Difference between revisions of "प्रयोग:Asha1"

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
Line 1: Line 1:
 
==भारतीय अंतरिक्ष कार्यक्रम==
 
==भारतीय अंतरिक्ष कार्यक्रम==
 +
{{notoc}}
 
विकासशील अर्थव्‍यवस्‍था और उससे जुड़ी समस्‍याओं से घिरे होने के बावज़ूद भारत ने अंतरिक्ष प्रौद्योगिकी को प्रभावी ढंग से विकसित किया है और उसे अपने तीव्र विकास के लिए इस्‍तेमाल भी किया है तथा आज विश्‍व के अन्‍य देशों को विभिन्‍न अंतरिक्ष सेवाएं उपलब्‍ध करा रहा है। 1960 के दशक के प्रारंभिक वर्षों में अंतरिक्ष अनुसंधान की शुरूआत भारत में मुख्‍यत: साउंडिंग रॉकेटों की मदद से हुई। भारतीय अंतरिक्ष अनुसंधान संगठन (इसरो) की स्‍थापना 1969 में की गई। भारत सरकार द्वारा 1972 में 'अंतरिक्ष आयोग' और 'अंतरिक्ष विभाग' के गठन से अंतरिक्ष शोध गतिविधियों को अतिरिक्‍त गति प्राप्‍त हुई। 'इसरो' को अंतरिक्ष विभाग के नियंत्रण में रखा गया। भारतीय अंतरिक्ष कार्यक्रम के इतिहास में 70 का दशक प्रयोगात्‍मक युग था जिस दौरान 'आर्यभट्ट', 'भास्‍कर', 'रोहिणी' तथा 'एप्‍पल' जैसे प्रयोगात्‍मक उपग्रह कार्यक्रम चलाए गए। इन कार्यक्रमों की सफलता के बाद 80 का दशक संचालनात्‍मक युग बना जबकि 'इन्सेट' तथा 'आईआरएस' जैसे उपग्रह कार्यक्रम शुरू हुए। आज इन्सेट तथा आईआरएस इसरो के प्रमुख कार्यक्रम हैं।
 
विकासशील अर्थव्‍यवस्‍था और उससे जुड़ी समस्‍याओं से घिरे होने के बावज़ूद भारत ने अंतरिक्ष प्रौद्योगिकी को प्रभावी ढंग से विकसित किया है और उसे अपने तीव्र विकास के लिए इस्‍तेमाल भी किया है तथा आज विश्‍व के अन्‍य देशों को विभिन्‍न अंतरिक्ष सेवाएं उपलब्‍ध करा रहा है। 1960 के दशक के प्रारंभिक वर्षों में अंतरिक्ष अनुसंधान की शुरूआत भारत में मुख्‍यत: साउंडिंग रॉकेटों की मदद से हुई। भारतीय अंतरिक्ष अनुसंधान संगठन (इसरो) की स्‍थापना 1969 में की गई। भारत सरकार द्वारा 1972 में 'अंतरिक्ष आयोग' और 'अंतरिक्ष विभाग' के गठन से अंतरिक्ष शोध गतिविधियों को अतिरिक्‍त गति प्राप्‍त हुई। 'इसरो' को अंतरिक्ष विभाग के नियंत्रण में रखा गया। भारतीय अंतरिक्ष कार्यक्रम के इतिहास में 70 का दशक प्रयोगात्‍मक युग था जिस दौरान 'आर्यभट्ट', 'भास्‍कर', 'रोहिणी' तथा 'एप्‍पल' जैसे प्रयोगात्‍मक उपग्रह कार्यक्रम चलाए गए। इन कार्यक्रमों की सफलता के बाद 80 का दशक संचालनात्‍मक युग बना जबकि 'इन्सेट' तथा 'आईआरएस' जैसे उपग्रह कार्यक्रम शुरू हुए। आज इन्सेट तथा आईआरएस इसरो के प्रमुख कार्यक्रम हैं।
 
अंतरिक्ष यान के स्‍वदेश में ही प्रक्षेपण के लिए भारत का मजबूत प्रक्षेपण यान कार्यक्रम है। यह अब इतना परिपक्‍व हो गया है कि प्रक्षेपण की सेवाएं अन्‍य देशों को भी उपलब्‍ध कराता है। इसरो की व्‍यावसायिक शाखा एंट्रिक्‍स, भारतीय अंतरिक्ष सेवाओं का विपणन विश्‍व भर में करती है। भारतीय अंतरिक्ष कार्यक्रम की खास विशेषता अंतरिक्ष में जाने वाले अन्‍य देशों, अंतरराष्ट्रीय संगठनों और विकासशील देशों के साथ प्रभावी सहयोग है।
 
अंतरिक्ष यान के स्‍वदेश में ही प्रक्षेपण के लिए भारत का मजबूत प्रक्षेपण यान कार्यक्रम है। यह अब इतना परिपक्‍व हो गया है कि प्रक्षेपण की सेवाएं अन्‍य देशों को भी उपलब्‍ध कराता है। इसरो की व्‍यावसायिक शाखा एंट्रिक्‍स, भारतीय अंतरिक्ष सेवाओं का विपणन विश्‍व भर में करती है। भारतीय अंतरिक्ष कार्यक्रम की खास विशेषता अंतरिक्ष में जाने वाले अन्‍य देशों, अंतरराष्ट्रीय संगठनों और विकासशील देशों के साथ प्रभावी सहयोग है।
Line 7: Line 8:
 
*इन्सेट-4ए डाररेक्‍ट-टू-होम (डीटीएच) टेलीविजन प्रसारण सेवाएं प्रदान करने में सक्षम है।
 
*इन्सेट-4ए डाररेक्‍ट-टू-होम (डीटीएच) टेलीविजन प्रसारण सेवाएं प्रदान करने में सक्षम है।
 
*इसके अतिरिक्‍त, नौ ग्रामीण संसाधन केंद्रों (वीआरसीज) के दूसरे समूह की स्‍थापना करना अंतरिक्ष विभाग की वर्ष के दौरान महत्‍वपूर्ण मौजूदा पहल है। वीआरसी की धारणा ग्रामीण समुदायों की बदलती तथा महत्‍वपूर्ण आवश्‍यकताओं को पूरा करने के लिए अंतरिक्ष व्‍यवस्‍थाओं तथा अन्‍य आईटी औजारों से निकलने वाली विभिन्‍न प्रकार की जानकारी प्रदान करने के लिए संचार साधनों तथा भूमि अवलोकन उपग्रहों की क्षमताओं को संघटित करती है।
 
*इसके अतिरिक्‍त, नौ ग्रामीण संसाधन केंद्रों (वीआरसीज) के दूसरे समूह की स्‍थापना करना अंतरिक्ष विभाग की वर्ष के दौरान महत्‍वपूर्ण मौजूदा पहल है। वीआरसी की धारणा ग्रामीण समुदायों की बदलती तथा महत्‍वपूर्ण आवश्‍यकताओं को पूरा करने के लिए अंतरिक्ष व्‍यवस्‍थाओं तथा अन्‍य आईटी औजारों से निकलने वाली विभिन्‍न प्रकार की जानकारी प्रदान करने के लिए संचार साधनों तथा भूमि अवलोकन उपग्रहों की क्षमताओं को संघटित करती है।
 +
 
==भारतीय अंतरिक्ष केन्द्र और इकाइयां==
 
==भारतीय अंतरिक्ष केन्द्र और इकाइयां==
  

Revision as of 11:56, 12 August 2010

bharatiy aantariksh karyakram

Template:Notoc vikasashil arthavh‍yavash‍tha aur usase ju di samash‍yaoan se ghire hone ke bavazood bharat ne aantariksh praudyogiki ko prabhavi dhang se vikasit kiya hai aur use apane tivr vikas ke lie ish‍temal bhi kiya hai tatha aj vishh‍v ke anh‍y deshoan ko vibhinh‍n aantariksh sevaean upalabh‍dh kara raha hai. 1960 ke dashak ke praranbhik varshoan mean aantariksh anusandhan ki shurooat bharat mean mukhh‍yat: sauandiang r aauketoan ki madad se huee. bharatiy aantariksh anusandhan sangathan (isaro) ki sh‍thapana 1969 mean ki gee. bharat sarakar dvara 1972 mean 'aantariksh ayog' aur 'aantariksh vibhag' ke gathan se aantariksh shodh gatividhiyoan ko atirikh‍t gati praph‍t huee. 'isaro' ko aantariksh vibhag ke niyantran mean rakha gaya. bharatiy aantariksh karyakram ke itihas mean 70 ka dashak prayogath‍mak yug tha jis dauran 'aryabhatt', 'bhash‍kar', 'rohini' tatha 'eph‍pal' jaise prayogath‍mak upagrah karyakram chalae ge. in karyakramoan ki saphalata ke bad 80 ka dashak sanchalanath‍mak yug bana jabaki 'inset' tatha 'aeeares' jaise upagrah karyakram shuroo hue. aj inset tatha aeeares isaro ke pramukh karyakram haian. aantariksh yan ke sh‍vadesh mean hi prakshepan ke lie bharat ka majaboot prakshepan yan karyakram hai. yah ab itana paripakh‍v ho gaya hai ki prakshepan ki sevaean anh‍y deshoan ko bhi upalabh‍dh karata hai. isaro ki vh‍yavasayik shakha eantrikh‍s, bharatiy aantariksh sevaoan ka vipanan vishh‍v bhar mean karati hai. bharatiy aantariksh karyakram ki khas visheshata aantariksh mean jane vale anh‍y deshoan, aantararashtriy sangathanoan aur vikasashil deshoan ke sath prabhavi sahayog hai.

  • varsh 2005-06 mean bharatiy aantariksh karyakram ki sabase pramukh upalabh‍dhi 'pieselavisi 6' ka saphal prakshepan rahi hai.
  • 5 mee, 2005 ko 'polar upagrah prakshepan yan' (pieselavi-ephasi 6) ki nauvian u dan ne shriharikota ke satish dhavan aantariksh keandr (esadiesasi) se saphalatapoorvak do upagrahoan - 1560 ki.gra. ke kartosh‍tar-1 tatha 42 ki.gra. ke hemaset ko poorv-nirdharit polar san sinh‍kronan arbit (eseso) mean pahuanchaya. lagatar satavian prakshepan saphalata ke bad pieselavi-si 6 ki saphalata ne pieselavi ki vishh‍vasaniyata ko age badhaya tatha 600 ki.mi. ooanche polar eseso mean 1600 ki.gra. bhar tak ke nitabhar ko rakhane ki kshamata ko darshaya hai.
  • 22 disanbar 2005 ko inset-4e ka saphal prakshepan, jo ki bharat dvara ab tak banae ge sabhi upagrahoan mean sabase bhari tatha shakh‍tishali hai, varsh 2005-06 ki anh‍y b di upalabh‍dhi thi.
  • inset-4e dararekh‍t-too-hom (ditiech) telivijan prasaran sevaean pradan karane mean saksham hai.
  • isake atirikh‍t, nau gramin sansadhan keandroan (viarasij) ke doosare samooh ki sh‍thapana karana aantariksh vibhag ki varsh ke dauran mahath‍vapoorn maujooda pahal hai. viarasi ki dharana gramin samudayoan ki badalati tatha mahath‍vapoorn avashh‍yakataoan ko poora karane ke lie aantariksh vh‍yavash‍thaoan tatha anh‍y aeeti aujaroan se nikalane vali vibhinh‍n prakar ki janakari pradan karane ke lie sanchar sadhanoan tatha bhoomi avalokan upagrahoan ki kshamataoan ko sanghatit karati hai.

bharatiy aantariksh kendr aur ikaiyaan

kram sthan kendr aur ikaiyaan
1 bangalaur isaro mukhyalay, aantariksh ayog, aantariksh vibhag, istraik mukhyalay, upagrah niyantran kendr, en.en.ar.em.es sachivalay, drav nodan pranali keandr
2 hasan insait pradhan niyantran suvidha
3 ahamadabad bhautik anusandhan upayog keandr, prayogashala vikas, shaikshik evan sanchar ikaee
4 shriharikota shar keandr
5 maheandragiri drav nodan jaanch suvidhaean
6 nagapur kendriy pr.ra.san. se keandr
7 mumbee isaro sampark karyalay
8 tiruanantapuram vikram sarabhaee aantariksh kendr, drav nodan pranali keandr, si.el.el.vi. suvidhaean, isaro j datviy pranali ikaee
9 haidarabad rashtriy sudoor sanvedan ejeansi
10 nee dilli aantariksh vibhag shakha, isaro shakha karyalay, dilli bhoo-keandr
11 deharadoon bharatiy sudoor sanvedan, uttari 5 san.san. se keandr
12 lakhanoo istraik bhoo-keandr
13 balasor mausam vijnani r aauket keandr
14 kavaloor upagrah anuvartan tatha sarvekshan keandr
15 alavay amoniyam parakloret prayogik sanyantr
16 udayapur saur vedhashala
17 jodhapur pashchimi pr.san.san. se keandr
18 kh dagapur poorvi pr.san.san. se keandr


bharat ke sudoor sanvedi upagrah

kram upagrah prakshepan tithi prakshepak yan parinam sthiti
1 aeeares-1e 17 march, 1988 vostok, soviyat sangh saphal abhiyan poorn
2 aeeares-1bi 29 agast, 1991 vostok, soviyat sangh saphal abhiyan poorn
3 aeeares-pi1/1ee 20 sitambar, 1993 pieselavi-di1 asaphal prakshepak yan mean khrabi ke karan upagrah durghatanagrast
4 aeeares-pi2 15 aktoobar, 1994 pieselavi-di2 saphal abhiyan poorn
5 aeeares-1si 28 disambar, 1995 molaniya, roos saphal abhiyan poorn
6 aeeares-pi3 21 march, 1996 pieselavi-di3 saphal abhiyan poorn
7 aeeares-1di 29 sitambar, 1997 pieselavi-si1 saphal seva mean karyashil
8 aeeares-pi4 (oshan sait) 27 mee, 1999 pieselavi-si2 saphal karyashil
9 tieees (praudyaugiki parikshan upagrah) 22 aktoobar 2001 pieselavi-si3 saphal karyashil
10 aeeares-pi6 (sisorsasait-1) 17 aktoobar, 2003 pieselavi-si5 saphal karyashil
11 aeeares-pi5 (kartosait-1) 5 mee, 2005 pieselavi-si6 saphal karyashil
12 aeeares-pi7 (kartosait-2) 10 janavari, 2007 pieselavi-si7 saphal karyashil
13 kartosait-2e 28 aprॅl, 2008 pieselavi-si9 saphal karyashil
14 aeeemes-7 (IMS-1) 28 aprॅl, 2008 pieselavi-si9 saphal karyashil
15 oshanasait-2 23 sitambar, 2009 pieselavi-si14 saphal karyashil

bharatiy prakshepan yanoan dvara upagrah prakshepan

kram prakshepak yan upagrah prakshepan tithi parinam
1 eselavi-3 rohini 10agast, 1979 aanshik saphal
2 eselavi-3 rohini 18julaee, 1980 saphal
3 eselavi-3 rohini 31mee, 1981 asaphal
4 eselavi-3 rohini 17aprॅl, 1983 saphal
5 eeselavi-di1 stros-1 24march, 1987 asaphal
6 eeselavi-di2 stros-2 13julaee, 1988 asaphal
7 eeselavi-di3 stros-3 20mee, 1992 saphal
8 pieselavi-di1 aeeares-1ee॰ 20sitambar, 1993 asaphal
9 eeselavi-di4 stros-4 04aprॅl, 1994 saphal
10 pieselavi-di2 aeeares-pi2 15aktoobar, 1994 saphal
11 pieselavi-di3 aeeares-pi3 21march, 1996 saphal
12 pieselavi-si1 aeearesadi-1di 29sitambar, 1997 saphal
13 pieselavi-si2 aeeares-pi4, kitasait(d॰koriya) v tapasait(jarmani) 26mee, 1999 saphal
14 jieselavi-di1 ji sait 18mee, 2001 saphal
15 pieselavi-si3 tieees(bharat), proba(beljiyam) v bard(jarmani) 20aktoobar, 2001 saphal
16 pieselavi-si4 maitasait (kalpana-1) 12sitambar2002 saphal
17 pieselavi-di2 ji sait-2 08mee, 2003 saphal
18 pieselavi-si5 aeeares-pi6 17aktoobar, 2003 saphal
19 jieselavieph-1 edoosait 20sitambar, 2004 saphal
20 pieselavi-si6 kartosait v haimasait 05mee, 2005 saphal
21 jieselavi-4si insait-4si 10julaee, 2006 asaphal
22 pieselavi-eph2 esaree-1(bharat), kartosait-2(bharat), lapan tyoobasait(indoneshiya), pehuen sait-1(arjeantina) 10janavari, 2007 saphal
23 pieselavi-si8 ejail(itali) 23aprॅl, 2007 saphal
24 pieselavi-si10 tekasar(istrayal) 21janavari, 2008 saphal
25 pieselavi-si9 kartosait-2e, IMS-1 v8 any videshi nainoan upagrah 28aprॅl, 2008 saphal
26 pieselavi-si11 chandrayan-1 22aktoobar, 2008 saphal
27 pieselavi-si12 risait-2 v anusait 20aprॅl, 2009 saphal
28 pieselavi-si14 oshasait-2 23sitambar, 2009 saphal


bharat ka misail bhandar

kram nam sthiti reanj(ki॰mi॰) pailod(ki॰gra॰) mool vishesh
1 prithvi 150 sakriy 150 1000 bharat-roos rashiyan ese-2 se
2 prithvi 250 sakriy 250 500-750 bharat-roos rashiyan ese-2 se
3 dhanush vikas/parikshan 250 1000 bharat prithvi se
4 sagarika vikas/parikshan 250-350 500 bharat prithvi se
5 prithvi 350 vikas 600-750 500-1000 bharat-roos rasiyan ese-2 se
6 agni-1 sakriy 700-800 1000 bharat-phraans-amerika akhiri parikshan-09॰01॰2003
7 agni-2 sakriy 1500-2000 1000 bharat-phraans-amerika akhiri parikshan-29॰08॰2004
8 agni-3 vikas 3000 1500 bharat parikshan saphal-12॰04॰2007
9 shaury vikas/parikshan 600 bharat pratham parikshan- 12॰11॰2008

bharat ke prakshepastr

kram prakshepastr prakar marak kshamata ayudh vajan kshamata pratham parikshan lagat vikas sthiti
1 agni-1 satah se satah par marak(iantaramidiet bailistik prakshepastr) 1200 se 1500 ki॰mi॰ 1000 ki॰gra॰ 22mee, 1989 8 karo d roo॰ vikasit evan tainat
2 agni-2 satah se satah par marak(iantaramidiet bailistik prakshepastr) 1500 se 2000 ki॰mi॰ 1000 ki॰gra॰ (paramparagat evan paramanvik) 11aprॅl, 1999 8 karo d roo॰ vikasit evan pradarshit
3 agni-3 iantaramidiet bailistik prakshepastr 3000 ki॰mi॰ 1500 ki॰gra॰ 9julaee, 2006 (asaphal), 12aprॅl, 2007 (pratham saphal parikshan) nirmanadhin
4 prithvi satah se satah par marak alp doori ke taiktikal baital phild prakshepastr 150 se 250 ki॰mi॰ 500 ki॰gra॰ 25pharavari, 1989 3 karo d roo॰ vikasit evan tainat
5 trishool satah se vayu mean marak lo level klin riekshan alp doori ke prakshepastr 500mi॰ se 9 ki॰mi॰ 15 ki॰gra॰ 5joon, 1989 45 lakh roo॰ vikasit evan tainat
6 nag satah se satah par marak taiank bhedi prakshepastr 4 ki॰mi॰ 10 ki॰gra॰ 29navambar, 1991 25 lakh roo॰ vikasit evan tainat
7 akash satah se vayu mean marak bahulakshak prakshepastr 25 se 30 ki॰mi॰ 55 ki॰gra॰ 15agast, 1990 1 karo d roo॰ vikasit evan tainat
8 astr vayu se vayu mean marak prakshepastr 25 se 40 ki॰mi॰ 300 ki॰gra॰ 9mee, 2003 nirmanadhin
9 brahmos potabhedi supar sonik krooz prakshepastr 290 ki॰mi॰ 12joon, 2001 vikasit evan tainat
10 shaury satah se satah par marak bailistik prakshepastr 600 ki॰mi॰ 12navambar, 2008 vikasashil evan parikshanadhin