Difference between revisions of "सर सैयद अहमद ख़ाँ"
| [unchecked revision] | [unchecked revision] |
व्यवस्थापन (talk | contribs) m (Text replace - "1859" to "1859") |
व्यवस्थापन (talk | contribs) m (Text replace - "1860" to "1860") |
||
| Line 37: | Line 37: | ||
सैयद के जीवन का सर्वोच्च उद्देश्य शिक्षा का प्रचार-प्रसार उसके व्यापकतम अर्थों में करना था। मुस्लिम समाज के सुधार के लिए प्रयासरत सर सैयद ने (1858) में मुरादाबाद में आधुनिक मदरसे की स्थापना की।<ref name="जागरण"/> यह उन शुरूआती धार्मिक स्कूलों में था जहाँ वैज्ञानिक शिक्षा दी जाती थी। उन्होंने [[1863]] में [[गाजीपुर]] में भी एक आधुनिक स्कूल की स्थापना की। उनका एक अन्य महत्तवाकांक्षी कार्य था- ''''साइंटिफ़िक सोसाइटी'''' की स्थापना, जिसने कई शैक्षिक पुस्तकों का अनुवाद प्रकाशित किया [[उर्दू भाषा|उर्दू]] तथा [[अंग्रेज़ी भाषा|अंग्रेज़ी]] में द्विभाषी पत्रिका निकाली। | सैयद के जीवन का सर्वोच्च उद्देश्य शिक्षा का प्रचार-प्रसार उसके व्यापकतम अर्थों में करना था। मुस्लिम समाज के सुधार के लिए प्रयासरत सर सैयद ने (1858) में मुरादाबाद में आधुनिक मदरसे की स्थापना की।<ref name="जागरण"/> यह उन शुरूआती धार्मिक स्कूलों में था जहाँ वैज्ञानिक शिक्षा दी जाती थी। उन्होंने [[1863]] में [[गाजीपुर]] में भी एक आधुनिक स्कूल की स्थापना की। उनका एक अन्य महत्तवाकांक्षी कार्य था- ''''साइंटिफ़िक सोसाइटी'''' की स्थापना, जिसने कई शैक्षिक पुस्तकों का अनुवाद प्रकाशित किया [[उर्दू भाषा|उर्दू]] तथा [[अंग्रेज़ी भाषा|अंग्रेज़ी]] में द्विभाषी पत्रिका निकाली। | ||
| − | ये संस्थाएँ सभी नागरिकों के लिए थीं और हिन्दू तथा मुस्लिम मिलकर इनका संचालन करते थे। | + | ये संस्थाएँ सभी नागरिकों के लिए थीं और हिन्दू तथा मुस्लिम मिलकर इनका संचालन करते थे। 1860 के दशक के अंतिम वर्षों का घटनाक्रम उनकी गतिविधियों का रुख़ बदलने वाला सिद्ध हुआ। उन्हें [[1867]] में हिन्दुओं की धार्मिक आस्थाओं के केंद्र, [[गंगा]] तट पर स्थित [[बनारस]] (वर्तमान वाराणसी) में स्थानांतरिक कर दिया गया। लगभग इसी दौरान मुसलमानों द्वारा पोषित भाषा, उर्दू के स्थान पर [[हिन्दी]] को लाने का आंदोलन शुरू हुआ। इस आंदोलन तथा साइंटिफ़िक सोसाइटी के प्रकाशनों में उर्दू के स्थान पर हिन्दी लाने के प्रयासों से सैयद को विश्वास हो गया कि हिन्दुओं और मुसलमानों के रास्तों को अलग होना ही है। इसलीए उन्होंने [[इंग्लैंड]] की अपनी यात्रा ([[1869]]-[[1870|70]]) के दौरान 'मुस्लिम केंब्रिज' जैसी महान शिक्षा संस्थाओं की योजना तैयार कीं। उन्होंने भारत लौटने पर इस उद्देश्य के लिए एक समिति बनाई और मुसलमानों के उत्थान और सुधार के लिए प्रभावशाली पत्रिका तहदीब-अल-अख़लाक (सामाजिक सुधार) का प्रकाशन प्रारंभ किया। |
सैयद ने [[1886]] में ऑल इंडिया मुहमडन ऐजुकेशनल कॉन्फ़्रेंस का गठन किया, जिसके वार्षिक सम्मेलन मुसलमानों में शिक्षा को बढ़ावा देने तथा उन्हें एक साझा मंच उपलब्ध कराने के लिए विभिन्न स्थानों पर आयोजित किया जाते थे। [[1906]] में [[मुस्लिम लीग]] की स्थापना होने तक यह भारतीय इस्लाम का प्रमुख राष्ट्रीय केंद्र था। | सैयद ने [[1886]] में ऑल इंडिया मुहमडन ऐजुकेशनल कॉन्फ़्रेंस का गठन किया, जिसके वार्षिक सम्मेलन मुसलमानों में शिक्षा को बढ़ावा देने तथा उन्हें एक साझा मंच उपलब्ध कराने के लिए विभिन्न स्थानों पर आयोजित किया जाते थे। [[1906]] में [[मुस्लिम लीग]] की स्थापना होने तक यह भारतीय इस्लाम का प्रमुख राष्ट्रीय केंद्र था। | ||
Revision as of 14:39, 21 July 2011
thumb|250px|sar saiyad ahamad khaan
Sir Syed Ahmed Khan
(janm-17 aktoobar 1817, dilli; mrityu - 27 march 1898, aligadh)
sar saiyad ahamad khaan muslim shikshak, vidhivetta aur lekhak, aianglo-mohamadan orieantal k aaulej aligadh, uttar pradesh, ke sansthapak the. sar saiyad ahamad khaan aise mahan muslim samaj sudharak aur bhavishyadrishta the, jinhoanne shiksha ke lie jivan bhar prayas kiya. sar saiyad ahamad khaan ne logoan ko paranparik shiksha ke sthan par adhunik jnan hasil karane ke lie prerit kiya kyoanki vah janate the ki adhunik shiksha ke bina pragati sanbhav nahian hai.[1] sar saiyad ahamad khaan musalamanoan aur hinduoan ke virodhatmak svar ko chup-chap sahan karate rahe. isi sahanashilata ka parinam hai ki aj sar saiyad ahamad khaan ko ek yug purush ke roop mean yad kiya jata hai aur hindoo tatha musalaman donoan hi unaka adar karate haian.
parivar
saiyad ahamad khaan ka janm 27 aktoobar, 1817 mean dilli ke sadat (sayyad) khanadan mean hua tha. saiyad ahamad khaan ne sarvochch ohade par hone ke bavazood apani sari zindagi tangadasti ke sath guzari. sar saiyad ka parivar pragatishil hone ke bavazood patanashil mugal saltanat dvara bahut sammanit tha. unake pita, jinhean mugal prashasan se bhatta milata tha, unhoanne dharm se lagabhag sannyas le liya tha unake nana ne tatkalin mugal badashah ke pradhanamantri ke roop mean do bar kam kiya aur eest iandiya kanpani ke adhin bhi mahattvapoorn padoan par karyarat rahe. sar saiyad ko bachapan se hi padhane likhane ka shauq tha aur un par pita ki tulana mean maan ka vishesh prabhav tha. maan ke kushal palan poshan aur unase mile sanskaroan ka asar sar saiyad ke bad ke dinoan mean spasht dikha, jab vah samajik utthan ke kshetr mean ae.[1] saiyad ke bhaee ne dilli ke sabase pahale chhapekhanoan mean se ek ki sthapana ki thi aur uttari bharat ke musalamanoan ki pramukh bhasha urdoo ke pahale samachar patroan mean se ek ka prakashan shuroo kiya tha.
jivan parichay
22 varsh ki avastha mean pita ki mrityu ke bad parivar ko arthik kathinaiyoan ka samana karana p da aur tho di si shiksha ke bad hi saiyad ko ajivika kamane mean lagana p da. sar saiyad ahamad khaan ne 1830 ee. mean eest iandiya kanpani mean klark ke roop mean kam shuroo kiya, kiantu vah hath-par-hath dhar kar baithane valoan mean se nahian the. unhoanne mehanat ki aur tin varsh bad 1841 ee. mean mainapuri mean up-nyayadhish ki yogyata hasil ki aur vibhinn sthanoan par nyayik vibhag mean kam kiya. saiyad ahamad ko nyayik vibhag mean kary karane ki vajah se kee kshetroan mean sakriy hone ka samay mil saka. spasht hai ki yah naukari aangrezi sarakar ki kripa ka parinam nahian thi.
upadhi se sammanit
- sar saiyad ko 1888 mean sar ki upadhi[2] pradan ki gee.
- sar saiyad ki vilakshan pratibha se prabhavit hokar edinabara vishvavidyalay ne unhean 1889 ee.mean el-el.di. ki upadhi se sammanit kiya tha.
rachanaean
|
chitr:Blockquote-open.gif
ham bij bo rahe haian vah ek ghane vriksh ke roop mean phailega aur usaki shakhean desh ke vibhinn kshetroan mean phail jayeangi. yah k aaulej vishvavidyalay ka svaroop dharan karega aur isake chhatr sahishnuta, apasi prem v sadbhav aur jnan ke sandesh ko jan-jan tak pahuanchayeange. - sar saiyad ahamad khaan
chitr:Blockquote-close.gif |
sar saiyad ne dharmik evan saanskritik vishayoan par kafi likha. 19vian shatabdi ke aant mean bharatiy islam ke punarjagaran ki pramukh prerak shakti huee. unhoanne urdoo kritiyoan mean muhammad ke jivan par lekh (1870) aur baibil tatha quran par tikaean sammilit haian.
- 23 varsh ki ayu mean dharmik pustikaean likhakar, sar saiyad ne apane urdoo lekhan ki shurooat ki. unhoanne 1847 mean ek ullekhaniy pustak atahar asanadid (mahan logoan ke smarak) prakashit ki, jo dilli ke puravisheshoan par adharit thi. unaki pustika bharatiy vidroh ke karan[3] isase bhi adhik mahattvapoorn thi.
- unhoanne 1857 ke bharatiy svatantrata sangram ke dauran aangrezoan ka sath diya. parantu apani pustika mean unhoanne kushalata v nirbhikata se british prashasan ki un kamazoriyoan aur galatiyoan ko ujagar kiya. jinake karan asantosh aur deshavyapi virodh panapa tha. is pustika ko aangrez adhikariyoan ne bariki se padha aur british niti par isaka ullekhaniy prabhav p da.
- dhairy aur sahanashilata ki moorti sar saiyad ahamad khaan ne apani ganbhir soojh-boojh ke adhar par british sarakar ki pratikriya ki chianta kie bina, janakraanti ke karanoan par 1859 ee. mean 'asababe-bagavate-hiand' shirshak ek mahattvapoorn pustika likhi aur usaka aangrezi anuvad british parliyameant ko bhej diya. sar saiyad ke mitr ray shankar das ne jo un dinoan muradabad mean muansiph the sar saiyad ko samajhaya bhi ki ve pustakoan ko jala dean aur apani jan khatare mean n dalean. kiantu sar saiyad ne unase spasht shabdoan mean kah diya ki unaka yah kary deshavasiyoan aur sarakar ki bhi bhalaee ke lie avashyak hai. isake lie jan-mal ka nuqasan uthane ka khauf unake marg mean avarodhak nahian ban saka. kraanti ke jokhim bhare vishay par kuchh likhane vale sar saiyad pratham bharatiy haian.
- dilli ke nivasakal mean 'asarussanadid' shirshak pustak likhakar sar saiyad ne dilli ki 232 imaratoan ka shodhaparak aitihasik parichay prastut kiya aur is pustak ke adhar par unhean rayal eshiyatik sosaiti landan ka phelo niyukt kiya gaya. garsaan-d-tasi ne isaka fraansisi bhasha mean anuvad kiya jo 1861 ee. mean prakashit hua.[4]
- dharm mean unaki sakriy roochi thi, jo jivanaparyant rahi. unhoanne baibil ki sahriday vyakhya se shurooat ki aur paiganbar muhammad par pustak likhi, jisaka unake putr ne essez aaun d laif aauf muhammad shirshak se aangrezi mean anuvad kiya. unhoanne quran par adhunik vyakhya ke kee khand likhane ke lie bhi samay nikala. apani in kritiyoan mean unhoanne islami mat ka samakalin vaijnanik tatha rajanitik pragatishil vicharoan se samanjasy sthapit karane ka prayas kiya.
mahakranti
jab sar saiyad 40 varsh ke hue to us vaqt hindustan ek naya mo d le raha tha. 1857 ki mahakranti aur usaki asaphalata ke dushparinam unhoanne apani aankhoan se dekhe. unaka ghar tabah ho gaya, nikat sambandhiyoan ka qatl hua, unaki maan jan bachakar ek saptah tak gho de ke astabal mean chhupi rahian.[4] sar sayyad ki dooradrishti isaki gavahi de rahi thi ki san 1857 ki jang musalamanoan ki arthik tangi paigam de rahi hai. jisake itihas se aj ham sab vakif haian. is jang ki aangrezoan ki qamayabi aur hindustaniyoan ki nakami sabit huee aur dilli ke akhiri badashah bahadur shah zafar ko apamanit karake rangoon bheja gaya aur unaka khanadan aangrezoan ki hathoan khatm kar diya gaya aur daulat v jayadad, sampatti jabt kar li gayi.
rashtrabhakti
1857 ke atyachar hindustan par aangrezoan ne jari rakha. sanvedanashil vyaktiyoan aur aise log visheshat: sar sayyad musalamanoan ki is barbadi ko dekhakar t dap uthe aur unake dilo-dimag mean rashtrabhakti ki lahar karavatean lene lagian. is bechaini se sar sayyad ne pareshan hokar hindustan chho dane aur misr mean basane ka faisala le liya. aangrezoan ne sar sayyad jaise insan ko apani or karane ke lie mir sadiq aur mir rustam ali ka bahut b da ilaqa bagavat ke jurm mean sar sayyad ahamad khaan ko talluka jahanabad jo ki us vaqt ek lakh rupaye se zyada tha, dene ki lalach di aur yah aisa mauqa tha ki sar sayyad inake jal mean phans sakate the. ve dhanadhy ki zindagi basar kar sakate the. lekin vah bahut hi buddhiman aur samajhadar vyakti the. unhoanne socha ki maian dorahe par kh da hooan aur sar sayyad ne us vaqt lalach ko buri bala samajhakar thukara di aur rashtrabhakti ke khoobasoorat har ko apane gale mean pahanana behatar samajha, kyoanki us vaqt unake dil mean aangrezoan ki or se nafarat ke shaule bh dak rahe the aur rashtrabhakti ke lie unaka dil t dap raha tha.
apani qaum ki hifazat
sar sayyad ne yah mahasoos kiya ki agar hindustan ke musalamanoan ko is kothari se nahian nikala gaya to ek din hamari qaum tabah aur barbad ho jaegi aur vah kabhi bhi uth n sakegi. isalie unhoanne misr jane ka irada badal diya aur kalyan v astitv ke chirag ko lekar apani qaum aur mulq ki taraf badhane lage aur apane ek chirag se saiank doan chirag roshan kie. unhoanne 28 disambar 1889 ko ejookeshan kaanphreans mean ek bhashan diya tha, jisamean bhavanaoan ko jin shabdoan mean zahir kiya tha, vah is prakar hai-
"jo hal is samay qaum ka tha mujhase dekha nahian jata tha. kuchh dinoan tak maian is gam mean dooba raha. ap vishvas kijie is gam ne mujhe nidhal kar diya aur mere bal safed kar die. jab maian muradabad aya jo du:khoan ka ek ghar tha aur hamari qaum ke dhanadhyoan ki barbadi ka tha. is du:kh mean kuchh aur badhottari huee lekin is us vaqt ye vichar aya ki bahut hi sanvedanahinata ki bat hai ki apani qaum aur desh ko is tabahi ki sthiti mean chho dakar maian svayan kisi aram vali jagah mean ja baithooan."
uparokt bhashan ki roshani mean yah kahana galat n hoga ki unake dil mean rashtr ke lie jo diya roshan hua vah sirf aangrezoan ke atyacharoan se hua tha. yah sach hai ki unhoanne gair fauji aangrezoan ko apane ghar mean panah di, lekin unake samarthak bilkul n the, balki vah islami shiksha v sanskriti ke chahane vale the. isalie unhoanne unako panah di thi. aur jisako panah di jati hai, usaki ijjat karana insani farz hai. sar sayyad islami shiksha v sanskriti ko mulq par khol dena chahate the. agar yah shiksha aur sanskriti hamari qaum mean paida ho jae to ek din zaroor qamayab ho sakati hai. lekin sanvedanahin aur jahil musalamanoan ne kuchh mauliviyoan se fatave lekar unhean kafir qarar diya. magar sar sayyad ne kisi ki paravah nahian ki aur jo socha vahi kiya. kisi ne kitani achchhi bat kahi hai-
vo bhala kisaki bat mane haian bhaee sayyad to kuchh divane haian.
sar sayyad ki dooradrishti
sar sayyad ki dooradrishti aangrezoan ke sh dayantr se achchhi tarah se vaqif thi. unhean maloom tha ki aangrezi hukoomat hindustan par sthapit ho chuki hai aur sar sayyad ne unhean harane ke lie shaikshik maidan ko behatar samajha. isalie apane behatarin lekhoan ke madhyam se qaum mean shiksha v sanskriti ki bhavana jagane ki koshish ki taki shaikshik maidan mean koee hamari qaum par havi n ho sake. musalaman unhean kuphr ka fatava dete rahe bavazood isake qaum ke dushman banakar ya big dakar n mile balki narami se unhean samajhane ki koshish karate rahe. achchhi tarah se janate the ki yah qaum jahil hai, isalie unaki batoan ki paravah kiye bina apani manzil par pahuanchane ke lie koshish karate rahe. aj muslim qaum ye bat svikar karati hai ki sar sayyad ahamad khaan ne qaum ke lie kya kuchh nahian kiya.
[[chitr:Sir-Syed-Masjid-Aligarh.jpg|thumb|250px|left|sar saiyad ahamad khan masjid, aligadh
Sir Syed Ahmed Khan Masjid, Aligarh]]
sansthaoan ki sthapana
saiyad ke jivan ka sarvochch uddeshy shiksha ka prachar-prasar usake vyapakatam arthoan mean karana tha. muslim samaj ke sudhar ke lie prayasarat sar saiyad ne (1858) mean muradabad mean adhunik madarase ki sthapana ki.[1] yah un shurooati dharmik skooloan mean tha jahaan vaijnanik shiksha di jati thi. unhoanne 1863 mean gajipur mean bhi ek adhunik skool ki sthapana ki. unaka ek any mahattavakaankshi kary tha- 'saiantifik sosaiti' ki sthapana, jisane kee shaikshik pustakoan ka anuvad prakashit kiya urdoo tatha aangrezi mean dvibhashi patrika nikali.
ye sansthaean sabhi nagarikoan ke lie thian aur hindoo tatha muslim milakar inaka sanchalan karate the. 1860 ke dashak ke aantim varshoan ka ghatanakram unaki gatividhiyoan ka rukh badalane vala siddh hua. unhean 1867 mean hinduoan ki dharmik asthaoan ke keandr, ganga tat par sthit banaras (vartaman varanasi) mean sthanaantarik kar diya gaya. lagabhag isi dauran musalamanoan dvara poshit bhasha, urdoo ke sthan par hindi ko lane ka aandolan shuroo hua. is aandolan tatha saiantifik sosaiti ke prakashanoan mean urdoo ke sthan par hindi lane ke prayasoan se saiyad ko vishvas ho gaya ki hinduoan aur musalamanoan ke rastoan ko alag hona hi hai. isalie unhoanne ianglaiand ki apani yatra (1869-70) ke dauran 'muslim keanbrij' jaisi mahan shiksha sansthaoan ki yojana taiyar kian. unhoanne bharat lautane par is uddeshy ke lie ek samiti banaee aur musalamanoan ke utthan aur sudhar ke lie prabhavashali patrika tahadib-al-akhalak (samajik sudhar) ka prakashan praranbh kiya.
saiyad ne 1886 mean aaul iandiya muhamadan aijukeshanal k aaunfreans ka gathan kiya, jisake varshik sammelan musalamanoan mean shiksha ko badhava dene tatha unhean ek sajha manch upalabdh karane ke lie vibhinn sthanoan par ayojit kiya jate the. 1906 mean muslim lig ki sthapana hone tak yah bharatiy islam ka pramukh rashtriy keandr tha.
aligadh muslim vishvavidyalay
- REDIRECTsaancha:mukhy
saiyad ji ka shiksha-sanstha kholane ka vichar hua to saiyad ji ne apani sari jama-pooanji yahaan tak ki makan bhi giravi rakh kar yooropiy shiksha-paddhati ka jnan prapt karane ke uddeshy se iangalistan ki yatra ki. lautakar ae to kuchh varshoan ke bhitar hi mee 1875 mean aligadh mean 'madarasatululoom' ek muslim skool sthapit kiya gaya aur 1876 mean sevanivritti ke bad saiyad ne ise k aaulej mean badalane ki buniyad rakhi. saiyad ki pariyojanaoan ke prati roodhivadi virodh ke bavazood k aaulej ne tezi se pragati ki aur 1920 mean ise vishvavidyalay ke roop mean pratishthit kiya gaya.[4]
|
chitr:Blockquote-open.gif
sar sayyad ka faisala ki tamam koshishean musalamanoan ko naye daur ki talim dene par poori taqat laga di ye bilkul sahi tha. bina is talim ke mera khyal hai ki musalaman naye tarah ki rashtriyata mean koee hissa nahian le sakate. balki ve hamesha ke lie hinduoan ke gulam ban jaeange. ja talim mean age the aur arthik drishtikon se bhi mazaboot the.- pan. javahar lal neharoo
chitr:Blockquote-close.gif |
sar saiyad ahamad khaan ka uddeshy
bharatiy upamahadvip mean musalamanoan ke purnajagaran ke pratik sar saiyad ahamad khaan ka uddeshy matr aligadh mean ek vishvavidyalay ki sthapana karana hi nahian tha balki unaki hardik kamana thi ki aligadh mean unake dvara sthapit k aaulej ka praroop ek aise kendr ka ho jisake adhin desh bhar ki muslim shiksha sansthayean usake nirdeshan mean age badhean taki desh bhar ke musalaman adhunik shiksha grahan kar rashtr nirman mean apani sakriy bhoomika nibha sakean. aligadh muslim vishvavidyalay ke adhin sthapit hone vale naye kendroan ke gathan se sar saiyad ahamad khaan ka sapana sakar hone ja raha hai.
em. e. yoo. k aaulej ke adharashila samaroh mean 8 janavari, 1877 ko l aaurd litan ke sammukh sar saiyad ne kaha tha ki aj jo "ham bij bo rahe haian vah ek ghane vriksh ke roop mean phailega aur usaki shakhean desh ke vibhinn kshetroan mean phail jayeangi. yah k aaulej vishvavidyalay ka svaroop dharan karega aur isake chhatr sahishnuta, apasi prem v sadbhav aur jnan ke sandesh ko jan-jan tak pahuanchayeange." aj is sanstha ke chhatr 92 deshoan mean phaile hue haian aur desh ka yah matr pahala aisa sansthan hai jisake chhatr poori duniyaan mean apane sansthapak sar saiyad ka janm divas manate haian. sar saiyad bharatiy musalamanoan ke aise pahale samaj sudharak the jinhoanne ajnanata ki kali chadar ki dhajjiyaan u dakar musalamanoan mean adhunik shiksha aur vaijnanik chetana jagrit ki.[5]
k aaulej mean anek bhashaoan mean shiksha
sar saiyad ke 'em. e. yoo. k aaulej' ke dvar sabhi dharmavalambiyoan ke lie khule hue the. pahale din se hi arabi farasi bhashaoan ke sath-sath sanskrit bhasha ki shiksha ki bhi vyavastha ki gee. skool ke star tak hindi ke adhyayan-adhyapan ko bhi apekshit samajha gaya aur isake lie pan. kedaranath adhyapak niyukt hue. sakool tatha k aaulej donoan hi staroan par hindoo adhyapakoan ki niyukti mean koee sankoch nahian kiya gaya. k aaulej ke ganit ke prophesar jadav chandr chakravarti ko akhil bharatiy star par khyati prapt huee. ek lanbe samay tak chakravarti ganit ke adhyayan ke bina ganit ka jnan adhoora samajha jata tha.[4]
rajaniti
saiyad musalamanoan ko sakriy rajaniti ke bajay shiksha par dhyan keandrit karane ki salah dete the. bad mean jab kuchh musalaman bharatiy rashtriy kaangres mean sammilit hue, to saiyad ne is sangathan aur isake uddeshy ka jamakar virodh kiya, jinamean bharat mean sansadiy lokatantr ki sthapana bhi ek uddeshy tha. unhoanne dalil di ki saanpradayik taur par vibhajit aur kuchh vargoan ke lie simit shiksha tatha rajanitik sangathan vale desh mean sansadiy lokatantr se keval asamanata hi badhegi. musalamanoan ne amataur par unaki ray mani aur kee saloan bad apana rajanitik sangathan banane tak vah rajaniti se door rahe.
unhoanne yah bhagirath prayas kiya ki musalaman v british sabase achchhe mitr haian. muslim rajaniti mean sar saiyad ki paranpara muslim lig (1906 mean sthapit) ke roop mean ubhari. bharatiy rashtriy kaangres (1885 mean sthapit) ke viroodhd unaka propeganda tha ki kaangres hindoo adhipaty parti hai aur propeganda azad-poorv bharat ke muslimoan mean jivit raha. kuchh apavadoan ko chho dakar ve kaangres se door rahe aur yahaan tak ki ve azadi ki l daee se bhi hissa nahian liya. isamean koee ashchary ki bat nahian ki british-bharat ke muslim bahul rajyoan masalan-bangal, panjab mean lagabhag sabhi svatantrata senani hindoo ya sikh the.[6]
samoohik sudhar ke lie
[[chitr:Tomb-Of-Sir-Syed-Ahmed-Khan.jpg|thumb|250px|sar saiyad ahamad khaan ki qabr, aligadh
Tomb Of Sir Syed Ahmed Khan, Aligarh]]
musalamanoan ke samoohik sudhar ke lie ve ianglaind gaye aur vahaan vishvavidyalayoan mean jakar shiksha v sanskriti ka gahan adhyayan kiya. aangrezi maigazin jo sudhar ke lie 'taitalar ispaiktar' aur 'garjiyan' nikale jate the, unaki failoan ko dekhakar bahut hi prabhavit hue. vahian se sar sayyad ko apani qaum ko jagaruk karane ke lie ek madhyam mil gaya. jisaki talash mean ve sada hi bhatakate rahe the. jab ve yoorop se vapas hue to unhoanne 24 disambar, 1870 ko 'tahajibul akhlaq' ke nam se maigazin jari kiya, jisamean musalamanoan ke kalyan se sambandhit lekh chhape jate the. is maigazin ko jari karane ka uddeshy sirf yahi tha ki jis prakar yoorop ke log sanskriti aur shiksha mean age badh rahe haian aur vikas kar rahe haian, usi tarah se hamari qaum mean yahi batean a jaean to doosare dharmoan ke naujavanoan ke sath ekajut hokar aangrezoan se svayan muqabala kar sakate haian aur ye kisi ke das banakar rahana pasand nahian kareange. ye bat sar sayyad ke dimag mean ulajhan banakar rah gayi thi, lekin vah in tamam batoan se nahian ghabaraye, balki apani koshishoan mean vyast rahe aur isharoan mean hi logoan ko samajhate rahe. vo achchhi tarah se janate the ki ye sari batean khulakar kah di gayian to aangrez bhi phaansi ke takhte latakane se nahian chookeange. jis tarah se maulana mau. husain azad ke valid maulavi bakar husain ko tho di hi der mean jallad ke havale kar diya gaya tha. is silasile mean pan. javahar lal neharoo ne kaha ki-
"sar sayyad ka faisala ki tamam koshishean musalamanoan ko naye daur ki talim dene par poori taqat laga di ye bilkul sahi tha. bina is talim ke mera khyal hai ki musalaman naye tarah ki rashtriyata mean koee hissa nahian le sakate. balki ve hamesha ke lie hinduoan ke gulam ban jaeange. ja talim mean age the aur arthik drishtikon se bhi mazaboot the."
sar sayyad ne qaum ki khidamat ke sath-sath matribhasha (urdoo) ka daman kabhi nahian chho da. unhean poora vishvas tha ki jo sabhyata urdoo bhasha mean payi jati hai, vah kisi any bhasha mean nahian hai. lihaza is bhasha ko sanvarane ke uddeshy se urdoo maigazin chhapane ka faisala kiya, jisase urdoo bhasha ko badhava mila.
seva se avakashaprapt
seva se avakashaprapt karane ke bad vah poori tarah se skool ke vikas aur dharmik sudhar mean lag ge. halaanki is dauran unhean dharmik netaoan ke zoradar virodh ka samana karana p da. par sar saiyad ne ghutane nahian teke aur apane kam mean lagatar lage rahe. is dauran unhean british raj ka samarthan mila. unake kee vicharoan ko lekar vivad bhi hua jinamean 1857 urdoo ka mahattv adi hai. unhoanne urdoo ko lokapriy banane aur am muslimoan ki bhasha banane ke lie kafi prayas kiya. unaki dekh-rekh mean pashchimi kritiyoan ka urdoo mean anuvad karaya gaya. unake dvara sthapit skooloan mean shiksha ka madhyam urdoo ko banaya gaya.[1] sar saiyad ne samajik sarokaroan ke lie bhi kam kiya aur 1860 mean pashchimottar simaant praant mean akal pidi़toan ko rahat pahuanchane ke lie sakriy roop se yogadan kiya.
mrityu
is mahan shikshavidh aur samaj sudharak vyaktitv ki jivanalila 27 march 1898 ko samapt zaroor ho gee kiantu usaka prakash aj bhi karo doan bharatavasiyoan ko roshani pradan kar raha hai.[4]
|
|
|
|
|
|
tika tippani aur sandarbh
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 adhunik shiksha ke himayati the sar saiyad ahamad (hindi) jagaran. abhigaman tithi: 19 aktoobar, 2010.
- ↑ (nait kamaandar aauf d star aauf iandiya)
- ↑ (d k aauzez aauf iandiyan rivolt)
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 sar saiyad ahamad khan (janm-divas par vishesh) (hindi) (ech.ti.em.el) yug-vimarsh. abhigaman tithi: 19 aktoobar, 2010.
- ↑ abarar, d aau. rahat. amuvi ka vistar:sar saiyyad ka sapana (hindi) (ech.ti.em.el) samay-srijan. abhigaman tithi: 19 aktoobar, 2010.
- ↑ ke. puanj, balabir. tushtikaran aur isake natije (hindi) pravakta. abhigaman tithi: 17 aktoobar, 2010.