pitaro vasaadhatt. - 2.32

8 athavaan pind putradar rahitoan ke nimitt-

Om pitrivanshe mrita ye ch, matrivanshe tathaiv ch. gurushvasurabandhoonaan, ye chanye bandhavaah smritaah॥
  ye me kule luptapindaah, putradaravivajirtaah. teshaan pindo maya datto, hyakshayyamupatishthatu॥

9 nauvaan pind uchchhinn kulavansh valoan ke nimitt-

Om uchchhinnakulavanshanaan, yeshaan data kule nahi.
  dhamarpindo maya datto, hyakshayyamupatishthatu॥

10 dasavaan pind gabharpat se mar jane valoan ke nimitt-

Om viroopa amagabharshch, jnatajnataah kule mam.
  teshaan pindo maya datto, hyakshayyamupatishthatu॥

11 gyarahavaan pind is janm ya any janm ke bandhuoan ke nimitt-

Om agnidagdhashch ye jiva, ye pradagdhaah kule mam.
  bhoomau datten tripyantu, dhamarpindan dadamyahamh॥

12 barahavaan pind is janm ya any janm ke bandhuoan ke nimitt-

Om ye bandhavaa bandhava va, ye anyajanmani bandhavaah.
  teshaan pindo maya datto, hyakshayyamupatishthatu॥

yadi tirth shraddh mean, pitripaksh mean se ek se adhik pitaroan ki shanti ke lie pind apirt karane hoan, to niche likhe vaky mean pitaroan ke nam-gotr adi jo date hue vanchhit sankhya mean pindadan kiye ja sakate haian. ........... gotrasy asmadh ....... namno, akshayatriptyatharan idan pindan tasmai svadha॥ pind samaparn ke bad pindoan par kramashah doodh, dahi aur madhu chadhakar pitaroan se tripti ki pratharna ki jati hai . [[chitr:Pind dan shradh.jpg|thumb|right|shraddh ke samay pindadan karate shraddhalu]]

  • nimn mantr padhate hue pind par doodh duharaean- Om payah prithivyaan payaoshadhishu, payo divyantarikshe payodhaah. payasvatiah pradishah santu mahyamh. -18.36
  • pindadata nimnaankit mantraansh ko duharaean- Om dugdhamh. dugdhamh. dugdhamh. tripyadhvamh. tripyadhvamh. tripyadhvamh॥
  • nimnaankit mantr se pind par dahi chadhaean-

Om dadhikravne aakarishan, jishnorashvasy vajinah. surabhi no mukhakaratpran, ayu shi tarishath. -23.32

  • pindadata nimnaankit mantraansh duharaean-

Om dadhi. dadhi. dadhi. tripyadhvamh. tripyadhvamh. tripyadhvamh.

  • niche likhe mantroan sath pindoan par shahad chadhaean-

Om madhuvataarritayate, madhu ksharanti sindhavah. madhvinarh: santvoshadhiah.
Om madhu naktamutoshaso, madhumatpathirv rajah. madhu dyaurastu nah pita.
Om madhumanno vanaspatir, madhumaan2a astu sooyarh:. madhvigarvo bhavantu nah. -13.27-29

  • pindadanakartta nimnaankit mantraansh ko duharaean-

Om madhu. madhu. madhu. tripyadhvamh. tripyadhvamh. tripyadhvamh

piandadan

gaya mean ashvin - krishnapaksh mean bahut adhik log shraddh karane jate haian. poore shraddh paksh ve yahaan rahate haian. shraddhapaksh ke lie piandadan adi ka kram is prakar hai-[2]

hindoo tithiyaan piandadan vivaran
bhadrapad shukl chaturdashi punapun tat par shraddh.
bhadrapad poornima phalgu nadi mean snan aur nadi par khir ke piand se shraddh.
ashvin krishna pratipada brahmakuand, pretashila, ram kuand evan ramashila par shraddh aur kakabali.
ashvin krishna dvitiya uttaramanas, udichi, kanakhal, dakshinamanas aur jihvalol tirthoan par piandadan.
ashvin krishna tritiya sarasvati snan, matangavapi, dharmarany aur bodhagaya mean shraddh.
ashvin krishna chaturthi brahmasarovar par shraddh, amrasechan aur kakabali.
ashvin krishna panchami vishnupad mandir mean rudrapad, brahmapad aur vishnupad par khir ke piand se shraddh.
ashvin krishna shashthi se ashtami tak vishnupad ke solah vedi namak mandap mean 14 sthanoan par aur pas ke mandap mean do sthanoan par piandadan hota hai.
ashvin krishna navami ramagaya mean shraddh aur sita kuand par mata, pitamahi ko baloo ke piand die jate haian.
ashvin krishna dashami gay sir aur gay koop ke pas piand dan kiya jata hai.
ashvin krishna ekadashi muandaprishth, adigaya aur dhautapad mean khove ya til-gu d se piandadan.
ashvin krishna dvadashi bhimagaya, goprachar aur gadalol mean piandadan.
ashvin krishna triyodashi phalgu mean snan karake doodh ka tarpan, gayatri, savitri tatha sarasvati tirth par kramashah pratah, madhyahn aur sayankal snan aur sandhya.
ashvin krishna chaturdashi vaitarani snan aur tarpan.
ashvin amavasya akshay vat ke niche shraddh aur brahman-bhojan.
ashvin shukl pratipada gayatri ghat par dahi-akshat ka piand dekar gaya shraddh samapt kiya jata hai.

pindadan ka siddhant

karm, punarjanm evan karmavipak ke siddhant mean atal vishvas rakhane vale vyakti is siddhant ke sath ki pindadan karane se tin poorv purushoan ki atma ko santushti prapt hoti hai, kathinaee se samajhauta kar sakate haian. punarjanm[3] ke siddhant ke anusar atma ek sharir ko chho dakar doosare navin sharir mean pravisht hoti hai. [[chitr:Shradha.jpg|thumb|250px|left|shraddh ke samay pindadan karate shraddhalu]] kintu tin poorv purushoan ke pindadan ka siddhant yah batalata hai ki tinoan poorvajoan ki atmaean 50 ya 100 varshoan ke uparant bhi vayu mean santaran karate hue chaval ke pindoan ki sugandhi ya saratattv vayavy sharir dvara grahan karane mean samarth hoti haian. isake atirikt yajnavalkyasmriti, markandey puran[4], matsy puran[5] evan agni puran[6] mean aya hai ki pitamah log (pitar) shraddh mean diye gaye pindoan se svayan santusht hokar apane vanshajoan ko jivan, santati, sampatti, vidya, svarg, moksh, sabhi sukh evan rajy dete haian. matsyapuran[7] mean rrishiyoan dvara poochha gaya ek prashn aisa aya hai ki vah bhojan, jise brahman (shraddh mean amantrit) khata hai ya jo ki agni mean dala jata hai, kya un mritatmaoan ke dvara khaya jata hai, jo (mrityuparant) achchhe ya bure sharir dharan kar chuke hoange. matsy puran[8] mean yah uttar diya gaya hai ki pita, pitamah, prapitamah, vaidik uktiyoan ke anusar, kram se vasuoan, rudroan tatha adityoan ke saman roop mane gaye haian; ki nam evan gotr (shraddh ke samay varnit), uchcharit mantr evan shraddha ahutiyoan ko pitaroan ke pas le jate haian; ki yadi kisi ke pita (apane achchhe karmoan ke karan) devata ho gaye haian, to shraddh mean diya hua bhojan amrit ho jata hai aur ve unake devatv ki sthiti mean unaka anusaran karata hai. yadi ve daity (asur) ho gaye haian to vah (shraddh mean diya gaya bhojan) unake pas bhaanti-bhaanti ke anandoan ke roop mean pahuanchata hai. yadi ve pashu ho gaye haian to vah unake lie ghas ho jata hai aur yadi ve sarp ho gaye haian to shraddh bhojan vayu banakar unaki seva karata hai, adi-adi. shraddhakalpataru[9] ne matsy puran[10] ke shlok markandayapuran mean kahakar udadhrit kiye haian. vishvaroop[11] ne bhi uparyukt virodh upasthit karake svayan kee uttar diye haian. ek uttar yah hai–yah bat poornaroopen shastr par adharit hai. at: jab shastr kahata hai ki pitaroan ko santushti milati hai aur karta ko manovaanchhit phal prapt hota hai, to koee virodh kh da nahian karana chahie. ek doosara uttar yah hai–vasu, rudr adi aise devata haian, jo ki sabhi sthanoan par apani pahuanch rakhate haian, at: pitar log jahaan par bhi hoan ve unhean santusht karane ki shakti rakhate haian. vishvaroop ne prashnakartaoan ko nastik kaha hai, jaisa ki kuchh any logoan evan pashchatyakalin lekhakoan ne kaha hai.


panne ki pragati avastha
adhar
prarambhik
madhyamik
poornata
shodh

tika tippani aur sandarbh

  1. akhil vishv gayatri parivar (hindi) (ech.ti.em.el). . abhigaman tithi: 3 aktoobar, 2010.
  2. amar ujala (hindi) (ech.ti.em.el). . abhigaman tithi: 3 aktoobar, 2010.
  3. dekhie brihadaranyakopanishadh 4|4|4 evan bhagavadagita 2|22 ayamatmedan shariran nihatyavidyaan gamayitvanyatravataran kalyanataran roopan kurute pitryan va mandharv va daivan va prajapatyan va brahmaan vanyeshaan va bhootanamh. brih. up. 4|4|4; tatha sharirani vihay jirnanyanyani sanyati navani dehi.. gita 2|22.
  4. 1|268=markandeyapuran 29|38
  5. matsyapuran 19|11-12
  6. agnipuran 163|41-42
  7. matsyapuran 19|2
  8. matsy puran shlok 3-9
  9. shraddhakalpataru pri. 5
  10. matsy puran 19|5-9
  11. vishvaroop yajn. 1|265

sanbandhit lekh


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah