shukl yajurved ke is upanishad mean kul chhah khand haian.
- pratham khand mean bhagavan brihaspati aur rrishi yajnavalky ke sanvad dvara pran-vidya ka vivechan kiya gaya hai.
- dvitiy khand mean atri muni aur yajnavalky ke sanvad dvara 'avimukt' kshetr ko bhrikutiyoan ke madhy bataya gaya hai.
- tritiy khand mean rrishi yajnavalky dvara moksh-prapti ka upay bataya gaya hai.
- chaturth khand mean videharaj janak ke dvara sannyas ke vishay mean poochhe gaye prashnoan ka uttar yajnavalky dete haian.
- pancham khand mean atri muni sannyasi ke yajnopavit, vastr, bhiksha adi par yajnavalky se margadarshan prapt karate haian aur
- shashth khand mean prasiddh sannyasiyoan adi ke acharan ki samiksha ki gayi hai aur digambar paramanhas ka lakshan bataya gaya hai.
pratham khand / pran-vidya ka sthan kahaan hai?
yajnavalky rrishi ne pran ka sthan brahmasadan ya 'avimukt' (brahmarandhr kashi) kshetr bataya hai. use hi indriyoan ka devayajan kaha hai. isi brahmasadan ki upasana se 'moksh' prapt kiya ja sakata hai.
dvitiy khand / 'atma' ko kaise janean?
'atma' ko janane ke lie 'avimukt' (brahmarandhr)ki hi upasana karani chahie; kyoanki vah anant, avyakt atma yahian par pratishthit hai. yah 'varana' aur 'nasi' ke madhy virajaman hai. indriyoan dvara kiye samast papoan ka nivaran 'varana' karati hai aur un papoan ko nasht karane ka kary 'nasi' karati hai. bhrikuti aur nasika ke sandhisthal par inaka sthan hai. yahi 'dyulok' aur 'paralok' ka sangam hai. brahmavidya mean 'atma' ki upasana isi sandhisthal par ki jati hai.
tritiy khand /moksh kaise prapt ho?
rrishi yajnavalky ne brahmachari shishyoan ko bataya ki 'shatarudriy' jap karane se 'moksh' prapt kiya ja sakata hai. isake dvara sadhak mrityu par vijay prapt kar leta hai.
chaturth khand / sannyas kya hai?
is khand mean rrishi raja janak ko sannyas ke vishay mean batate hue 'brahmachary' ko sannyasi ke lie sarvapratham shart batate haian. brahmachary ke uparant grihasthi, usake bad vanaprasthi aur phir pravrajya grahan karake sannyas grahan karana chahie. vishayoan se virakt hone ke uparant kisi bhi ashram ke uparant sannyasi bana ja sakata hai. sannyasi ko moksh mantr 'Om' ka jap har pal karana chahie. vahi 'brahm' hai aur upasana ke yogy hai.
pancham khand / brahman kaun hai? sannyasi kaun hai?
atri muni ke is prashn ka uttar dete hue rrishi yajnavalky kahate haian ki brahman vahi hai, jisaka atma hi usaka yajnopavit hai. jo jal se tin bar prakshalan aur achaman kare, bhagava vastr dharan kare, aparigrahi banakar lok-mangal ke lie bhiksha-vritti se jivan-yapan kare, man aur vani se vishayoan ka tyag kare, vahi sannyasi hai, lok-hitaishi hai.
shashth khand / paramahans sannyasi kaun hai?
sanvartak, aruni, shvetaketu, durvasa, rribhu, nidagh, j dabharat, dattatrey aur raivatak adi paramahans sannyasi hue haian. ve sabhi sannyas ke chihnoan se rahit the. ve bhitar se unmatt n hote hue bhi bahar se unmatt lagate the. aise sannyasi nishchhal aur nisprih hote haian. ve nirdvandv, aparigrahi, tattv-brahm mean nirantar gatiman tatha shuddh man vale hote haian. ve jivanmukt, mamata-rahit, satvik, adhyatmanishth, shubh-ashubh karmoan ko nirmool manane vale hote haian. ve paramahans hote haian.
sanbandhit lekh
shrutiyaan
upaved aur vedaang |
---|
| upaved |
|
kamandak sootr · kautily arthashastr · chanaky sootr · nitivakyamritasootr · brihaspatey arthadhikarakamh · shukraniti | | |
mukti kalpataroo · vriddh sharangadhar · vaishampayan niti-prakashika · samaraangan sootradhar · adhvaryu | | | | | |
agnigrahasootraraj · ashvinikumar sanhita · ashtaangahriday · indrasootr · charak sanhita · jabalisootr · dalbhy sootr · deval sootr · dhanvantari sootr · dhatuved · brahman sanhita · bhel sanhita · manasootr · shabd kautoohal · sushrut sanhita · soop sootr · sauvari sootr |
| | vedaang |
kalp | | | shiksha |
gautami shiksha (samaved) · naradiy shiksha· paniniy shiksha (rrigved) · bahy shiksha (krishna yajurved) · mandki shiksha (atharvaved) · yajnavalky shiksha (shukl yajurved) · lomashiy shiksha | | vyakaran |
kalp vyakaran · kamadhenu vyakaran · panini vyakaran · prakriti prakash · prakriti vyakaran · mugdhabodh vyakaran · shaktayan vyakaran · sarasvat vyakaran · hemachandr vyakaran | | niruktt |
mukti kalpataroo · vriddh sharangadhar · vaishampayan niti-prakashika · samaraangan sootradhar | | chhand |
gargyaprokt upanidan sootr · chhand manjari · chhandasootr · chhandovichit chhand sootr · chhandoanukramani · chhalapudh vritti · jayadev chhand · janashramaan chhandovichit · vrittaratnakar · veankatamadhav chhandoanukramani · shrutavek | | jyotish |
aryabhatiy jyotish · naradiy jyotish · parashar jyotish · brahmagupt jyotish · bhaskarachary jyotish · varahamihir jyotish · vasishth jyotish · vedaang jyotish |
|
|
upanishad | | rrigvediy upanishad | | | yajurvediy upanishad |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy upanishad | | | atharvavediy upanishad | | | | | rrigvediy brahman granth | | | yajurvediy brahman granth |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy brahman granth | | | atharvavediy brahman granth | | |
sootr-granth | | rrigvediy sootr-granth | | | yajurvediy sootr-granth |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy sootr-granth |
masakasootr · latyayan sootr · khadir shrautasootr · jaiminiy grihyasootr · gobhil grihyasootr · khadir grihyasootr · gautam dharmasootr · drahyayan grihyasootr · drahyayan dharmasootr | | atharvavediy sootr-granth | |
|
shakha | | shakha |
shakal rrigvediy shakha · kanv shukl yajurvediy · madhyandin shukl yajurvediy · taittiriy krishna yajurvediy · maitrayani krishna yajurvediy · kath krishna yajurvediy · kapishthal krishna yajurvediy · shvetashvatar krishna yajurvediy · kauthumi samavediy shakha · jaiminiy samavediy shakha · ranayaniy samavediy shakha · paippalad atharvavediy shakha · shaunakiy atharvavediy shakha | | mantr-sanhita |
rrigved mantr-sanhita · shukl yajurved mantr- sanhita · samaved mantr-sanhita · atharvaved mantr-sanhita | | aranyak | | |
pratisakhy evan anukramanika | | rrigvediy pratisakhy |
shaankhayan pratishakhy · brihad pratishakhy · arshanukramanika · ashvalayan pratishakhy · chhandonukramanika · rrigpratishakhy · devatanukramanika · sarvanukramanika · anuvakanukramanika · brihadvatanukramanika · rrigh vijnan | | yajurvediy pratisakhy |
shukl yajurvediy |
katyayan shulvasootr · katyayanukramanika · vajasaneyi pratishakhy | | krishna yajurvediy |
taittiriy pratishakhy |
| | samavediy pratisakhy |
shaunakiya chaturdhyapika |
|
|
smriti sahity |
---|
| smritigranth | | | puran | | | mahakavy | | | darshan | | | nibandh |
jimootavahan krit : dayabhag · kalavivek · vyavahar matrika · aniruddh krit : pitridayita · haralata · ballalasen krit :acharasagar · pratishthasagar · adbhutasagar · shridhar upadhyay krit : kalamadhav · dattakamimaansa · parasharamadhav · gotr-pravar nirnay · muhoortamadhav · smritisangrah · vratyastom-paddhati · nandapandit krit : shraddh-kalpalata · shuddhi-chandrika · tattvamuktavali · dattak mimaansa · · narayanabhatat krit : tristhali-setu · antyeshti-paddhati · prayog ratnakar · kamalakar bhatt krit: nirnayasindhu · shoodrakamalakar · danakamalakar · poortakamalakar · vedaratn · prayashchittaratn · vivad tandav · kashinath upadhyay krit : dharmasindhu · nirnayamrit · purusharth-chintamani · shoolapani krit : smriti-vivek (apoorn) · raghunandan krit : smriti-tattv · chandeshvar krit : smriti-ratnakar · vachaspati mishr : vivad-chintamani · devan bhatat krit : smriti-chandrika · hemadri krit : chaturvarg-chintamani · nilakandabhatat krit : bhagavant bhaskar · mitramishr krit: vir-mitroday · lakshmidhar krit : krity-kalpataru · jagannath tarkapanchanan krit : vivadarnav | | agam |
vaishnavagam |
ahirbudhny-sanhita · eeshvar-sanhita · kapilajanli-sanhita · jayakhy-sanhita · padmatantr-sanhita · parashar-sanhita · brihadbrahm-sanhita · bharadvaj-sanhita · lakshmi-sanhita · vishnutilak-sanhita · vishnu-sanhita · shriprashn-sanhita · sattvat-sanhita | | shaivagam |
tattvatray · tattvaprakashika · tattvasangrah · tatpary sangrah · nareshvar pariksha · nadakarika · paramoksh-nirashakarika · pashupat sootr · bhogakarika · mokshakarika · ratnatray · shrutisooktimala · soot-sanhita | | shaktagam |
vamagam |
advaitabhavopanishad · arunopanishad · kalikopanishad · kaulopanishad · taropanishad · tripuropanishad · brahichopanishad · bhavanopanishad | | mishramarg |
kalanidhi · kularnav · kuleshvari · chandrak · jyotsravati · durvasas · barhaspaty · bhuvaneshvari | | samayachar |
vasishthasanhita · shukrasanhita · sanakasanhita · sanatkumarasanhita · sanandanasanhita | | tantrik sadhana |
kalivilas · kularnav · kool-choo damani · jnanarnav · tantraraj · tripura-rahasy · dakshinamoorti-sanhita · namakeshvar · prapanchasar · mantr-maharnav · mahanirvan · rudrayamal · shaktisangam-tantr · sharada-tilak |
|
|
|
varnamala kramanusar lekh khoj