Difference between revisions of "झारखण्ड की अर्थव्यवस्था"
[unchecked revision] | [unchecked revision] |
(2 intermediate revisions by 2 users not shown) | |||
Line 1: | Line 1: | ||
− | कृषि और कृषि सम्बंधित गतिविधियां झारखण्ड की अर्थव्यवस्था का मुख्य आधार हैं। कृषि योग्य भूमि का क्षेत्रफल केवल 38 लाख हेक्टेयर है। झारखण्ड राज्य के 79,714 वर्ग | + | [[कृषि]] और कृषि सम्बंधित गतिविधियां [[झारखण्ड]] की अर्थव्यवस्था का मुख्य आधार हैं। कृषि योग्य भूमि का क्षेत्रफल केवल 38 लाख हेक्टेयर है। झारखण्ड राज्य के 79,714 वर्ग किमी क्षेत्र में से 18,423 वर्ग किमी क्षेत्र में वन हैं। |
==सिंचाई और बिजली== | ==सिंचाई और बिजली== | ||
− | दामोदर, मयूराक्षी, बराकर, उत्तरी कोयेल, दक्षिणी कोयेल, संख, सुवर्णरेखा, खरकई और अजय यहाँ की प्रमुख नदियाँ हैं और राज्य के जल का प्रमुख स्रोत है। राज्य में कुल बुवाई का क्षेत्र 1.57 लाख हेक्टेयर है जिसमें से 8 प्रतिशत क्षेत्र में ही सिंचाई की सुविधा उपलब्ध हो पाती है। झारखण्ड में स्थापित विद्युत क्षमता 2,590 मेगावाट है। जिसके स्रोत हैं- 420 मेगावट (तेनुघाट ताप बिजलीघर) से, 840 मेगावाट (पतरातू ताप पनबिजलीघर) से, 130 (सिक्कीद्रि बिजली परियोजना) से और 1,200 मेगावाट (दामोदर घाटी निगम ताप / पनबिजली परियोजना)से। ताप व पनबिजली पर आधारित विभिन्न बिजलीघरों की क्षमता 4,736 मेगावाट की जा सकती है जिसमें 686 पनबिजली उत्पादन शामिल है। | + | [[दामोदर नदी|दामोदर]], [[मयूराक्षी नदी|मयूराक्षी]], [[बराकर नदी|बराकर]], उत्तरी कोयेल, दक्षिणी कोयेल, संख, सुवर्णरेखा, खरकई और [[अजय नदी|अजय]] यहाँ की प्रमुख नदियाँ हैं और राज्य के जल का प्रमुख स्रोत है। राज्य में कुल बुवाई का क्षेत्र 1.57 लाख हेक्टेयर है जिसमें से 8 प्रतिशत क्षेत्र में ही सिंचाई की सुविधा उपलब्ध हो पाती है। झारखण्ड में स्थापित विद्युत क्षमता 2,590 मेगावाट है। जिसके स्रोत हैं- 420 मेगावट (तेनुघाट ताप बिजलीघर) से, 840 मेगावाट (पतरातू ताप पनबिजलीघर) से, 130 (सिक्कीद्रि बिजली परियोजना) से और 1,200 मेगावाट (दामोदर घाटी निगम ताप / पनबिजली परियोजना)से। ताप व पनबिजली पर आधारित विभिन्न बिजलीघरों की क्षमता 4,736 मेगावाट की जा सकती है जिसमें 686 पनबिजली उत्पादन शामिल है। |
==उद्योग और खनिज== | ==उद्योग और खनिज== | ||
{{tocright}} | {{tocright}} | ||
− | झारखण्ड के कुछ बडे उद्योग हैं: | + | [[झारखण्ड]] के कुछ बडे उद्योग हैं: |
− | *सार्वजनिक क्षेत्र का बोकारो स्टील प्लांट | + | *सार्वजनिक क्षेत्र का बोकारो स्टील प्लांट |
− | *जमशेदपुर में निजी क्षेत्र की टाटा आयरन एंड स्टील कंपनी (टिस्को) | + | *[[जमशेदपुर]] में निजी क्षेत्र की टाटा आयरन एंड स्टील कंपनी (टिस्को) |
− | *अन्य प्रमुख उद्योग हैं: टाटा इंजीनियरिंग एंड लोकोमोटिव कंपनी (टेल्को) | + | *अन्य प्रमुख उद्योग हैं: टाटा इंजीनियरिंग एंड लोकोमोटिव कंपनी (टेल्को) |
− | *टिमकेन इंडिया लिमिटेड (जमशेदपुर) | + | *टिमकेन इंडिया लिमिटेड (जमशेदपुर) |
− | *भारत कुकिंग लिमिटेड (धनबाद) | + | *भारत कुकिंग लिमिटेड ([[धनबाद]]) |
− | *खिलाडी सीमेंट फैक्टरी (पलामू) | + | *खिलाडी सीमेंट फैक्टरी ([[पलामू]]) |
− | *इंडियन ऐल्यूमिनियम (मुरी) | + | *इंडियन ऐल्यूमिनियम (मुरी) |
− | *ए सी सी सीमेंट (चाइबासर) | + | *ए सी सी सीमेंट (चाइबासर) |
− | *सेंट्रल कोलफीज्ड्स लिमिटेड (रांची) | + | *सेंट्रल कोलफीज्ड्स लिमिटेड ([[रांची]]) |
− | *उषा मार्टिन, उषा बैल्ट्रान, यूरेनियम कारपोरेशन (इं) लिमिटेड (जादूगोडा) | + | *उषा मार्टिन, उषा बैल्ट्रान, यूरेनियम कारपोरेशन (इं) लिमिटेड ([[जादूगोडा]]) |
− | *हिंदुस्तान कॉपर लिमिटेड (मुसाबनी) | + | *हिंदुस्तान कॉपर लिमिटेड (मुसाबनी) |
− | *टिन प्लेट कंपनी ऑफ इंडिया लिमिटेड (जमशेदपुर) | + | *टिन प्लेट कंपनी ऑफ इंडिया लिमिटेड (जमशेदपुर) |
− | *इंडियन एक्सप्लोसिव लिमिटेड (गोमिया) | + | *इंडियन एक्सप्लोसिव लिमिटेड (गोमिया) |
− | *हिंडालको बॉक्साइट (लोहरदगा) | + | *हिंडालको बॉक्साइट (लोहरदगा) |
− | *झारखण्ड राज्य खनिज संसाधनों में देश का समृद्धतम राज्य है। यहाँ उपलब्ध प्रमुख खनिज हैं- कोयला, कच्चा लोहा चूना पत्थर, | + | *झारखण्ड राज्य खनिज संसाधनों में देश का समृद्धतम राज्य है। यहाँ उपलब्ध प्रमुख खनिज हैं- कोयला, कच्चा लोहा, चूना पत्थर, [[तांबा]], [[बॉक्साइट]], चीनी मिट्टी, काइनाइट, चिकनी मिट्टी, डोलोमाइट, [[ग्रेफाइट]], बैंटोनाइट, साबुन पत्थर बिल्लौरी रेत और सिलिका बालू। |
− | *इस नवगठित राज्य में | + | *इस नवगठित राज्य में [[सिंहभूमि]], [[बोकारो]], [[हज़ारीबाग़]], [[रांची]], कोडरमा और [[धनबाद]] में कोयला, [[अभ्रक]] और अन्य [[खनिज|खनिजों]] के दोहन की अपार क्षमताएं हैं। |
==परिवहन== | ==परिवहन== | ||
*राज्य में सडकों की कुल लंबाई 4,311 किलोमीटर है। इसमें 1,500 किलोमीटर राष्ट्रीय राजमार्ग और 2,711 किलोमीटर प्रांतीय राजमार्ग हैं। | *राज्य में सडकों की कुल लंबाई 4,311 किलोमीटर है। इसमें 1,500 किलोमीटर राष्ट्रीय राजमार्ग और 2,711 किलोमीटर प्रांतीय राजमार्ग हैं। | ||
*राज्य में विकसित रेलवे प्रणाली है। [[रांची]], [[बोकारो]], [[धनबाद]], [[जमशेदपुर]] कुछ प्रमुख रेलवे स्टेशन हैं। | *राज्य में विकसित रेलवे प्रणाली है। [[रांची]], [[बोकारो]], [[धनबाद]], [[जमशेदपुर]] कुछ प्रमुख रेलवे स्टेशन हैं। | ||
*विमान सेवा से रांची, दिल्ली, [[पटना]] और मुंबई से जुड़ा है। जमशेदपुर, बोकारो, गिरिडीह, [[देवघर]], [[हज़ारीबाग़]], डाल्टनगंज और नोआमुंडी में हवाई पट्टियां हैं। | *विमान सेवा से रांची, दिल्ली, [[पटना]] और मुंबई से जुड़ा है। जमशेदपुर, बोकारो, गिरिडीह, [[देवघर]], [[हज़ारीबाग़]], डाल्टनगंज और नोआमुंडी में हवाई पट्टियां हैं। | ||
− | + | ||
− | |||
{{लेख प्रगति|आधार=|प्रारम्भिक=प्रारम्भिक1 |माध्यमिक= |पूर्णता= |शोध= }} | {{लेख प्रगति|आधार=|प्रारम्भिक=प्रारम्भिक1 |माध्यमिक= |पूर्णता= |शोध= }} | ||
− | + | ||
==टीका टिप्पणी और संदर्भ== | ==टीका टिप्पणी और संदर्भ== | ||
<references/> | <references/> | ||
Line 37: | Line 36: | ||
[[Category:अर्थव्यवस्था]] | [[Category:अर्थव्यवस्था]] | ||
[[Category:झारखण्ड]] | [[Category:झारखण्ड]] | ||
+ | [[Category:वाणिज्य व्यापार कोश]] | ||
__INDEX__ | __INDEX__ |
Latest revision as of 12:29, 2 February 2014
krishi aur krishi sambandhit gatividhiyaan jharakhand ki arthavyavastha ka mukhy adhar haian. krishi yogy bhoomi ka kshetraphal keval 38 lakh hekteyar hai. jharakhand rajy ke 79,714 varg kimi kshetr mean se 18,423 varg kimi kshetr mean van haian.
sianchaee aur bijali
damodar, mayoorakshi, barakar, uttari koyel, dakshini koyel, sankh, suvarnarekha, kharakee aur ajay yahaan ki pramukh nadiyaan haian aur rajy ke jal ka pramukh srot hai. rajy mean kul buvaee ka kshetr 1.57 lakh hekteyar hai jisamean se 8 pratishat kshetr mean hi sianchaee ki suvidha upalabdh ho pati hai. jharakhand mean sthapit vidyut kshamata 2,590 megavat hai. jisake srot haian- 420 megavat (tenughat tap bijalighar) se, 840 megavat (pataratoo tap panabijalighar) se, 130 (sikkidri bijali pariyojana) se aur 1,200 megavat (damodar ghati nigam tap / panabijali pariyojana)se. tap v panabijali par adharit vibhinn bijaligharoan ki kshamata 4,736 megavat ki ja sakati hai jisamean 686 panabijali utpadan shamil hai.
udyog aur khanij
jharakhand ke kuchh bade udyog haian:
- sarvajanik kshetr ka bokaro stil plaant
- jamashedapur mean niji kshetr ki tata ayaran eand stil kanpani (tisko)
- any pramukh udyog haian: tata ianjiniyariang eand lokomotiv kanpani (telko)
- timaken iandiya limited (jamashedapur)
- bharat kukiang limited (dhanabad)
- khiladi simeant phaiktari (palamoo)
- iandiyan ailyoominiyam (muri)
- e si si simeant (chaibasar)
- seantral kolaphijds limited (raanchi)
- usha martin, usha bailtran, yooreniyam karaporeshan (ian) limited (jadoogoda)
- hiandustan k aaupar limited (musabani)
- tin plet kanpani aauph iandiya limited (jamashedapur)
- iandiyan eksaplosiv limited (gomiya)
- hiandalako b aauksait (loharadaga)
- jharakhand rajy khanij sansadhanoan mean desh ka samriddhatam rajy hai. yahaan upalabdh pramukh khanij haian- koyala, kachcha loha, choona patthar, taanba, b aauksait, chini mitti, kainait, chikani mitti, dolomait, grephait, baiantonait, sabun patthar billauri ret aur silika baloo.
- is navagathit rajy mean sianhabhoomi, bokaro, hazaribag, raanchi, kodarama aur dhanabad mean koyala, abhrak aur any khanijoan ke dohan ki apar kshamataean haian.
parivahan
- rajy mean sadakoan ki kul lanbaee 4,311 kilomitar hai. isamean 1,500 kilomitar rashtriy rajamarg aur 2,711 kilomitar praantiy rajamarg haian.
- rajy mean vikasit relave pranali hai. raanchi, bokaro, dhanabad, jamashedapur kuchh pramukh relave steshan haian.
- viman seva se raanchi, dilli, patana aur muanbee se ju da hai. jamashedapur, bokaro, giridih, devaghar, hazaribag, daltanaganj aur noamuandi mean havaee pattiyaan haian.
|
|
|
|
|
tika tippani aur sandarbh
bahari k diyaan
sanbandhit lekh
Template:saancha:bharat ki arthavyavastha