कुटीर उद्योग
chitr:Icon-edit.gif | is lekh ka punarikshan evan sampadan hona avashyak hai. ap isamean sahayata kar sakate haian. "sujhav" |
kutir udyog un udyogoan ka sammilit nam haian, jinake antargat kushal karigaroan dvara kam pooanji evan adhik kushalata se apane hathoan ke madhyam se vastuoan ka nirman kiya jata he. yah vrihat paimane ke bhari udyogoan ki viparit sthiti haian. bharat mean kutir udyogoan ke antargat kuchh aisi vastuoan ka bhi nirman hota hai, jo adhunik takaniki se utpadit vastuoan se bhi pratispardha karane mean saksham haian.
bharat mean kutir udyog
bharat ki arthavyavastha mean prachin kal se hi kutir udyogoan ka mahattvapoorn yogadan raha hai. aangrezoan ke bharat agaman ke pashchath desh mean kutir udyogoan tezi se nasht hue evan paramparagat karigaroan ne any vyavasay apana liye kintu svadeshi andolan ke prabhav se punah kutir udyogoan ko bal mila aur vartaman mean to kutir udyog adhunik takaniki ke samanantar bhoomika nibha rahe haian. ab inamean kushalata evan parishram ke atirikt chhote paimane par mashinoan ka bhi upayog kiya jane laga hai.
paribhasha
eshiya evan sudoor poorv ke arthik ayog dvara kutir udyogoan ko is prakar paribhashit kiya gaya haian -
- "kutir udyog ve udyog haian, jinaka ek hi parivar ke sadasyoan dvara poornaroop se athava aanshik roop se sanchalan kiya jata hai."
bharat ke dvitiy yojana ayog dvara isi paribhasha ko manyata pradan ki gayi haian. isake atirikt 'pro. kale' ne kutir udyogoan ko paribhashit karate hue kaha hai "kutir udyog is prakarake sangathan ko kahate haian jisake antargat svatantr utpadanakarta apani pooanji lagata hai aur apane shram ke kul utpadan ka svayan adhikari hota hai."
prakar
kutir udyogoan ko nimnalikhit vargoan mean rakha jata hai-
upayukt prakaroan ke sath hi kuchh aise bhi kutir udyog haian jinaka vikas bharat ke gramin kshetroan mean kushalatapoorvak kiya ja sakata hai athava kiya ja raha hai. ye udyog nimnalikhit haian.
- krishi sambandhi evan krishi sahayak udyog- jaise; vibhinn prakar ki chataniyaan, murabbe evan achar banana, dalean banana, dhan se chaval banana, gehooan evan any anajoan ki pisaee, gu d, shakkar tatha khaandasari ka nirman, vibhinn prakar ke tambakoo banana, dugshalaoan ka sanchalan, murgi tatha madhumakkhi palan adi.
- vstr udyog- jaise; kapas se bich (binaule) nikalana, ruee dhunana, soot ki kataee, kap de ki bunaee, resham ke ki de palana, bhe doan evan bakariyoan se oon utarana, oon katana, kambal, dariyaan, galiche adi banana, kap doan ki chhapaee tatha kadhaee karana.
- kashth udyog- jaise; lak di chirana, pharnichar banana, khilaune evan kalatmak vastuaian banana, unaki rangaee karana tatha chhote-chhote aujaroan ka nirman karana.
- dhatu udyog- jaise; kachchi dhatu ko pighalakar evan any vidhiyoan se shuddh dhatu prapt karana, chakoo chhuriyaan, kaianchi, pital ke baratan, taanbe ke baratan adi banana tatha dhatuoan ke tar banana adi.
- mitti ke kam- jaise; kumharagiri, eeant, khaparail ka nirman karana, chini mitti ke bartan banana adi.
- charm shilp- jaise; mrit pashuoan ka cham da utarana, usako taiyar karana, cham de ki rangaee, joote, baig evan any vastuoan ka nirman karana, sigoan se kandhe banana, haddiyoan se khad banana adi.
- any kam- jaise; lakh se choo diyaan evan any saman banana, sabun, rang evan varnish banana adi.
- any udyog- jaise; hastanirmit kagaz banana, pattal banana adi.
any kutir udyog
bharat ke kuchh kutir udyog evan unake vitaran nimnalikhit haian -
- hathakaragha udyog
- resham udyog
- ooni vastr udyog
- madhumakkhi palan
- cham da udyog
- gu d tatha khaandasari udyog
- diyasalaee udyog
sarakari sansthaaian
vaise to kutir udyogoan ka vikas rajy sarakaroan ke adhin hota hai kintu kendr sarakar dvara bhi rajy sarakaroan ke sahayog ke lie kuchh sansthaoan ki sthapana ki gayi haian, jo is prakar haian-
- kutir udyog bord - 1948
- kendr silk bord - 1949
- akhil bharatiy hathakaragha bord - 1953
- akhil bharatiy hastakala bord - 1953
- akhil bharatiy khadi evan gramodyog bord - 1854
- laghu udyog bord - 1954
- nariyal jata parishad
- kendr vikray sangathan - 1856 (mukhyalay - chennee)
|
|
|
|
|