वर्गीज़ कुरियन

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
vargiz kuriyan
poora nam d aau. vargiz kuriyan
any nam amool main, milk main aauf iandiya
janm 26 navanbar, 1921
janm bhoomi madras (ab chennee)
mrityu 9 sitambar, 2012
mrityu sthan nadiyad, gujarat
pati/patni m aauli kuriyan
karm bhoomi bharat
puraskar-upadhi 'padm shri', 'padm bhooshan', 'padm vibhooshan', 'reman maigsese puraskar'.
vishesh yogadan bharat mean dugdh kranti, jise 'shvet kranti' bhi kaha jata hai, ke janak mane jate haian.
nagarikata bharatiy
any janakari vargiz kuriyan aur shyam benegal ne milakar rashtriy puraskar vijeta film 'manthan' ki kahani bhi likhi, jise qarib 5 lakh kisanoan ne vittiy sahayata di. vishv baiank ne garibi unmoolan ke lie amool m aaudal ko chinhit kiya hai. amool m aaudal ko vyapak aur lokapriy banane mean vargiz ki b di bhoomika rahi hai.

vargiz kuriyan (aangrezi: Verghese Kurien, janm: 26 navanbar, 1921; mrityu: 9 sitambar, 2012) bharat mean dugdh kranti, jise 'shvet kranti' bhi kaha jata hai, ke janak mane jate haian. bharat ko duniya ka sarvadhik dugdh utpadak desh banane ke lie shvet kraanti lane vale vargiz kuriyan ko desh mean sahakari dugdh udyog ke m aaudal ki adharashila rakhane ka shrey jata hai.

jivan parichay

desh mean 'shvet kraanti ke janak' aur 'milkamain' ke nam se mashahoor vargiz kuriyan ki athak mehanat ka hi natija tha ki doodh ki kami vala yah desh duniya ke sabase b de doodh utpadak deshoan mean shumar hua. 'shvet kraanti' aur doodh ke kshetr mean sahakari m aaudal ke zariye lakhoan garib kisanoan ki ziandagi sanvarane vali shakhsiyat d aau. vargiz kuriyan ka janm 26 navanbar, 1921 ko madras (ab chennee) mean hua. unake parivar mean patni m aauli kuriyan aur ek beti hai.

shiksha

jamashedapur sthit 'tisko' mean kuchh samay kam karane ke bad kuriyan ko deyari ianjiniyariang mean adhyayan karane ke lie bharat sarakar ki or se chhatravritti di gee. beangaluru ke 'ianpiriyal ianstityoot aauph enimal hajabeandri eand deyariang' mean vishesh prashikshan prapt karane ke bad kuriyan amerika ge, jahaan unhoanne 'mishigan stet yoonivarsiti' se 1948 mean maikenikal ianjiniyariang mean apani mastar digri hasil ki, jisamean deyari ianjiniyariang bhi ek vishay tha. bharat lautane par kuriyan ko apane baand ki avadhi ki seva poori karane ke lie gujarat ke anand sthit sarakari krimari mean kam karane ka mauka mila. 1949 ke aant tak kuriyan ko krimari se karyamukt karane ka adesh de diya gaya.[1]

shvet kraanti ke janak

vargiz kuriyan ne 1949 mean 'kaira zila sahakari dugdh utpadak sangh limited' ke adhyaksh tribhuvan das patel ke anurodh par deyari ka kam sanbhala. saradar vallabhabhaee patel ki pahal par is deyari ki sthapana ki gayi thi. vargiz kuriyan ne maharashtr ke 60 lakh kisanoan ki 60 hazar koaauparetiv sosayatiyaan banaeean, jo pratidin tin lakh tan doodh saplaee karati haian. isi ko shvet kranti aur ‘opareshan flad’ ke nam se bhi pukara jata hai. is mahanh kary se jahaan kisanoan ka bhala hua, vahian par am logoan ko doodh ki upalabdhi mean bhi suvidha huee. in karyoan ke karan inhean anek puraskaroan se sammanit kiya gaya. d aau. kuriyan ne sal 1973 mean 'gujarat koaauparetiv milk marketiang phedareshan' ki sthapana ki aur 34 sal tak isake adhyaksh rahe. isi karan inhean shvet kraanti ka janak kaha jata hai.

amool main

unhoanne apani pratibha ke bal par sarakari chhatravriti arjit karane ke sath-sath amerika ke 'michigan stet vishvavidyalay' se 1948 mean vijnan mean snatakottar ki upadyi grahan ki. isake bad amerika se bharat vapas ane ke bad unhoanne bharat sarakar ke deyari vibhag mean deyari ianjiniyar ke pad par gujarat ke anand mean 1949 asin hue. 7 mah ke sarakari seva ke bad unaka man vahaan nahian rama. unake dilo-dimag mean kuchh vishesh karane ki laharean rah rah kar unako sarakari bandhan se mukt hone ke lie uddellit kar rahi thi. isake bad ve 'kedisiemapiyool' ke mainejar ban gaye jo aj amool ke nam se vishvavikhyat hai.

amool ki saphalata

bharat mean kuriyan aur unaki tim ne bhaians ke doodh se milk paudar aur kandesd milk banane ki takanik vikasit ki. is takanik ko amool ki kamayabi ki pramukh vajahoan mean shumar kiya jata hai. kanpani ne isake balaboote 'nesle' jaisi shirsh kanpani ko k di takkar di, jo milk paudar aur kandesd milk banane ke lie sirph gay ke doodh ka prayog karati thi. yoorop mean gay ke doodh ke viparit bharat mean bhaians ka doodh adhik upayog hota hai. amool ne varsh 2011 mean do arab d aaular ka kul karobar kiya. jabaki usane apane 50 sal ke itihas mean kabhi kisi selebriti ko prachar mean istemal nahian kiya.[2]

rashtriy deyari vikas bord

amool ki saphalata se abhibhoot hokar tatkalin pradhanamantri lal bahadur shastri ne 'rashtriy dugdh vikas bord' (enadidibi) ka gathan kiya. jisase poore desh mean amool m aaudal ko samajha aur apanaya gaya. kuriyan ko bord ka adhyaksh banaya gaya. enadidibi ne 1970 mean ‘aaupareshan phlad’ ki shurooat ki jisase bharat duniya ka sabase b da dugdh utpadak desh ban gaya. kuriyan ne 1965 se 1998 tak 33 sal enadidibi ke adhyaksh ke taur par sevaean dian. ve 'vikasit bharat phauandeshan' ke pramukh rahe. unhoanne asangathit gramin bharat ke dugdh utpadakoan ko jahaan arthik majabooti dila kar samman dilaya vahian poore vishv ko ek disha dikhaee.

60 ke dashak mean bharat mean doodh ki khapat jahaan do karo d tan thi vahian 2011 mean yah 12.2 karo d tan pahuanch gayi. kuriyan ke niji jivan se ju di ek rochak aur dilachasp bat yah hai ki desh mean ‘shvet kraanti’ lane vala aur ‘milkamain aauph iandiya’ ke nam se mashahoor yah shakhs khud doodh nahian pita tha.

samman aur puraskar

bharat sarakar ne vargiz kuriyan ko padm shri (1965), padm bhooshan (1966), padm vibhooshan (1999) se sammanit kiya tha. unhean samudayik netritv ke lie reman maigsese puraskar (1963), 'karnegi vatalar vishv shaanti puraskar', 'varld food praiz' (1989),'vishv khady puraskar' (1989), 'krishi ratn' (1986), aur amerika ke 'iantaraneshanal parasan aauph d eeyar samman' se bhi navaja gaya. isake atirikt 'mishigan stet yoonivarsiti' aur 'tamilanadu krishi vishvavidyalay' samet kee sansthanoan ne d aauktaret ki upadhi di.
vargiz kuriyan aur shyam benegal ne milakar rashtriy puraskar vijeta film 'manthan' ki kahani bhi likhi, jise qarib 5 lakh kisanoan ne vittiy sahayata di. vishv baiank ne garibi unmoolan ke lie amool m aaudal ko chinhit kiya hai. amool m aaudal ko vyapak aur lokapriy banane mean vargiz ki b di bhoomika rahi hai. ‘amool’ ke mahattv ka aandaza isi se lagaya ja sakata hai ki svayan javaharalal neharoo isake udghatan ke avasar par ae the.[3]

nidhan

araboan rupe vale braand ‘amool’ ko janm dene vale kuriyan ka 9 sitambar 2012 ko subah 90 varsh ki ayu mean nadiyad, gujarat mean nidhan ho gaya.


panne ki pragati avastha
adhar
prarambhik
madhyamik
poornata
shodh

tika tippani aur sandarbh

  1. bharat mean sahakari dugdh udyog ke janak rahe kuriyan (hindi) (ech.ti.em.el) laiv hindustan. abhigaman tithi: 10 sitambar, 2012.
  2. abhar- hindustan (dainik samachar patr), dinaank- 10 sitambar 2012, pri. 13
  3. sarakari naukari chho d isane bharat ke har ghar mean doodh pahuanchaya aur ban gaya dugdh-kraanti ka janak (hindi) jagaran jankshan. abhigaman tithi: 1 faravari, 2015.

bahari k diyaan

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah