रुद्रहृदयोपनिषद

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Revision as of 12:58, 6 August 2014 by रविन्द्र प्रसाद (talk | contribs)
(diff) ← Older revision | Latest revision (diff) | Newer revision → (diff)
Jump to navigation Jump to search

krishna yajurvediy is upanishad mean 'shiv' aur 'vishnu' ki abhinnata darshaee gayi hai. shukadev ji aur vyas ji ke madhy hue prashnottar ke roop mean is upanishad ka prarambh kiya gaya hai.

  • shukadev ji vyas ji se poochhate haian ki sabhi devoan mean sarvashreshth dev kaun hai? jisaka uttar vyas ji 'rudr' ke roop mean dete haian. usake bad shiv aur vishnu ki abhinnata, atma, paramatma aur antaratma ki vividhata, rudr ki trimoorti- brahma, vishnu, mahesh- ka vivechan, rudr-kirtan se samast papoan ka vinash, para-apara vidya ka svaroop, aksharabrahm, arthat param saty ke jnan dvara sansar-moh se mukti, moksh ki ichchha rakhane vale sadhakoan ke lie pranavoanpasana ka mahattv, jiv aur eeshvar ka kalpanik bhed tatha advait jnan se samast shokoan aur moh adi se poorn roop se nivritti adi ka varnan kiya gaya hai.
  • yah upanishad 'vibhed buddhi' ke sthan par 'abhed buddhi' ka jnan karane mean samarth hai. aj ke digbhramit samaj ke lie yah upanishad atyant upayogi hai.
  • shantipath ke uparant shukadev ji apane pita krishnadvaipayan vyas ji se sarvaksheshth devata ke vishay mean apani jijnasa prakat karate haian. is par vyasaji uttar dete haian-

sarveshreshth devata kaun?

'he shukadev! bhagavan 'rudr' mean sabhi devata samahit haian. ve sabhi rudr-roop haian. unake dakshin mean soory, brahma tatha tin prakar ki agniyaan- garhapaty, dakshinagni aur ahvaniy-vidyaman haian. vam parshv mean bhagavati uma, bhagavan vishnu aur som ye tin dev shaktiyaan vidyaman haian. uma hi bhagavan vishnu aur chandrama haian jo bhakti-bhav se bhagavan shankar ka naman karate haian, ve vishnu ki hi archana karate haian aur jo vishnu ko naman karate haian, ve bhagavan rudradev (shiv) ki hi prarthana karate haian.'

  • unhoanne age kaha-'vastut: jo log bhagavan shankar se dvesh-bhav rakhate haian, ve vishnu ke kripapatr kadapi nahian ban sakate. donoan ka svaroop ek hi hai.'

brahma, vishnu aur shiv ki ekaroopata

is upanishad mean yah mantr diya gaya hai, jo tinoan ki ekata ko prakat karata hai-
rudratpravartate bichan bijayonirjanardan:.
yo rudr: s svayan brahma yo brahma s hutashan:॥7॥ arthat rudr hi praniyoan ki utpatti ke bijaroop haian tatha us bijaroop ki yoni uma, arthat bhagavan vishnu haian. jo rudradev haian, ve svayan brahma haian aur jo brahma haian, ve hi agnidev haian. agni aur som se yukt yah sampoorn jagat brahma, vishnu aur shiv-svaroop rudramay hi hai. sabhi j d-chetan-svaroop rudr aur uma ke sanyog se hi janm lete haian. uma aur shiv ka milan hi vishnu kahalata hai. 'antaratma' brahma hai, 'paramatma' maheshvar shiv hai aur sabhi praniyoan ki sanatan 'atma' bhagavan vishnu haian. antaratma bhavedbrahma paramatma maheshvar:.
sarveshamev bhootanaan vishnuratma sanatan:॥14॥

  • is trilok-roopi vishv mean tinoan ka hi roop vidyaman hai. kary-roop mean vishnu, kriya-roop mean brahma aur karan-roop mean svayan maheshvar shiv haian. yahi inaka 'trimoorti' roop hai.
  • dharm-roop rudr, jagat-roop vishnu aur jnan-roop brahma hai. inaki upasana is prakar karani chahie-

'rudro nar uma nari tasmai tasyai namo nam:. rudro brahma uma vani tasmai tasmai namo nam:॥
rudro vishnurooma lakshmistasmai tasyai namo nam:. rudr: soorya uma chhaya tasmai tasyai namo nam:॥
rudro som uma tara tasmai tasyai namo nam:. rudro diva uma ratristasmai tasyai namo nam:॥
rudro yajn uma vedistasmai tasyai namo nam:. rudro vahnirooma svaha tasmai tasyai namo nam:॥
rudro ved uma shastran tasmai tasyai namo nam:. rudro vriksh uma valli tasmai tasyai namo nam:॥
rudro gandh uma pushpan tasmai tasyai namo nam:. rudroarth akshar: soma tasmai tasyai namo nam:॥
rudro liangayuma pianth tasmai tasyai namo nam:. savadevatmakan rudran namaskuryatprithamprithakh॥' (17 se 23 tak— rudrahridayopanishad)

  • 'he shukadev! sabake ashrayadata, sachchidanand svaroop, man aur vani se agochar jo sanatan brahm hai, use jan lene par sabhi rahasy vidit ho jate haian, kyoanki us 'brahm' se prithakh kuchh bhi nahian hai.'

para-apara vidya

  • 'he shukadev! para vidya' ke antargat atmajnan prapt hota hai aur 'apara vidya' ke antargat rrikh (saty), yajush, sam aur atharv vedoan ki shiksha, kalp, vyakaran, nirookt, chhand aur jyotish adi ka jnan prapt hota hai. ek sadhak ko ye donoan vidyaean avashy janani chahie.'
  • vyasaji ne kaha—'vats! sabhi vidyaoan ka ashrayasthal 'brahm' hi hai. jnan hi jisaka tap hai, usi se bhokta evan ann-roop is j d-chetan jagat ki utpatti huee hai.'

y: sarvajn: sarvavidyo yasy jnanamayan tap:.
tasmadatrannaroopen jayate jagadavali:॥33॥

shiv kaun hai?

  • vyasaji ne kaha-'he shukadev! chidriroop jivatma svayan hi sakshat shiv hai. jiv aur eeshvar mean chinmay upadhi se yukt akar-bhed ke karan hi bhinnata pratit hoti hai, svaroop se nahian. saty-roop eeshvar hi jagat ka adhar hai. manishi jan svayan ko hi paramatma manakar 'maian brahm hooan' (aham brahmasmi) nishchay karake shok-rahit ho jate haian. atm-svaroop jnan se yukt aise siddh purush ka punarjanm nahian hota. vah apane hi svaroop mean sthit hokar, svayan hi sachchidanand svaroop 'brahm' ho jata hai.'


sanbandhit lekh

shrutiyaan


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah