महात्मा गाँधी अंतर्राष्ट्रीय हिन्दी विश्वविद्यालय

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Revision as of 09:22, 4 January 2011 by गोविन्द राम (talk | contribs) ('==परिचय== महात्मा गांधी अंतर्राष्ट्रीय हिंदी विश्वव...' के साथ नया पन्ना बनाया)
(diff) ← Older revision | Latest revision (diff) | Newer revision → (diff)
Jump to navigation Jump to search

parichay

mahatma gaandhi aantarrashtriy hiandi vishvavidyalay sansad dvara parit adhiniyam (varsh-1997 kramaank 3) se vardha zila, maharashtr mean sthapit hua. yah adhiniyam shiksha aur anusandhan ke madhyam se hindi bhasha aur sahity ka sanvardhan evan vikas karane hetu ek shaikshanik vishvavidyalay ki sthapana karata hai, jisase hiandi behatar karyadakshata prapt kar pramukh aantarrashtriy bhasha bane. sath hi vibhinn jnananushasanoan mean maulik srijan hiandi bhasha ke madhyam se ho sake tatha vishv ki any bhashaoan mean vidyaman jnan sanpada ka anuvad hiandi bhasha mean kiya ja sake.

sthapana

mahatma gaandhi ke sapanoan ke bharat mean ek sapana rashtrabhasha ke roop mean hiandi ko pratishthit karane ka bhi tha. unhoanne kaha tha ki rashtrabhasha ke bina koee bhi rashtr gooanga ho jata hai. nagapur mean ayojit pratham vishv hiandi sammelan (10-14 janavari,1975) mean yah prastav parit kiya gaya tha ki sanyukt rashtrasangh mean hiandi ko adhikarik bhasha ke roop mean sthan diya jae tatha ek aantarrashtriy hiandi vishvavidyalay ki sthapana ki jay jisaka mukhyalay vardha mean ho. agast,1976 mean m aaurishas mean ayojit dvitiy vishv hiandi sammelan mean yah tay kiya gaya ki m aaurishas mean ek vishv hiandi keandr ki sthapana ki jae jo sare vishv mean hiandi ki gatividhiyoan ka samanvay kar sake. chaturth vishv hiandi sammelan (disambar-1993) ke bad vishv hiandi sachivalay ki sthapana m aaurishas mean huee aur bharat mean ek aantarrashtriy hiandi vishvavidyalay ki sthapana ko moort roop dene ki avashyakata samajhi gayi. yah sanbhav hua varsh 1997 mean- jab bharat ki sansad dvara ek adhiniyam parit karake mahatma gaandhi aantarrashtriy hiandi vishvavidyalay ki sthapana rashtrapita ki karmabhoomi vardha mean ki gayi. is vishvavidyalay ki sthapana se bharateandu baboo harishchandr ki ek lalasa bhi poori huee jo mrityuparyant unake man-mastishk mean chhayi rahi thi. vah lalasa thi ‘apane udyog se ek shuddh hiandi ki yoonivarsiti sthapan karana’.

uddeshy

  • hiandi bhasha aur sahity ka sanvardhan aur vikas karana aur us prayojan ke lie vidya ki susangat shakhaoan mean shikshan aur anusandhan ki suvidhaean pradan karana.
  • hiandi aur any bharatiy bhashaoan mean tulanatmak adhyayan aur anusandhan ke sakriy anusaran ke lie vyavastha karana.
  • desh aur videsh mean susangat soochana ke vikas aur prasaran ke lie suvidhaean pradan karana .
  • videshoan mean hiandi mean abhiroochi rakhane vale hiandi vidvanoan aur samoohoan tak pahuanchana aur vishvavidyalay mean prashikshan aur anusandhan ke lie unhean sahabaddh karana .
  • door shiksha paddhati ke madhyam se hiandi ko lokapriy banana hoga. vishvavidyalay ki parikalpana shiksha ki ek vaikalpik sanstha ke roop mean ki gee hai. yah satat vichar prakriya ka parinam hai jisamean apane uddeshyoan ko pane ke lie shaikshanik takanikoan mean nirantar navinikaran evan moolyanuroop nitiyoan ke lie anavarat prayas karana shamil hai. yah vishvavidyalay apane jnanatmak adharoan mean vaishvik evan apani sanrachana mean aantarrashtriy hai.

vishvavidyalay ka yah prayas hoga ki -

  • vah vibhinn jnananushasanoan mean adyatan maulik srijan tatha vishv ki any bhashaoan mean vidyaman jnan sanpada ka anuvad hiandi bhasha mean kar sake,
  • samast vishv mean phaile hue bharatiy mool ke vyaktiyoan tatha videshi hiandi adhyetaoan / premiyoan ke lie ek sanpark keandr ka kary kar sake,
  • samast vishv mean hiandi bhasha se sanbandhit adhyayan/shodh/anusandhan adi ka vyapak databes taiyar kare jisase hiandi bhasha se sanbandhit janakari saralata se vyapak jan tak pahuanch sake,
  • hiandi ki behatarin rachanaoan ko vishv ki any samriddh bhashaoan - phreanch, spenish, chini, arabi ityadi - mean anuvad kare.

kary lakshy

  • hiandi ko aantararashtriy star par manyata dilana
  • apratim vaikalpik bhasha (janasanchar/vyavasay, prabandhan, vijnan aur praudyogiki, shiksha aur prashasan mean apani bhoomika ke sath)
  • rashtriy aur aantararashtriy hiandi sangathanoan mean sanpark-sootr ki bhoomika ke nirvah ke lie netavark sanyojan
  • bharatiy aur aantararashtriy hiandi bhashaoan ke sath netavark sanyojan
  • bharatiy [[sanskriti ki sanvahika ke roop mean hiandi ko dvar-dvar tak pahuanchana.

drishtikon

rashtriy netaoan evan hiandi premiyoan ki yah ek utkat akaanksha rahi hai ki hiandi bharatiyoan ki bhavanaoan evan vicharoan ki abhivyakti ke madhyam ke roop mean sanyukt rashtr sangh ke aantararashtriy manch par apana samuchit sthan grahan kare. doosari or unaki yah soch bhi thi ki n keval videshoan mean apitu samooche vishv mean phaile hue bharatiy mool ke vyaktiyoan ke bich bhashayi adan-pradan ke samanvay hetu hiandi ka ek aantararashtriy sachivalay sthapit kiya jae. isake atirikt unaki yah bhi parikalpana thi ki aantararashtriy bhasha ke roop mean hiandi ki sampoorn sanbhavanaoan ke vikas aur sanvardhan ke lie ek keandriy hiandi vishvavidyalay ki sthapana ki jae.

vidyapith / kendr

1.bhasha vidyapith

vibhag/kendr
hiandi vartaman kampyootar-kraanti ke pariprekshy mean jab apane vaishvik prasar ke lakshyoan ko sadhit karane ki or badhati hai, tab n sirph kampyootar par hiandi ki prabhavashali upasthiti ki apeksha ki jati hai, balki vishv ka aantar-bhashik paridrishy bhi ek chunauti ke roop mean samane ata hai. yah sthiti bahubhashik vaishvik phalak ke sath-sath bharat jaise bahubhashik-bahusaanskritik desh ki samajik sanrachana par bhi drishtigat hota hai. spasht hai ki jab tak hiandi ko any bhasha-bhashi samaj se behatar samanvay tatha jnan-vijnan ki samast vidhaoan se soochana-kraanti ki bhasha ke roop mean nahian jo da jata tab tak hiandi ke vaishvik prasar ke lakshyoan ko nahian prapt kiya ja sakata . inhian lakshyoan par kendrit bhasha-vidyapith nimnalikhit vibhag/kendr ki sthapana ke sath bhavishy ki or unmukh haian bhasha-praudyogiki vibhag | kanpyooteshanal bhashavijnan vibhag | praudyogiki adhyayan kendr | bharatiy evan videshi bhasha pragat adhyayan kendr

2.sahity vidyapith

vishvavidyalay adhiniyam ke aantargat many char vidyapithoan mean se sahity vidyapith ek pramukh vidyapith hai. sahity ka bharatiy tatha vishv bhashaoan ke sahity ke sath sanvad aur tulanatmak adhayayan evan shodh is vidyapith ka pradhan lakshy hai. vidyapith ki mool sankalpana desh-duniya ke bhashayi evan sahityik vaividhy ke pichhe sakriy saman manaviy mastishk aur usaki srijanashilata mean samy ki dharana par avalambit hai. bhasha aur sahity anek aur bahuvidha haian, kintu unaka sarjak manas aur asvadak chihn, apane sanskaroan ke bhed ke bavajood, buniyadi prakriti mean ek-sa hai. is karan vibhinn bhashaoan ke sahity ke bich sanvad ki apar sambhavanaean haian. in sambhavanaoan ka sandhan aur shodh vidyapith ki variy prathamikata hai. isase akadamik uddeshyoan ke sath-sath rashtriy bhavatmak ekata tatha manaviy sah-bhav bhi sampusht hota hai. sahity sarv samaveshi vidya hai. jnan ke vibhinn anushasanoan aur kalaoan ke sath usaka ghanishth evan pragadh sambandh parampara se hi sarvavidit hai. idhar vikasit nayi praudyogiki aur tajjanit vibhinn madhyamoan se bhi sahity ka aparihary sambandh vikasit hua hai. is drishti se aantaranushasanik adhyayan evan shodh bhi sahity vidyapith ki pratishruti hai. philahal, sahity vidyapith ke aantargat sahity vibhag mean (tulanatmak sahity) ke em.e., em.phil. evan pi-ech.di. pathyakram sanchalit haian. isake alava videshi vidyarthiyoan ke lie bhasha, sahity evan sanskriti ka bi.e. pathyakram, tulanatmak bharatiy sahity aur hindustani mean snatakottar diploma pathyakram prastavit haian. is satr se naty kala evan philm adhyayan ka svatantr vibhag evan usamean em.e. pathyakram prastavit hai. yathasamay em.phil. evan pi-ech.di. pathyakram bhi prastavit hoange.

sanskriti vidyapith

  • mahatma gaandhi aantarrashtriy hiandi vishvavidyalay ka sanskriti vidyapith sanskriti adhyayan evan any samaj vijnan vimarshoan ko samahit karate hue bahusaanskritik akadamik vikas ke agua ke roop mean kary karane ke lakshy ko sammukh rakhata hai.
  • aisa prayas karate hue vidyapith mahatma gaandhi ke drishtikon mean antarnihit sikhane ke bahul tarikoan ki pratibaddhata aur asim vistar se nirdeshit hota hai. gaandhi drishti vishvavidyalay ki bhoomika ko nishchit karane mean tatha kriyanvit hone karyakramoan mean pratibaddhata banae rakhane mean mahatvapoorn hai.
  • gaandhi drishti ke sath vidyapith mean sampann akadamik,shodh evan any gatividhiyaan samanata, sataty evan samast manavata ke shaantipoorn vikas ke moolyoan ka marg prashast karati haian.
  • vidyapith ka sashakt prayas hoga ki vah stri-adhyayan,dalit evan janajati adhyayan jaise vishayoan ke jarie vanchit tabakoan ki avaj ko mukhar karate hue unhean akadamik jagat mean bahas ka mukhy mudda banae. aj ke yarthath evan apani samajh ko gahara karate hue moolavasiyoan evan adivasiyoan ki jivan drishti ko, dalit evan any damit vargoan ke samajik nyay ko prapt karane ke sangharsh ko tatha striyoan dvara barabari ka sthan hasil karane ke sangharsh ko samane lana is vidyapith ki samagr drishti evan karyakramoan ka abhinn hissa

4.anuvad evan nirvachan vidyapith

  • vibhinn jnan anushasanoan mean anuvad prakriya ka vikas karana.
  • hiandi se videshi evan bharatiy bhashao mean yantranuvad ki prakriya ka vikas karana.
  • nirvachan ko ek svatantr anushasan ke roop mean vikasit karana aur is disha mean anusandhan karana.
  • videshi evan bharatiy bhashaoan me hiandi dubhashiye taiyar karana.
  • anuvad ko vartaman saanskritik, samajik evan prayojanaparak pravidhiyoan se jo date hue usake vyavaharik paksh ko vikasit karana.
  • bharatiy evan vaishvik paridrishy mean hiandi ko anuvad ke madhyam se sampann bhasha banana.
  • anuvad anushasan ko videshi aur dvitiy bhasha shikshan mean ek pramukh upakaran ke roop mean vikasit karana.
  • pratikantaran ka philm, dooradarshan, akashavani evan rangamanch adi mean vikas karana.

suvidhaean

chhatravas

vishvavidyalay vidyarthiyoan ke lie chhatravas ki suvidha upalabdh karata hai. vishvavidyalay ke paanch purush evan ek mahila chhatravas hai. vartaman mean purush chhatravas hetu mukhy parisar ke bahar bhavan kirae par lie ge haian. chhatravas adhikshakoan ko yah karyabhar unake shikshan/prashasanik karyoan ke atirikt pradan kiya gaya hai. vishvavidyalay dvara chhatravas adhikshakoan ko prashasanik evan any karyoan hetu sahayogi karmachari pradan kie ge haian.

;pustakalay

vishvavidyalay ke mahapandit rahul saankrityayan kendriy pustakalay ka vishal bhavan nirmanadhin hai. asha hai ki julaee 2010 tak is bhavan ki pahali manjil upayog ke lie upalabdh ho jaegi. 60 hajar se adhik pustakoan se susajjit pustakalay asthayi roop se ek any bhavan mean chal raha hai. kendriy pustakalay ke atirikt har vidyapith, kendr tatha vibhagoan ke pas apane alag vibhagiy pustakalay hai. inamean bhi jnan ke vibhinn anushasanoan se sambandhit pustakean prachur matra mean upalabdh hai.

kampyootar prayogashala

vidyarthiyoan ke lie shiksha ke adhunikatam sansadhanoan ko upalabdh karane ke uddeshy se vishvavidyalay mean ek kampyootar prayogashala sthapit ki gayi hai. yahaan n sirph iantaranet ki suvidha upalabdh hai, balki kampyootar ke anivary-shikshan ke madhyam se vidyarthiyoan ko shodh aur jnan ki adhunatan pravidhiyoan se bhi avagat karaya jata hai.

svasthy sevaean

vishvavidyalay ka svasthy seva kendr aanshik taur par prarambh kiya gaya hai. philahal vishvavidyalay ne ek puroosh evan ek mahila phijishiyan tatha ek dant chikitsak ko asthayi taur par niyukt kiya hai. vishvavidyalay mean svasthy seva kendr ka bhavan ka nirman poorn ho chuka hai. vishvavidyalay ke sadasyoan ki chikitsiy dekharekh hetu jald hi poornakalik chikitsa adhikari ki niyukti ki jaegi. vishvavidyalay ne nimnalikhit do chikitsalayoan ko karmachariyoan evan vidyarthiyoan hetu many kar rakha hai jahaan avashyakata hone par sevaean pradan ki jati hai

khel-kood

mahatma gaandhi aantararashtriy vishvavidyalay vibhinn staroan par vidyarthiyoan aur shodharthiyoan ke rachanatmak vikas hetu ek vikalp prastut karata hai. is disha mean vidyarthiyoan ke sharirik vikas ke lie kri da vibhag ki sthapana ki gee. is vibhag ke madhyam se vibhinn kheloan ka ayojan kiya jata raha hai jisamean disambar 2007 mean vishvavidyalay ki or se khel prabhari shri amit ray (vyakhyata, doorashiksha karyakram) ke netritv mean 28 sadasyiy tim ne 23 vean pashchim kshetr aantaravishvavidyalayin yuva mahotsav gvaliyar mean pahali bar bhagidari ki aur prashansaniy kary kiya. sitanbar 2008 mean mahatma gaandhi aantararashtriy vishvavidyalay ke praangan mean ek kriket pratiyogita sanpann huee jisamean em.e. tritiy semestar ki tim ne utkrisht pradarshan kar pratham sthan prapt kiya. vishvavidyalay mean khel praangan, iandor stediyam evan jimnejiyam ka prastav pas kiya ja chuka hai jisake tahat vidyarthiyoan ko bhavishy mean vibhinn suvidhaean pradan karane ke prayas jari haian

prakashan

vishv ke lagabhag sabhi vishvavidyalay pathan-pathan ke atirikt jnan ke vibhinn anushasanoan mean upalabdh mahatvapoorn samagri ke prakashan ka kam bhi karate haian. mahatma gaandhi aantararashtriy hiandi vishvavidyalay ne yah uttaradayitv ek chunauti ke roop mean liya hai. hiandi ko aantararashtriy bhasha banane ke lie avashyak hai ki duniya bhar ki bhashaoan mean phaili huee upayogi samagri shodharthiyoan, chhatroan tatha ganbhir pathakoan ko hiandi mean bhi upalabdh ho. is dayitv ko poorn karane ke lie vishvavidyalay is samay kee pariyojanaoan par kary kar raha hai. inamean stri adhyayan, philm tatha thiyetar aur manav shastr ke lie adhar-samagri ka nirman karana shamil hai. isake atirikt ham hiandi mean samaj vijnan ka ek vrihat vishvakosh bhi bana rahe haian. asha hai ki agale kuchh mahinoan mean in pariyojanaoan ka parinam samane ane lagega.

varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah