भारत का संविधान- निर्वाचन

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
324. nirvachanoan ke adhikshan, nideshan aur niyantran ka nirvachan ayog mean nihit hona
  1. is sanvidhan ke adhin sansad aur pratyek rajy ke vidhan-mandal ke lie karae jane vale sabhi nirvachanoan ke lie tatha rashtrapati aur uparashtrapati ke padoan ke lie nirvachanoan ke lie nirvachak-namavali taiyar karane ka aur un sabhi nirvachanoan ke sanchalan ka adhikshan, nideshan aur niyantran, [1] ek ayog mean nihit hoga (jise is sanvidhan mean nirvachan ayog kaha gaya hai).
  2. nirvachan ayog mukhh‍y nirvachan ayukt aur utane any nirvachan ayuktoan se, yadi koee hoan, jitane rashtrapati samay-samay par niyat kare, milakar banega tatha mukhh‍y nirvachan ayukt aur any nirvachan ayuktoan ki niyukti, sansad dvara is nimitt banaee gee vidhi ke upabandhoan ke adhin rahate hue, rashtrapati dvara ki jaegi.
  3. jab koee any nirvachan ayukt is prakar niyukt kiya jata hai tab mukhh‍y nirvachan ayukt nirvachan ayog ke adhyaksh ke roop mean kary karega.
  4. lok sabha ke aur pratyek rajy ki vidhan sabha ke pratyek sadharan nirvachan se pahale tatha vidhan parishad vale pratyek rajy ki vidhan parishad ke lie pratham sadharan nirvachan se pahale aur usake pashchath‌ pratyek dvivarshik nirvachan se pahale, rashtrapati nirvachan ayog se paramarsh karane ke pashchath‌, khand (1) dvara nirvachan ayog ko sauanpe ge krityoan ke palan mean ayog ki sahayata ke lie utane pradeshik ayuktoan ki bhi niyukti kar sakega jitane vah avashyak samajhe.
  5. sansad dvara banaee gee kisi vidhi ke upabandhoan ke adhin rahate hue, nirvachan ayuktoan aur pradeshik ayuktoan ki seva ki shartean aur padavadhi aisi hoangi jo rashtrapati niyam dvara avadharit kare:

parantu mukhh‍y nirvachan ayukt ko usake pad se usi riti se aur unhian adharoan par hi hataya jaega, jis riti se aur jin adharoan par uchchatam nyayalay ke nyayadhish ko hataya jata hai anyatha nahian aur mukhh‍y nirvachan ayukt ki seva ki shartoan mean usaki niyukti ke pashchath‌ usake lie alabhakari parivartan nahian kiya jaega :

parantu yah aur ki kisi any nirvachan ayukt ya pradeshik ayukt ko mukhh‍y nirvachan ayukt ki sipharish par hi pad se hataya jaega, anyatha nahian.

  1. jab nirvachan ayog aisa anurodh kare tab, rashtrapati ya kisi rajy ka rajyapal [2] nirvachan ayog ya pradeshik ayukt ko utane karmacharivrind upalabdh karaega jitane khand (1) dvara nirvachan ayog ko sauanpe ge krityoan ke nirvahan ke lie avashyak hoan.
325. dharm, moolavansh, jati ya liang ke adhar par kisi vyakti ka nirvachak

namavali mean sammilit kie jane ke lie apatr n hona aur usake dvara kisi vishesh nirvachak-namavali mean sammilit kie jane ka dava n kiya jana--- sansad ke pratyek sadan ya kisi rajy ke vidhan-mandal ke sadan ya pratyek sadan ke lie nirvachan ke lie pratyek pradeshik nirvachan-kshetr ke lie ek sadharan nirvachak-namavali hogi aur keval dharm, moolavansh, jati, liang ya inamean se kisi ke adhar par koee vyakti aisi kisi namavali mean sammilit kie jane ke lie apatr nahian hoga ya aise kisi nirvachan-kshetr ke lie kisi vishesh nirvachak-namavali mean sammilit kie jane ka dava nahian karega.

326. lok sabha aur rajyoan ki vidhan sabhaoan ke lie nirvachanoan ka vayask matadhikar ke adhar par hona

lok sabha aur pratyek rajy ki vidhan sabha ke lie nirvachan vayask matadhikar ke adhar par hoange arthath‌ pratyek vyakti, jo bharat ka nagarik hai aur aisi tarikh ko, jo samuchit vidhan-mandal dvara banaee gee kisi vidhi dvara ya usake adhin is nimitt niyat ki jae, kam se kam[3][atharah varsh] ki ayu ka hai aur is sanvidhan ya samuchit vidhan-mandal dvara banaee gee kisi vidhi ke adhin anivas, chittavikriti, aparadh ya bhrasht ya avaidh acharan ke adhar par anyatha nirarhit nahian kar diya jata hai, aise kisi nirvachan mean matadata ke roop mean rajistrikrit hone ka hakadar hoga.

327. vidhan-mandal ke lie nirvachanoan ke sanbandh mean upabandh karane ki sansad ki shakti

is sanvidhan ke upabandhoan ke adhin rahate hue, sansad samay-samay par, vidhi dvara, sansad ke pratyek sadan ya kisi rajy ke vidhan-mandal ke sadan ya pratyek sadan ke lie nirvachanoan se sanbandhit ya sansakt sabhi vishayoan ke sanbandh mean, jinake aantargat nirvachak-namavali taiyar karana, nirvachan-kshetroan ka parisiman aur aise sadan ya sadanoan ka samyakh‌ gathan sunishchit karane ke lie any sabhi avashyak vishay haian, upabandh kar sakegi.

328. kisi rajy ke vidhan-mandal ke lie nirvachanoan ke sanbandh mean upabandh karane ki us vidhan-mandal ki shakti

is sanvidhan ke upabandhoan ke adhin rahate hue aur jahaan tak sansad is nimitt upabandh nahian karati hai vahaan tak, kisi rajy ka vidhan-mandal samay-samay par, vidhi dvara, us rajy ke vidhan-mandal ke sadan ya pratyek sadan ke lie nirvachanoan se sanbandhit ya sansakt sabhi vishayoan ke sanbandh mean, jinake aantargat nirvachak-namavali taiyar karana aur aise sadan ya sadanoan ka samyakh‌ gathan sunishchit karane ke lie any sabhi avashyak vishay haian, upabandh kar sakega.

329. nirvachan sanbandhi mamaloan mean nyayalayoan ke hastakshep ka varjan

is sanvidhan mean kisi bat ke hote hue bhi[4]
(k) anuchchhed 327 ya anuchchhed 328 ke adhin banaee gee ya banaee jane ke lie tatparyit kisi aisi vidhi ki vidhimanyata, jo nirvachan-kshetroan ke parisiman ya aise nirvachan-kshetroan ko sthanoan ke abantan se sanbandhit hai, kisi nyayalay mean prashnagat nahian ki jaegi;
(kh) sansad ke pratyek sadan ya kisi rajy ke vidhan-mandal ke sadan ya pratyek sadan ke lie koee nirvachan aisi nirvachan arji par hi prashnagat kiya jaega, jo aise pradhikari ko aur aisi riti se prastut ki gee hai jisaka samuchit vidhan-mandal dvara banaee gee vidhi dvara ya usake adhin upabandh kiya jae, anyatha nahian.

329k. [pradhan mantri aur adhyaksh ke mamale mean sansad ke lie nirvachanoan ke bare mean vishesh upabandh]


tika tippani aur sandarbh

  1. sanvidhan (unnisavaan sanshodhan) adhiniyam, 1966 ki dhara 2 dvara jisake aantargat sansad ke aur rajy ke vidhan-mandaloan ke nirvachanoan se udh‌bhoot ya sansakt sandehoan aur vivad ke nirnay ke lie nirvachan nyayadhikaran ki niyukti bhi hai shabdoan ka lop kiya gaya.
  2. sanvidhan (satavaan sanshodhan) adhiniyam, 1956 ki dhara 29 aur anusoochi dvara ya rajapramukh shabdoan ka lop kiya gaya.
  3. sanvidhan (ikasathavaan sanshodhan) adhiniyam, 1988 ki dhara 2 dvara ikkis varsh ke sthan par pratisthapit.
  4. sanvidhan (chavalisavaan sanshodhan) adhiniyam, 1978 ki dhara 36 dvara (20-6-1979 se) nirasit.

bahari k diyaan

sanbandhit lekh


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah