ब्रज की जीवन शैली
braj ki jivan shaili
| |
vivaran | bhagavat mean ‘braj’ kshetr vishesh ko iangit karate hue hi prayukt hua hai. vahaan ise ek chhote gram ki sanjna di gee hai. usamean ‘pur’ se chhota ‘gram’ aur usase bhi chhoti basti ko ‘braj’ kaha gaya hai. 16vian shatabdi mean ‘braj’ pradesh ke arth mean hokar ‘brajamandal’ ho gaya aur tab usaka akar 84 kos ka mana jane laga tha. |
braj kshetr | aj jise ham braj kshetr manate haian usaki dishaaian, uttar disha mean palaval (hariyana), dakshin mean gvaliyar (madhy pradesh), pashchim mean bharatapur (rajasthan) aur poorv mean eta (uttar pradesh) ko chhooti haian. |
braj ke keandr | mathura evan vrindavan |
braj ke van | kotavan, kamyavan, kumudavan, kokilavan, khadiravan, talavan, bahulavan, biharavan, belavan, bhadravan, bhaandiravan, madhuvan, mahavan, lauhajanghavan evan vrindavan |
bhasha | hiandi aur brajabhasha |
pramukh parv evan tyohar | holi, krishna janmashtami, yam dvitiya, guru poornima, radhashtami, govardhan pooja, gopashtami, nandotsav evan kans mela |
pramukh darshaniy sthal | krishna janmabhoomi, dvarikadhish mandir, rajakiy sangrahalay, baanke bihari mandir, rang nath ji mandir, govind dev mandir, isk aaun mandir, madan mohan mandir, danaghati mandir, manasi ganga, kusum sarovar, jayagurudev mandir, radha rani mandir, nand ji mandir, vishram ghat , daooji mandir |
sanbandhit lekh | braj ka pauranik itihas, braj chaurasi kos ki yatra, moorti kala mathura |
any janakari | braj ke van–upavan, kunj–nikunj, shri yamuna v giriraj atyant mohak haian. pakshiyoan ka madhur svar ekaanki sthali ko madak evan manohar banata hai. moroan ki bahutayat tatha unaki pioo–pioo ki avaz se vatavaran gunjayaman rahata hai. |
paramparagat roop se brajavasi sanand jivan vyatit karate haian. nity snan, bhajan, mandir gaman, darshan-jhaanki karana, din-dukhiyoan ki sahayata karana, atithi satkar, lokopakar ke kary, pashu-pakshiyoan ke prati prem, nariyoan ka samman v suraksha, bachchoan ke prati sneh, unhean achchhi shiksha dena tatha laukik vyavahar kushalata unaki jivan shaili ke aang ban chuke haian.
sanyukt parivar pranali
braj mean kanya ko devi ke saman poojy mana jata hai. braj vanitayean pati ke sath din-rat kary karate hue kul ki maryada rakhakar pati ke sath rahane mean apana jivan sarthak manati haian. sanyukt parivar pranali sath rahane, kary karane, ek-doosare ka dhyan rakhane, chhote-b de ke prati yathochit samman, yahaan ki samajik vyavastha mean parilakshit hota hai.
saty aur sanyam
saty aur sanyam braj ke lok jivan ke pramukh aang haian. yahaan kary ke siddhant ki mahatta hai aur jivoan mean paramatma ka aansh manana hi divy drishti hai.
maangalik kriyakalap
mahilaoan ki maang mean sindoor, mathe par bindi, nak mean lauang ya bali, kanoan mean kundal ya jhumaki-jhali, gale mean mangal sootr, hathoan mean choo di, pairoan mean bichhua-chutaki, mahavar aur payajeb ya to diya unaki suhag ki nishani mani jati hai. vivahit mahilayean apane pati, parivar aur grih ki mangal-kamana hetu karava chauth ka vrat karati haian, putravati nariyaan santan ke mangalamay jivan hetu ahoee ashtami ka vrat rakhati haian. svargastak satiya chihn yahaan sabhi maangalik avasaroan par banaya jata hai aur shubh avasaroan par nariyal ka prayog kiya jata hai.
ashadh mas mean govardhan parvat ki parikrama hetu pray: sabhi kshetroan se yatri govardhan ate haian, jisamean abhooshanoan, paridhanoan adi se kshetr ki shilp kala udbhashit hoti hai. shravan mas mean hindoloan ke utsav mean vibhinn prakar se kalatmak dhang se sajja ki jati hai. bhadrapad mean mandiroan mean vishesh kalatmak jhaankiyaan tatha sajavat hoti hai. ashvin mah mean sampoorn braj kshetr mean kanyaean ghar ki divaroan par gobar se vibhinn prakar ki kritiyaan banati haian, jinamean kau diyoan tatha rangin chamakadar kagazoan ke abhooshanoan se apani saanjhi ko kalatmak dhang se sajakar arati karati haian. isi mah se mandiroan mean kagaz ke saanchoan se sookhe rangoan ki vedi ka nirman kar us par alpana banate haian. isako bhi 'saanjhi' kahate haian. kartik mas to shrikrishna ki bal lilaoan se paripoorn rahata hai. akshay tritiya tatha devotthan ekadashi ko mathura tatha vrindavan ki parikrama lagaee jati hai. basant panchami ko sampoorn braj kshetr basanti hota hai. phalgun mas mean to jidhar dekho udhar naga doan, jhaanjh par chaupaee tatha holi ke rasiya ki dhvaniyaan sunaee deti haian. nandagaanv tatha barasana ki lathamar holi, daooji ka huranga jagath prasiddh hai.
vividhata mean ekata
desh ke kone-kone se log yahaan parvoan par ekatr hote haian. jahaan vividhata mean ekata ke sakshat darshan hote haian. braj mean pray: sabhi mandiroan mean rathayatra ka utsav hota hai. chaitr mas mean vrindavan mean ranganath ji ki savari vibhinn vahanoan par nikalati hai, jisamean desh ke kone-kone se akar bhakt sammilit hote haian. jyeshth mas mean ganga dashahara ke din prat: kal se hi vibhinn aanchaloan se shraddhalu akar yamuna mean snan karate haian. is avasar par bhi vibhinn prakar ki veshabhoosha aur shilp ke sath rashtriy ekata ke darshan hote haian. is din chhote-b de sabhi kalatmak dhang ki rangin patang u date haian.
left|30px|link=braj ki sanskriti|pichhe jaean | braj ki jivan shaili | right|30px|link=braj ka prachin sangit|age jaean |
|
|
|
|
|
tika tippani aur sandarbh
sanbandhit lekh