युक्तिदीपिका

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
  • yuktidipika bhi saankhyakarika ki ek prachin vyakhya hai tatha any vyakhyaoan ki tulana mean adhik vistrit bhi hai. isake rachanakal ya rachanakar ke bare mean nishchayapoorvak kuchh kah pana kathin hai. achary udayavir shastri ne jayantabhatt ki nyayamanjari mean 'yattu raja vyakhyatavanh-pratirabhimukhye vartate' tatha yuktidipika mean 'pratina tu abhimukhyan' – ke samy tatha vachaspati mishr dvara 'tatha ch rajavartikan' (72vian karika par tattvakaumudi) kahakar yuktidipika ke aranbh mean die shlokoan mean se 10-12 shlokoan ko uddhrit karate dekh yuktidipikakar ka nam 'raja' sanbhavit mana hai. sath hi yuktidipika ka any prachalit nam rajavartik bhi raha hoga[1] *surendranathadas gupt bhi raja krit karikatika ko rajavartik svikar karate haian jisaka uddharan vachaspati mishr ne diya hai[2]. udayavir shastri ke anusar yuktidipikakar ka sanbhavit samay eesa ki chaturth shati hai. jabaki d aau. ramachandr pandey ise dinnag (6vian shati) tatha vachaspati mishr (navam shati) ke madhy manate haian. yuktidipika mean saankhy ke vibhinn acharyoan ke matoan ke sath-sath alochanaoan ka samadhan bhi prastut kiya hai. yadi yuktidipika ki rachana shankarachary ke bad huee hoti to shankar krit saankhy khandan par yuktidipikakar ke vichar hote. at: yuktidipikakar ko shankarapoorvavarti mana ja sakata hai. yuktidipika mean upalabdh sabhi uddharanoan ke mool ka pata lagane par sanbhav hai rachanakal ke bare mean aur adhik sahi anuman lagaya ja sake.
  • yuktidipika mean adhikaansh karikaoan ko sootr roop mean vichchhed karake unaki alag-alag vyakhya ki gee hai. yuktidipika mean samast karikaoan ko char prakaranoan mean vibhakt kiya gaya hai. pratham prakaran 1 se 14vian karika tak, dvitiy 15 se 21vian karika tak, tritiy prakaran 22 se 45vian karika tak tatha shesh karikaean chaturth prakaran mean. pratyek prakaran ko ahnikoan mean baanta gaya hai. kul ahnik haian. karika 11,12, 60-63 tatha 65, 66 ki vyakhya upalabdh nahian hai. sath hi kuchh vyakhyaansh khandit bhi haian.
  • saankhy sahity mean yuktidipika atyant mahattvapoorn hai. saankhy ke prachin acharyoan ke vibhinn matoan ka sanket yuktidipika mean upalabdh hai. varshagany-jinaki koee kriti aj upalabdh nahian hai, ke mat ka sarvadhik parichay yuktidipika mean hi upalabdh hai. isi tarah vindhyavasi, paurik, panchadhikaran ityadi prachin acharyoan ke mat bhi yuktidipika mean haian. saankhy paranpara mean ahankar ki utpatti mahat se mani gee hai, lekin viandhyavasi ke mat mean mahat se ahankar ke atirikt panchatanmatrayean bhi utpann hoti haian. 22vian karika ki yuktidipika mean vindhyavasi ka mat is prakar rakha gaya hai.
  • 'mahat: shadvishesha:srijyante tanmatranyahankarashcheti viandhyavasimatamh' panchadhikaran indriyoan ko bhautik manate haian- 'bhautikanindriyaniti panchadhikaranamatamh' (22vian karika par yuktidipika) sanbhavat: varshagany hi aise saankhyachary haian jo manate haian ki pradhanapravrittirapratyayapurushenaaparigrihyamanaadisarge vartante[3]' sath hi varshagany ke mat mean ekadashakaran many hai jabaki pray: saankhy parampara trayodashakaran ko manati hai yuktidipika ke ukt ullekhoan se yah spasht ho jata hai ki us samay tak saankhyadarshan mean anek mat prachalit ho chuke the.

tika tippani aur sandarbh

  1. saan.d.i. prishth 477
  2. bha.d.ka.i. bhag-1, prishth 203
  3. 19vian karika par yuktidipika

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah