नदी घाटी परियोजना: Difference between revisions

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
[unchecked revision][unchecked revision]
No edit summary
No edit summary
 
(2 intermediate revisions by the same user not shown)
Line 8: Line 8:
* [[भाखड़ा नांगल परियोजना]]
* [[भाखड़ा नांगल परियोजना]]
* [[व्यास परियोजना]]
* [[व्यास परियोजना]]
* [[राजस्थान नहर]]
* [[इंदिरा गाँधी नहर]]
* [[दामोदर घाटी परियोजना]]
* [[दामोदर घाटी परियोजना]]
* [[हीराकुंड परियोजना]]
* [[हीराकुंड परियोजना]]
Line 25: Line 25:
* [[नाथपा झाकड़ी जलविद्युत परियोजना]]
* [[नाथपा झाकड़ी जलविद्युत परियोजना]]
* [[संजय विद्युत परियोजना]]
* [[संजय विद्युत परियोजना]]
* [[शरावती जलविद्युत परियोजना]]
* [[सुवर्ण रेखा बहुउद्देशीय परियोजना]]
|
|
* [[पूचमपाद परियोजना]]
* [[पूचमपाद परियोजना]]
Line 45: Line 47:
* [[पार्वती घाटी परियोजना]]
* [[पार्वती घाटी परियोजना]]
* [[रोंग-तोंग परियोजना]]
* [[रोंग-तोंग परियोजना]]
* [[श्रीशीलम परियोजना]]
|
|
* [[भीमा परियोजना]]
* [[भीमा परियोजना]]
Line 64: Line 67:
* [[कोयल-कारो परियोजना]]
* [[कोयल-कारो परियोजना]]
* [[पारापलर सिंचाई परियोजना]]
* [[पारापलर सिंचाई परियोजना]]
* [[सियालकोट जलविद्युत परियोजना]]
* [[शरावती जलविद्युत परियोजना]]
|}
|}



Latest revision as of 12:52, 26 November 2014

नदियों की घाटियों पर बड़े-बड़े बाँध बनाकर ऊर्जा, सिंचाई, पर्यटन स्थलों की सुविधाएं प्राप्त की जाती हैं। इसीलिए इन्हें बहुद्देशीय नदी घाटी परियोजना कहते हैं। नदी घाटी योजना का प्राथमिक उद्देश्य होता है किसी नदी घाटी के अंतर्गत जल और थल का मानवहितार्थ पूर्ण उपयोग।

इतिहास

संयुक्त राज्य अमेरिका के टेनेसी घाटी परियोजना की तर्ज़ पर यहाँ दामोदर घाटी परियोजना की संरचना प्रथम प्रधानमंत्री जवाहरलाल नेहरू के कार्यकाल में की गई। इससे बाढ़ों का आना रुका तथा नई-नई सिंचाई परियोजनाएँ तथा पनबिजली उत्पादन केन्द्र स्थापित हुए। वास्तव में कोई भी नदी, अपने उद्गम से लेकर जहाँ वह समुद्र या किसी दूसरी नदी में मिलती है वहाँ तक एक प्राकृतिक इकाई होती है। बहुधा बड़ी नदियों के संदर्भ में यह प्राकृतिक इकाई विभिन्न राजनीतिक इकाइयों में बँट जाती है और इकाई रूप से नदीघाटी योजना बनाना एक जटिल प्रश्न बन जाता है। टेनेसी घाटी की योजना का सूत्रपात 1933 ई. में 'टेनेसी घाटी ऑथॉरिटी ऐक्ट' द्वारा हुआ। इसको संक्षिप्त रूप से टी. वी. ए. (T. V. A.) भी कहते हैं। टी.वी.ए. का मुख्य ध्येय टेनेसी घाटी में सारे जल और थल का नियंत्रित रूप से उपयोग संभव करना और उन्हें समाज के लिए लाभप्रद बनाना था। टी.वी.ए. के अनुकूल भारतीय संसद ने भी दामोदर घाटी कारपोरेशन के बारे में विधान पास किया और डी. वी. सी. (D. V. C.) के अंतर्गत दामोदर नदी के जल थल के लिए योजना बनी, जो बिहार और पश्चिमी बंगाल के प्रदेश को विशेषकर लाभान्वित करती है। दामोदर घाटी योजना के अंतर्गत माइथान, पंचेटहिल, तिलैया आदि बाँधों का निर्माण बिहार प्रदेश के क्षेत्र में हो चुका है और बड़ी मात्रा में पनबिजली का उत्पादन इन स्थलों पर होता है। दुर्गापुर में दामोदर नदी पर एक बैराज का निर्माण भी हुआ है, जिसमें दामोदर नदी से नहर निकाली गई है। साथ ही नहर द्वारा जलमार्गीय यातायात की व्यवस्था भी की गई है।

भारत में नदी घाटी परियोजनाएँ


पन्ने की प्रगति अवस्था
आधार
प्रारम्भिक
माध्यमिक
पूर्णता
शोध

टीका टिप्पणी और संदर्भ

संबंधित लेख