अधिकांश और अधिकतर

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search

adhikaansh aur adhikatar donoan shabd ek jaise lagate hai par donoan shabdoan ke arth mean kafi aantar hai. ‘adhik’ aur ‘aansh se bana ‘adhikaansh’ aise shabdoan ke sath nahian prayukt hona chahie, jin se vyakt ikaiyaan ek-ek kar ke gini ja sakati hoan. udaharan ke lie ‘adhikaansh vidhayak’ aur ‘adhikaansh trenean’ mean ‘adhikaansh’ ka prayog galat hai. sahi udaharan hoange-‘adhikatar vidhayak’ aur ‘adhikatar trenean’. yadyapi ek hi tren ke bare mean kaha ja sakata hai ki ‘adhikashan tren bhari hai’ ya ‘tren ka adhikaansh bhara hai.’

'adhikaansh' ke udaharan

‘adhikaansh’ ke any sahi prayog dekhie-adhikaansh gehooan, adhikaansh gana, adhikaansh mal, adhikaansh bhi d, adhikaansh kap da, adhikaansh khet ityadi. kisi ek kap de ya khet ka ‘kam ya adhik aansh’ ho sakata hai, par kee kap doan aur khetoan mean se ‘adhik’ ki bat karane par ve ‘adhikaansh’ nahian, ‘adhikatar’ hoange, udaharanarth ‘adhikatar kap de’ aur ‘adhikatar khet’. ‘adhikaansh pe d’ ka matalab hai ‘pe doan’ (ki sankhya) mean se tulanatmak rup se adhik’. ‘adhikaansh’ ekavachan rahata hai (ikaee ka hissa vyakt karane ke lie) tatha us se gini n ja sakane vali’ sima aur matra vyakt hoti hai, jaise ‘adhikaansh maidan ya adhikaansh frij khali tha’ mean, jab ki ‘adhikatar’ prayah ‘gina ja sakane vala’ bahuvachan rahata hai, jaise ‘adhikatar adami’. (‘adhikaansh adami’ nahian, jab tak ki adami-vishesh ke apekshakrit b de tuk de ya aansh ki bat n ho !)

'adhikatar' ke udaharan

‘adhikatar sandook bhar gaya’ galat hai, ‘adhikaansh sandook bhar gaya’ sahi hai. udhar ‘adhikatar sandook bhar ge’ sahi hai, aur ‘adhikaansh sandook bhar ge’ galat hai. alabatta ‘adhikatar sandookoan ka adhikaansh bhar gaya’ bhi sahi hai. ‘adhikatar film bekar thi’, galat hai, ‘adhikaansh film bekar thi’ sahi hai. ‘adhikatar bhi d chali gee’ galat hai, ‘adhikatar log chale ge’ sahi hai. is ke viparit ‘adhikaansh bhi d chali gee’ sahi hai, ‘adhikaansh log chale ge’ galat hai. ‘us ki bat ka adhikaansh (sanjna) bakavas hai’ ya ‘us ki adhikaansh (visheshan) bat bakavas hai’ sahi hai.‘ us ki adhikaansh batean bakavas hai’ bhi galat haian bhi sahi hai. ‘us ki adhikatar bat bakavas hai’ galat hai aur ‘usaki adhikaansh batean bakavas haian’ bhi galat hai.

yadi ‘aansh’ ya ‘bhag’ ke sath ‘adhikaansh’ aur ‘adhikatar’ mean se ek ko lagane ki majaboori a p da to ‘adhikatar’ lagaya jaega, arthath ‘adhikatar aansh’ aur ‘adhikatar bhag’ sahi hai, ‘adhikaansh bhag’ galat, varana yah ‘adhikaansh aansh’ ke barabar ho jaega.[1]


panne ki pragati avastha
adhar
prarambhik
madhyamik
poornata
shodh

tika tippani aur sandarbh

  1. manak hindi ke shuddh prayog bhag 1 (hiandi) bharatiy sahity sangrah. abhigaman tithi: 31 disambar, 2013.

sanbandhit lekh


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah