Difference between revisions of "लोनार झील"
| [unchecked revision] | [unchecked revision] |
गोविन्द राम (talk | contribs) m (श्रेणी:भूगोल शब्दावली (को हटा दिया गया हैं।)) |
व्यवस्थापन (talk | contribs) m (Text replace - " जमीन" to " ज़मीन") |
||
| Line 38: | Line 38: | ||
[[चित्र:lonar lake.jpg|thumb|250px|लोनार झील]] | [[चित्र:lonar lake.jpg|thumb|250px|लोनार झील]] | ||
;कहानी उस रात की... | ;कहानी उस रात की... | ||
| − | क़रीब 52 हज़ार 424 बी.सी. को मंगलवार की रात के 11 बजे, हमेशा की तरह स्वच्छ आकाश में तारों की बारात अपने शबाब पर। लम्बे बालों वाले बर्फीले गैंडों का एक झुण्ड लोनार के पास की बर्फीली पहाडियों के बीच भोजन की तलाश में आया। आदिमानवों का एक जत्था शिकार से थका हारा नजदीक ही एक गुफा में आराम कर रहा था। कि अचानक खामोशी टूटती है, आंखें चौंधियां देने वाली रोशनी के साथ एक किलोमीटर व्यास का एक उल्का पिंड लगभग 25 किलोमीटर प्रति सेकंड की रफ्तार से | + | क़रीब 52 हज़ार 424 बी.सी. को मंगलवार की रात के 11 बजे, हमेशा की तरह स्वच्छ आकाश में तारों की बारात अपने शबाब पर। लम्बे बालों वाले बर्फीले गैंडों का एक झुण्ड लोनार के पास की बर्फीली पहाडियों के बीच भोजन की तलाश में आया। आदिमानवों का एक जत्था शिकार से थका हारा नजदीक ही एक गुफा में आराम कर रहा था। कि अचानक खामोशी टूटती है, आंखें चौंधियां देने वाली रोशनी के साथ एक किलोमीटर व्यास का एक उल्का पिंड लगभग 25 किलोमीटर प्रति सेकंड की रफ्तार से ज़मीन की ओर बढ़ता है। जानवरों और आदिमानवों में भगदड़। आग का ये गोला तेज धमाके के साथ ज़मीन में समां जाता है और बड़े ज्वालामुखी के फटने जैसा दृश्य पैदा हो जाता है। लगभग 11.4 स्केल का भूकंप। टकराहट से पैदा हुयी भीषण गर्मी से वहाँ मौजूद 50 किमी के घेरे में चट्टानें तेजी से पिघलने लगी हैं। आस-पास की नदियों में सुनामी जैसी लहरें। अभूतपूर्व जैवीय परिवर्तनों में एक अंडाकार विशालकाय झील का निर्माण होता है। पिघले हुए हिमनदों ने सूनामी लहरें और वातावरण में ऐसी गैसें पैदा की, जिससे कई महीनों तक सूरज की रोशनी गायब रही। लगभग सौ परमाणु विस्फोटों के बराबर ऊर्जा। दुनिया की पहली बेसाल्टिक झील के अस्तित्व में आते समय ऐसा ही नजारा हुआ होगा। |
;लोनासुर की मांद | ;लोनासुर की मांद | ||
Revision as of 13:31, 1 October 2012
lonar jhil
| |
| nam | lonar jhil |
| desh | bharat |
| rajy | maharashtr |
| nagar/zila | aurangabad |
| nirdeshaank | uttar- 19°58′36″ poorv- 76°30′30″ |
| adhikatam gaharaee | 150 mitar |
| googal manachitr | googal manachitr |
| any janakari | lonar jhil 5 se 8 mitar tak khare pani se bhari huee hai. |
| adyatan | 16:50, 10 faravari 2012 (IST)
|
lonar jhil (aangreji: Lonar Crater) maharashtr ke lonar shahar mean samudr tal se 1,200 mitar ooanchi satah par lagabhag 100 mitar ke vritt mean phaili huee hai. vaise is jhil ka vyas das lakh varg mitar hai. is jhil ka muhana golaee lie ekadam gahara hai, jo bahav mean 100 mitar ki gaharaee tak hai. mausam se prabhavit 50 mitar ki gaharaee gard se bhari hai. lonar jhil 5 se 8 mitar tak khare pani se bhari huee hai. is jhil ka udgam sanbhavatah lava ke oob d-khab d bahane aur usake rukane se hua hai. yah bhi sanbhav hai ki bujhe hue (mrit) jvalamukhi ke gart se is jhil ki utpatti huee hai.
ho sakata hai ki jiandagi mean apako kabhi doosare grahoan par jane ka mauqa nahian mil pae, magar ap maharashtr ke buladana janapad ke lonar gaanv mean jaroor mangal grah par paee jane vali satah ka anubhav kar sakate haian. aur sath hi ulka piandoan ke prithvi par p dane vale prabhavoan ko bhi dekh sakate haian. yahaan apako us duniya ki takat ka ehasas bhi hoga, jise hamane ab tak sirph kisse-kahaniyoan mean hi suna hai.
akashiy ulka piand ki takkar se nirmit khare pani ki duniya ki pahali jhil hai lonar. isaka khara pani is bat ka pratik hai ki kabhi yahaan samudr tha. isake banate vakt qarib das lakh tan ke ulka piand ki takarahat huee. qarib 1.8 kilomitar vyas ki is ulkiy jhil ki gaharaee lagabhag paanch sau mitar hai. aj bhi vaijnanikoan mean is vishay par gahan shodh jari hai ki lonar mean jo takkar huee, vo ulka piand aur prithvi ke bich huee ya phir koee grah prithvi se takaraya tha. us vakt vo tin hissoan mean toot chuka tha aur usane lonar ke alava any do jagahoan par bhi jhil bana di, halaanki poori tarah sookh chuki ambar aur ganesh namak in jhiloan ka koee vishesh mahatv nahian raha hai.
smithasoniyan ianstityoot aauf vashiangatan, jiyolojikal sarve aauf iandiya aur yoonaeeted stet jiolojikal sarve ne lagabhag 20 varsh pahale kie ge ek sajha adhyayan mean is bat ke vaijnanik praman mile the ki lonar kaitar ka nirman prithvi par ulka piand ke takarane se hi hua tha.
mangal grah sarikhe drishy dikhane vali yah jhil antariksh vijnan ki unnat prayogashala bhi hai, jis par samooche vishv ki nigah hai. amariki antariksh ejeansi nasa ka manana hai ki besaltik chattanoan se bani yah jhil bilakul vaisi hi hai, jaisi jhil mangal ki satah par payi jati hai, yahaan tak ki isake jal ke rasayanik gun bhi mangal par payi gayi jhiloan ke rasayanik gunoan se milate julate haian. ooanchi paha diyoan ke bich lonar ke shaant pani ko dekhane par yahaan ghati kisi b di prakritik ghatana ka ehasas hone lagata hai.
hal hi yahaan ke pani mean chuanbakiy kanoan se yukt vishesh kism ke baikteriya pae ge. is khoj se brahmand mean any kahian jivan ki khoj mean madad mili hai. kalad ke yashavantaray chavhan vijnan k aaulej ke maikrolojist mahesh chavadar batate haian ki is baikteriya aur ulka piand mean kuchh sanbandh dikhata hai. kareant saians ke taja aank mean chhapi janakari ke mutabik jab lonar jhil bani hogi, us vakt jis kisi ulka se prithvi takaraee hogi us ulka mean ya phir vo ulka piand jis grah ka hissa tha unamean kahian n kahian jivan ka aansh tha.
abhi lagabhag char sal pahale lonar jhil mean ajib-si chij dekhane ko mili, jhil ka pani achanak vashpikrit hokar samapt ho gaya. gaanv valoan ne pani ki jagah jhil mean namak aur any khanijoan ke chhote-b de chamakate hue kristal dekhe. aisi paristhiti mean koee bhi jivan ki kalpana nahian kar sakata, lekin ashcharyajanak dhang se jhil mean tamam tarah ke sookshm jiv pae ge haian. jhil ke bahari kinare ke pani ki prakriti udasin hai, to andar jane par behad kshariy jal milata hai. british vaijnanikoan khas taur se karnal maikeanji, d aau aeebi layan adi ka kahana tha ki jhil mean pani ki oopari satah par jami namak ki parat behad anoothi hai, jhil ke pani ke lagatar vashpikaran ke bavajood namak ki matra ka kam n hona ajibogarib hai. ye bhi ashcharyajanak hai ki sirph lonar jhil ka pani hi khara hai, jabaki as-pas ke jal strotoan se nikalane vala pani mitha hai. bhoomi ke jis strot se jhil mean jal a raha hai, jhil ke bahar kisi bhi doosare jal strot se nahian ju da hai. agar aisa hota to as pas ke ilakoan ki phasal poori tarah se nasht ho gayi hoti jabaki isake ulat as-pas ke ilakoan ki kheti kafi unnat hai. yahaan jhil ke pani mean namak ki alag-alag kismean payi jati hai jinake nam dala, khuppal, papari, bhusaki adi hai. nijam ke shasan-kal mean 1843 se 1903 tak lonar jhil ke namak ka vyavasayik upayog kiya jata raha. ye bhi kaha jata hai ki akabar ke shasanakal mean yahaan par namak ki ek phaiktari bhi thi. thumb|250px|lonar jhil
- kahani us rat ki...
qarib 52 hazar 424 bi.si. ko mangalavar ki rat ke 11 baje, hamesha ki tarah svachchh akash mean taroan ki barat apane shabab par. lambe baloan vale barphile gaiandoan ka ek jhund lonar ke pas ki barphili pahadiyoan ke bich bhojan ki talash mean aya. adimanavoan ka ek jattha shikar se thaka hara najadik hi ek gupha mean aram kar raha tha. ki achanak khamoshi tootati hai, aankhean chauandhiyaan dene vali roshani ke sath ek kilomitar vyas ka ek ulka piand lagabhag 25 kilomitar prati sekand ki raphtar se zamin ki or badhata hai. janavaroan aur adimanavoan mean bhagad d. ag ka ye gola tej dhamake ke sath zamin mean samaan jata hai aur b de jvalamukhi ke phatane jaisa drishy paida ho jata hai. lagabhag 11.4 skel ka bhookanp. takarahat se paida huyi bhishan garmi se vahaan maujood 50 kimi ke ghere mean chattanean teji se pighalane lagi haian. as-pas ki nadiyoan mean sunami jaisi laharean. abhootapoorv jaiviy parivartanoan mean ek aandakar vishalakay jhil ka nirman hota hai. pighale hue himanadoan ne soonami laharean aur vatavaran mean aisi gaisean paida ki, jisase kee mahinoan tak sooraj ki roshani gayab rahi. lagabhag sau paramanu visphotoan ke barabar oorja. duniya ki pahali besaltik jhil ke astitv mean ate samay aisa hi najara hua hoga.
- lonasur ki maand
lonar jhil ke sandarbh mean skand puran mean bahut rochak kahani hai. batate haian ki is ilake mean lonasur namak ek danav raha karata tha. usane as-pas ke deshoan ko to apane kabje mean le hi liya tha, devataoan ko bhi yuddh ki khuli chunauti de di thi. usake atank se trast hokar manushy to manushy, devataoan ne bhi vishnu se lonasur se raksha karane ki apil ki. bhagavan vishnu ne anan-phanan mean ek khoobasoorat yuvak ko taiyar kiya, jisaka nam daityasudan rakha gaya. daityasudan ne pahale lonasur ki donoan bahanoan ko apane mohapash mean baandha phir ek din unaki madad se us ek maand ka mukhyadvar khol diya, jisamean lonasur chhipa baitha tha. mahinoan tak daityasudan aur lonasur mean yuddh chalata raha aur aant mean lonasur mara gaya. maujooda lonar jhil lonasur ki maand hai aur lonar se lagabhag 36 kimi door sthit datephal ki paha di mean us maand ka dhakkan maujood hai. puran mean jhil ke pani ko lonasur ka rakt aur usamean maujood namak ko lonasur ka maans bataya gaya hai.
- sirph lonar hi nahian...
bharat ulkaoan ka gaanv hai! sirph lonar mean hi ulkaean nahian giri thi, mana jata hai ki sadhe chhah karo d sal pahale aantariksh se 40 kimi se adhik chau daee vala ek vishalakay ulkapiand 58 hazar mil prati ghante ki raphtar se dharati par gira tha aur usane dayanasor prajati ko vilupt kar diya tha. chauankiye mat, ye ghatana bhi hiandustan mean hi ghati thi. bharatiy mool ke teksas tek yoonivarsiti ke prophesar shankar chatarji ne apane taja adhyayan mean dava kiya gaya hai ki yah ghatana bharat ke pashchimi tat par huee thi. oregan mean jiyol aaujikal sosaiti aauf amarika ke sammelan mean shodh-patr pesh karate hue chatarji ne kaha ki bharat ke pashchim mean sthit jalamagn shiv besin hamare prithvi par sthit sabase bada kretar hai. shiv besin mean hi b aaumbe haee sthit hai, jo khanij tel aur petroliyam utpadoan ke utkhanan ka b da kendr hai. bharat ke pashchimi tat par sthit 40 kimi vyas vala shiva besin kretar itane hi chau de ulkapiand ke qarib 58 hazar mil prati ghanta ki raphtar se prithvi ke sath takarane se bana hai. grenait ki moti parat ko pho dakar bane is kretar ka bahari dayara 500 kimi chau daee mean phaila hai.
|
|
|
|
|
|