Difference between revisions of "प्रयोग:Asha1"
Line 1: | Line 1: | ||
==भारतीय अंतरिक्ष कार्यक्रम== | ==भारतीय अंतरिक्ष कार्यक्रम== | ||
+ | {{notoc}} | ||
विकासशील अर्थव्यवस्था और उससे जुड़ी समस्याओं से घिरे होने के बावज़ूद भारत ने अंतरिक्ष प्रौद्योगिकी को प्रभावी ढंग से विकसित किया है और उसे अपने तीव्र विकास के लिए इस्तेमाल भी किया है तथा आज विश्व के अन्य देशों को विभिन्न अंतरिक्ष सेवाएं उपलब्ध करा रहा है। 1960 के दशक के प्रारंभिक वर्षों में अंतरिक्ष अनुसंधान की शुरूआत भारत में मुख्यत: साउंडिंग रॉकेटों की मदद से हुई। भारतीय अंतरिक्ष अनुसंधान संगठन (इसरो) की स्थापना 1969 में की गई। भारत सरकार द्वारा 1972 में 'अंतरिक्ष आयोग' और 'अंतरिक्ष विभाग' के गठन से अंतरिक्ष शोध गतिविधियों को अतिरिक्त गति प्राप्त हुई। 'इसरो' को अंतरिक्ष विभाग के नियंत्रण में रखा गया। भारतीय अंतरिक्ष कार्यक्रम के इतिहास में 70 का दशक प्रयोगात्मक युग था जिस दौरान 'आर्यभट्ट', 'भास्कर', 'रोहिणी' तथा 'एप्पल' जैसे प्रयोगात्मक उपग्रह कार्यक्रम चलाए गए। इन कार्यक्रमों की सफलता के बाद 80 का दशक संचालनात्मक युग बना जबकि 'इन्सेट' तथा 'आईआरएस' जैसे उपग्रह कार्यक्रम शुरू हुए। आज इन्सेट तथा आईआरएस इसरो के प्रमुख कार्यक्रम हैं। | विकासशील अर्थव्यवस्था और उससे जुड़ी समस्याओं से घिरे होने के बावज़ूद भारत ने अंतरिक्ष प्रौद्योगिकी को प्रभावी ढंग से विकसित किया है और उसे अपने तीव्र विकास के लिए इस्तेमाल भी किया है तथा आज विश्व के अन्य देशों को विभिन्न अंतरिक्ष सेवाएं उपलब्ध करा रहा है। 1960 के दशक के प्रारंभिक वर्षों में अंतरिक्ष अनुसंधान की शुरूआत भारत में मुख्यत: साउंडिंग रॉकेटों की मदद से हुई। भारतीय अंतरिक्ष अनुसंधान संगठन (इसरो) की स्थापना 1969 में की गई। भारत सरकार द्वारा 1972 में 'अंतरिक्ष आयोग' और 'अंतरिक्ष विभाग' के गठन से अंतरिक्ष शोध गतिविधियों को अतिरिक्त गति प्राप्त हुई। 'इसरो' को अंतरिक्ष विभाग के नियंत्रण में रखा गया। भारतीय अंतरिक्ष कार्यक्रम के इतिहास में 70 का दशक प्रयोगात्मक युग था जिस दौरान 'आर्यभट्ट', 'भास्कर', 'रोहिणी' तथा 'एप्पल' जैसे प्रयोगात्मक उपग्रह कार्यक्रम चलाए गए। इन कार्यक्रमों की सफलता के बाद 80 का दशक संचालनात्मक युग बना जबकि 'इन्सेट' तथा 'आईआरएस' जैसे उपग्रह कार्यक्रम शुरू हुए। आज इन्सेट तथा आईआरएस इसरो के प्रमुख कार्यक्रम हैं। | ||
अंतरिक्ष यान के स्वदेश में ही प्रक्षेपण के लिए भारत का मजबूत प्रक्षेपण यान कार्यक्रम है। यह अब इतना परिपक्व हो गया है कि प्रक्षेपण की सेवाएं अन्य देशों को भी उपलब्ध कराता है। इसरो की व्यावसायिक शाखा एंट्रिक्स, भारतीय अंतरिक्ष सेवाओं का विपणन विश्व भर में करती है। भारतीय अंतरिक्ष कार्यक्रम की खास विशेषता अंतरिक्ष में जाने वाले अन्य देशों, अंतरराष्ट्रीय संगठनों और विकासशील देशों के साथ प्रभावी सहयोग है। | अंतरिक्ष यान के स्वदेश में ही प्रक्षेपण के लिए भारत का मजबूत प्रक्षेपण यान कार्यक्रम है। यह अब इतना परिपक्व हो गया है कि प्रक्षेपण की सेवाएं अन्य देशों को भी उपलब्ध कराता है। इसरो की व्यावसायिक शाखा एंट्रिक्स, भारतीय अंतरिक्ष सेवाओं का विपणन विश्व भर में करती है। भारतीय अंतरिक्ष कार्यक्रम की खास विशेषता अंतरिक्ष में जाने वाले अन्य देशों, अंतरराष्ट्रीय संगठनों और विकासशील देशों के साथ प्रभावी सहयोग है। | ||
Line 7: | Line 8: | ||
*इन्सेट-4ए डाररेक्ट-टू-होम (डीटीएच) टेलीविजन प्रसारण सेवाएं प्रदान करने में सक्षम है। | *इन्सेट-4ए डाररेक्ट-टू-होम (डीटीएच) टेलीविजन प्रसारण सेवाएं प्रदान करने में सक्षम है। | ||
*इसके अतिरिक्त, नौ ग्रामीण संसाधन केंद्रों (वीआरसीज) के दूसरे समूह की स्थापना करना अंतरिक्ष विभाग की वर्ष के दौरान महत्वपूर्ण मौजूदा पहल है। वीआरसी की धारणा ग्रामीण समुदायों की बदलती तथा महत्वपूर्ण आवश्यकताओं को पूरा करने के लिए अंतरिक्ष व्यवस्थाओं तथा अन्य आईटी औजारों से निकलने वाली विभिन्न प्रकार की जानकारी प्रदान करने के लिए संचार साधनों तथा भूमि अवलोकन उपग्रहों की क्षमताओं को संघटित करती है। | *इसके अतिरिक्त, नौ ग्रामीण संसाधन केंद्रों (वीआरसीज) के दूसरे समूह की स्थापना करना अंतरिक्ष विभाग की वर्ष के दौरान महत्वपूर्ण मौजूदा पहल है। वीआरसी की धारणा ग्रामीण समुदायों की बदलती तथा महत्वपूर्ण आवश्यकताओं को पूरा करने के लिए अंतरिक्ष व्यवस्थाओं तथा अन्य आईटी औजारों से निकलने वाली विभिन्न प्रकार की जानकारी प्रदान करने के लिए संचार साधनों तथा भूमि अवलोकन उपग्रहों की क्षमताओं को संघटित करती है। | ||
+ | |||
==भारतीय अंतरिक्ष केन्द्र और इकाइयां== | ==भारतीय अंतरिक्ष केन्द्र और इकाइयां== | ||
Revision as of 11:56, 12 August 2010
bharatiy aantariksh karyakram
Template:Notoc vikasashil arthavhyavashtha aur usase ju di samashyaoan se ghire hone ke bavazood bharat ne aantariksh praudyogiki ko prabhavi dhang se vikasit kiya hai aur use apane tivr vikas ke lie ishtemal bhi kiya hai tatha aj vishhv ke anhy deshoan ko vibhinhn aantariksh sevaean upalabhdh kara raha hai. 1960 ke dashak ke praranbhik varshoan mean aantariksh anusandhan ki shurooat bharat mean mukhhyat: sauandiang r aauketoan ki madad se huee. bharatiy aantariksh anusandhan sangathan (isaro) ki shthapana 1969 mean ki gee. bharat sarakar dvara 1972 mean 'aantariksh ayog' aur 'aantariksh vibhag' ke gathan se aantariksh shodh gatividhiyoan ko atirikht gati prapht huee. 'isaro' ko aantariksh vibhag ke niyantran mean rakha gaya. bharatiy aantariksh karyakram ke itihas mean 70 ka dashak prayogathmak yug tha jis dauran 'aryabhatt', 'bhashkar', 'rohini' tatha 'ephpal' jaise prayogathmak upagrah karyakram chalae ge. in karyakramoan ki saphalata ke bad 80 ka dashak sanchalanathmak yug bana jabaki 'inset' tatha 'aeeares' jaise upagrah karyakram shuroo hue. aj inset tatha aeeares isaro ke pramukh karyakram haian. aantariksh yan ke shvadesh mean hi prakshepan ke lie bharat ka majaboot prakshepan yan karyakram hai. yah ab itana paripakhv ho gaya hai ki prakshepan ki sevaean anhy deshoan ko bhi upalabhdh karata hai. isaro ki vhyavasayik shakha eantrikhs, bharatiy aantariksh sevaoan ka vipanan vishhv bhar mean karati hai. bharatiy aantariksh karyakram ki khas visheshata aantariksh mean jane vale anhy deshoan, aantararashtriy sangathanoan aur vikasashil deshoan ke sath prabhavi sahayog hai.
- varsh 2005-06 mean bharatiy aantariksh karyakram ki sabase pramukh upalabhdhi 'pieselavisi 6' ka saphal prakshepan rahi hai.
- 5 mee, 2005 ko 'polar upagrah prakshepan yan' (pieselavi-ephasi 6) ki nauvian u dan ne shriharikota ke satish dhavan aantariksh keandr (esadiesasi) se saphalatapoorvak do upagrahoan - 1560 ki.gra. ke kartoshtar-1 tatha 42 ki.gra. ke hemaset ko poorv-nirdharit polar san sinhkronan arbit (eseso) mean pahuanchaya. lagatar satavian prakshepan saphalata ke bad pieselavi-si 6 ki saphalata ne pieselavi ki vishhvasaniyata ko age badhaya tatha 600 ki.mi. ooanche polar eseso mean 1600 ki.gra. bhar tak ke nitabhar ko rakhane ki kshamata ko darshaya hai.
- 22 disanbar 2005 ko inset-4e ka saphal prakshepan, jo ki bharat dvara ab tak banae ge sabhi upagrahoan mean sabase bhari tatha shakhtishali hai, varsh 2005-06 ki anhy b di upalabhdhi thi.
- inset-4e dararekht-too-hom (ditiech) telivijan prasaran sevaean pradan karane mean saksham hai.
- isake atirikht, nau gramin sansadhan keandroan (viarasij) ke doosare samooh ki shthapana karana aantariksh vibhag ki varsh ke dauran mahathvapoorn maujooda pahal hai. viarasi ki dharana gramin samudayoan ki badalati tatha mahathvapoorn avashhyakataoan ko poora karane ke lie aantariksh vhyavashthaoan tatha anhy aeeti aujaroan se nikalane vali vibhinhn prakar ki janakari pradan karane ke lie sanchar sadhanoan tatha bhoomi avalokan upagrahoan ki kshamataoan ko sanghatit karati hai.
bharatiy aantariksh kendr aur ikaiyaan
kram | sthan | kendr aur ikaiyaan |
---|---|---|
1 | bangalaur | isaro mukhyalay, aantariksh ayog, aantariksh vibhag, istraik mukhyalay, upagrah niyantran kendr, en.en.ar.em.es sachivalay, drav nodan pranali keandr |
2 | hasan | insait pradhan niyantran suvidha |
3 | ahamadabad | bhautik anusandhan upayog keandr, prayogashala vikas, shaikshik evan sanchar ikaee |
4 | shriharikota | shar keandr |
5 | maheandragiri | drav nodan jaanch suvidhaean |
6 | nagapur | kendriy pr.ra.san. se keandr |
7 | mumbee | isaro sampark karyalay |
8 | tiruanantapuram | vikram sarabhaee aantariksh kendr, drav nodan pranali keandr, si.el.el.vi. suvidhaean, isaro j datviy pranali ikaee |
9 | haidarabad | rashtriy sudoor sanvedan ejeansi |
10 | nee dilli | aantariksh vibhag shakha, isaro shakha karyalay, dilli bhoo-keandr |
11 | deharadoon | bharatiy sudoor sanvedan, uttari 5 san.san. se keandr |
12 | lakhanoo | istraik bhoo-keandr |
13 | balasor | mausam vijnani r aauket keandr |
14 | kavaloor | upagrah anuvartan tatha sarvekshan keandr |
15 | alavay | amoniyam parakloret prayogik sanyantr |
16 | udayapur | saur vedhashala |
17 | jodhapur | pashchimi pr.san.san. se keandr |
18 | kh dagapur | poorvi pr.san.san. se keandr |
bharat ke sudoor sanvedi upagrah
kram | upagrah | prakshepan tithi | prakshepak yan | parinam | sthiti |
---|---|---|---|---|---|
1 | aeeares-1e | 17 march, 1988 | vostok, soviyat sangh | saphal | abhiyan poorn |
2 | aeeares-1bi | 29 agast, 1991 | vostok, soviyat sangh | saphal | abhiyan poorn |
3 | aeeares-pi1/1ee | 20 sitambar, 1993 | pieselavi-di1 | asaphal | prakshepak yan mean khrabi ke karan upagrah durghatanagrast |
4 | aeeares-pi2 | 15 aktoobar, 1994 | pieselavi-di2 | saphal | abhiyan poorn |
5 | aeeares-1si | 28 disambar, 1995 | molaniya, roos | saphal | abhiyan poorn |
6 | aeeares-pi3 | 21 march, 1996 | pieselavi-di3 | saphal | abhiyan poorn |
7 | aeeares-1di | 29 sitambar, 1997 | pieselavi-si1 | saphal | seva mean karyashil |
8 | aeeares-pi4 (oshan sait) | 27 mee, 1999 | pieselavi-si2 | saphal | karyashil |
9 | tieees (praudyaugiki parikshan upagrah) | 22 aktoobar 2001 | pieselavi-si3 | saphal | karyashil |
10 | aeeares-pi6 (sisorsasait-1) | 17 aktoobar, 2003 | pieselavi-si5 | saphal | karyashil |
11 | aeeares-pi5 (kartosait-1) | 5 mee, 2005 | pieselavi-si6 | saphal | karyashil |
12 | aeeares-pi7 (kartosait-2) | 10 janavari, 2007 | pieselavi-si7 | saphal | karyashil |
13 | kartosait-2e | 28 aprॅl, 2008 | pieselavi-si9 | saphal | karyashil |
14 | aeeemes-7 (IMS-1) | 28 aprॅl, 2008 | pieselavi-si9 | saphal | karyashil |
15 | oshanasait-2 | 23 sitambar, 2009 | pieselavi-si14 | saphal | karyashil |
bharatiy prakshepan yanoan dvara upagrah prakshepan
kram | prakshepak yan | upagrah | prakshepan tithi | parinam |
---|---|---|---|---|
1 | eselavi-3 | rohini | 10agast, 1979 | aanshik saphal |
2 | eselavi-3 | rohini | 18julaee, 1980 | saphal |
3 | eselavi-3 | rohini | 31mee, 1981 | asaphal |
4 | eselavi-3 | rohini | 17aprॅl, 1983 | saphal |
5 | eeselavi-di1 | stros-1 | 24march, 1987 | asaphal |
6 | eeselavi-di2 | stros-2 | 13julaee, 1988 | asaphal |
7 | eeselavi-di3 | stros-3 | 20mee, 1992 | saphal |
8 | pieselavi-di1 | aeeares-1ee॰ | 20sitambar, 1993 | asaphal |
9 | eeselavi-di4 | stros-4 | 04aprॅl, 1994 | saphal |
10 | pieselavi-di2 | aeeares-pi2 | 15aktoobar, 1994 | saphal |
11 | pieselavi-di3 | aeeares-pi3 | 21march, 1996 | saphal |
12 | pieselavi-si1 | aeearesadi-1di | 29sitambar, 1997 | saphal |
13 | pieselavi-si2 | aeeares-pi4, kitasait(d॰koriya) v tapasait(jarmani) | 26mee, 1999 | saphal |
14 | jieselavi-di1 | ji sait | 18mee, 2001 | saphal |
15 | pieselavi-si3 | tieees(bharat), proba(beljiyam) v bard(jarmani) | 20aktoobar, 2001 | saphal |
16 | pieselavi-si4 | maitasait (kalpana-1) | 12sitambar2002 | saphal |
17 | pieselavi-di2 | ji sait-2 | 08mee, 2003 | saphal |
18 | pieselavi-si5 | aeeares-pi6 | 17aktoobar, 2003 | saphal |
19 | jieselavieph-1 | edoosait | 20sitambar, 2004 | saphal |
20 | pieselavi-si6 | kartosait v haimasait | 05mee, 2005 | saphal |
21 | jieselavi-4si | insait-4si | 10julaee, 2006 | asaphal |
22 | pieselavi-eph2 | esaree-1(bharat), kartosait-2(bharat), lapan tyoobasait(indoneshiya), pehuen sait-1(arjeantina) | 10janavari, 2007 | saphal |
23 | pieselavi-si8 | ejail(itali) | 23aprॅl, 2007 | saphal |
24 | pieselavi-si10 | tekasar(istrayal) | 21janavari, 2008 | saphal |
25 | pieselavi-si9 | kartosait-2e, IMS-1 v8 any videshi nainoan upagrah | 28aprॅl, 2008 | saphal |
26 | pieselavi-si11 | chandrayan-1 | 22aktoobar, 2008 | saphal |
27 | pieselavi-si12 | risait-2 v anusait | 20aprॅl, 2009 | saphal |
28 | pieselavi-si14 | oshasait-2 | 23sitambar, 2009 | saphal |
bharat ka misail bhandar
kram | nam | sthiti | reanj(ki॰mi॰) | pailod(ki॰gra॰) | mool | vishesh |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | prithvi 150 | sakriy | 150 | 1000 | bharat-roos | rashiyan ese-2 se |
2 | prithvi 250 | sakriy | 250 | 500-750 | bharat-roos | rashiyan ese-2 se |
3 | dhanush | vikas/parikshan | 250 | 1000 | bharat | prithvi se |
4 | sagarika | vikas/parikshan | 250-350 | 500 | bharat | prithvi se |
5 | prithvi 350 | vikas | 600-750 | 500-1000 | bharat-roos | rasiyan ese-2 se |
6 | agni-1 | sakriy | 700-800 | 1000 | bharat-phraans-amerika | akhiri parikshan-09॰01॰2003 |
7 | agni-2 | sakriy | 1500-2000 | 1000 | bharat-phraans-amerika | akhiri parikshan-29॰08॰2004 |
8 | agni-3 | vikas | 3000 | 1500 | bharat | parikshan saphal-12॰04॰2007 |
9 | shaury | vikas/parikshan | 600 | bharat | pratham parikshan- 12॰11॰2008 |
bharat ke prakshepastr
kram | prakshepastr | prakar | marak kshamata | ayudh vajan kshamata | pratham parikshan | lagat | vikas sthiti |
---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | agni-1 | satah se satah par marak(iantaramidiet bailistik prakshepastr) | 1200 se 1500 ki॰mi॰ | 1000 ki॰gra॰ | 22mee, 1989 | 8 karo d roo॰ | vikasit evan tainat |
2 | agni-2 | satah se satah par marak(iantaramidiet bailistik prakshepastr) | 1500 se 2000 ki॰mi॰ | 1000 ki॰gra॰ (paramparagat evan paramanvik) | 11aprॅl, 1999 | 8 karo d roo॰ | vikasit evan pradarshit |
3 | agni-3 | iantaramidiet bailistik prakshepastr | 3000 ki॰mi॰ | 1500 ki॰gra॰ | 9julaee, 2006 (asaphal), 12aprॅl, 2007 (pratham saphal parikshan) | nirmanadhin | |
4 | prithvi | satah se satah par marak alp doori ke taiktikal baital phild prakshepastr | 150 se 250 ki॰mi॰ | 500 ki॰gra॰ | 25pharavari, 1989 | 3 karo d roo॰ | vikasit evan tainat |
5 | trishool | satah se vayu mean marak lo level klin riekshan alp doori ke prakshepastr | 500mi॰ se 9 ki॰mi॰ | 15 ki॰gra॰ | 5joon, 1989 | 45 lakh roo॰ | vikasit evan tainat |
6 | nag | satah se satah par marak taiank bhedi prakshepastr | 4 ki॰mi॰ | 10 ki॰gra॰ | 29navambar, 1991 | 25 lakh roo॰ | vikasit evan tainat |
7 | akash | satah se vayu mean marak bahulakshak prakshepastr | 25 se 30 ki॰mi॰ | 55 ki॰gra॰ | 15agast, 1990 | 1 karo d roo॰ | vikasit evan tainat |
8 | astr | vayu se vayu mean marak prakshepastr | 25 se 40 ki॰mi॰ | 300 ki॰gra॰ | 9mee, 2003 | nirmanadhin | |
9 | brahmos | potabhedi supar sonik krooz prakshepastr | 290 ki॰mi॰ | 12joon, 2001 | vikasit evan tainat | ||
10 | shaury | satah se satah par marak bailistik prakshepastr | 600 ki॰mi॰ | 12navambar, 2008 | vikasashil evan parikshanadhin |