ब्रज का स्वतंत्रता संग्राम 1857- (5)

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search

braj ka svatantrata sangram 1857


fatehapur sikari mean krantikari

moor ka 25 aktoobar 1857 ee. ka sherar ko patr

aj mujhe apako adhik nahian likhana sivay is sthaniy samachar ke ki kaptan telar ke adhin mujib a gaye haian. aur vidrohiyoan ke viruddh jinhoanne fatehapur sikari ko hathiya rakha hai, hamara abhiyan mangalavar dinaank 27 aktoobar ko arambh hoga .

dhaulapur ke vidrohi

agara phort se poorvottar prant ke chiph kamishnar aur gavarnar janaral aauph iandiya ke ech. phrejar ka patr-

agara phort, 31 aktoobar 1857 ee. .

kaipten telar ke saivars, jisaka b da bhag anushasanahin hai, yahaan 25 aktoobar ko a lage haian aur karnal k aautan ke mazaboot kamaand mean ek mazaboot tuk di kampani fatahapurasikari mean ekatr bataye gaye vidrohiyoan ko titar bitar karane ko bhej di gee hai . vahaan se vah farah ko or phir mathura ko aur tatpashchath aligadh rod par sadabad ko kooch karega . kintu use agara se mamooli doori par hi rakha jayaga jab tak ki koee vidrohi ganga par karean . us sthiti mean maian use aligadh gairijan ke sath sanyukt hone ko kahooanga taki kisi bhi dushman se nibata ja sake . kyoanki usake pas jo chhai topean haian, unase maian kisi durbhagyapoorn parinam ki shanka nahian karata . gavaliyar vidrohi sindh nadi ko syoanda par parakar chuke bataye jate haian jo kalapiroot par haian . kintu ve pun: jamuna ko par karane ka sahas karege, isamean mujhe bahut shak hai .

fatehapur sikari mean muthabhe d

moor se sekratri gavarnameant aauph iandiya ko tar samachar-

29 aktoobar 1857 ee. .

fatehapur sikari mean hamara abhiyan saphal hone se adhik sankhyak vidrohi bhag kh de hue haian . kintu kuchh vidrohi ooanchi imarat par adhikar kiye hue haian aur nirasha mean ghanaghor muqabala kar rahe haian. satrah mare gaye haian. hamari or se bhi kuchh ghayal hue haian . lephtineant glab ke donoan pair ghayal hue haian. sh aauvars ke daste sonah par mevatiyoan ko dandit karake ballabhagadh ki or kooch kareange. dopa zile mean vidrohi abhi nahian kuchala ja saka hai. shesh poorvottar shant hai .

vidrohiyoan ki saja

15 janavari sanh 1857 ee. . kort marshal se 62 ko(4 goliyoan se u da diye gaye aur 2 ko jel ki saza di gee .) aur speshal kamishnar ne 16 ko saza di inamean 42 musalaman, 36 hindoo, satrah vidrohi the . chhai musalaman aur sat hindoo kul 13, 5 julaee ke dangoan mean shamil the . 26 musalaman aur 22 hindoo kul 48 par vishvasaghat ke muqadame chalaye gaye .

badashah ka pharaman

bina hastakshar ke badashah ne 11 agast 1857 ee. ko un sabhi hinduoan aur musalamanoan ke nam ek adesh jari kiya, jo dharm ka utthan chahate the . ap sabhi ko yah maloom ho ki phalakuddin shah unamean se ek hai, jo muhammad v dharm ke liye adharmiyoan ke khilaf dharmayuddh l dane ko kritasankalp haian . vitt aur sena ka nideshak hone ke nate gajiyoan aur dhanasangrah ke liye yah adesh hai . isase khuda ko di huee faujoan ka vyay vahan kiya jayaga jo desh ke har hisse se har disha se shahi imarat par eesaiyoan ke nash ke liye aee aur yahian ekatr hai aur jisane hazaroan british sipahiyoan ko aur doosare aangrezoan ko dojakh mean bhej rakha hai . ap svayan ke oopar yah vazan hai ki apane fayade ko achchhi tarah sochoan vicharoan aur shahi khazane mean utana dhan bhejo jo nirdharit kiya jay . sath hi apane vishvast pratinidhiyoan ko bhi bhejo . isake alava oopar likhe phalakuddin shah ko eesaiyoan ke badh ke liye har aisi imadad aur fauji bal bhi bhejo, jise vah maange . jo dharm aur eeman ke liye hamare hath mazaboot kareange, unako samman diya jayaga aur jo eesaiyoan ke sath vishvas mean raheange ve zindagi aur milkiyat se hath dho baitheange .

soochi

chhatari ka saradar sat topean aur pachas hazar rupaye . p dava ka saradar das hazar rupaye . dharmapur ka saradar paanch hazar rupaye . danapur ka paanch hazar rupaye . pahasoo ka paanch hazar rupaye . sadabad ka paanch hazar rupaye . datavali ko do hazar rupaye . begamapur ka saradar das hazar rupaye. badayooan ka das hazar rupaye. jaroo ka paanch hazar rupaye. mathura ke vyapari pachas hazar rupaye deange . ballabhagadh ka raja ek lakh rupaye de aur bharatapur ka raja paanch lakh rupaye de . is tarah kul barah lakh paiantalis hazar rupaye hue .

chhavani ka nam dilli pahuanchane ki tarikh 1857ee. ghu dasavar paidal topean aurany
1. merath 11 mee 3trup tisari ghu dasavar reji- meant 11vian v 20vi do netiv inapheantri kuchh nahian
2. dilli 7 11 mee shoony 38vian, 54vian v 74vian 3reji- meantean en0 aee.
6top, haurs lait phild baitari
3. jhaansi joon 14 400 savar-chauthi kailevari hariyana bataliyan shoony
4. mathura joon 5 200 savar-chauthi kailevari 44vian v 67vian kampani shoony
5. lakhanoo joon 20 500 savar 550 paidal shoony
6. nasirabad joon 19 500 savar 15vian v 30vi rejimeant 6 top,haurs artilari
7. jalandhar joon 22 280 lait kaivelari chhati 3,36 aur 61vian rejimeant 1 top, nabha raja ki haurs artilari
8. phirojapur joon 24 shoony 300 paidal 45 v 57vian rejimeant shoony
9. bareli julaee 1 8 rejimeant 4 rejimeantean,78, 88,28,29,68vian 6 topean,35 hathi,700 tattoo, ooant baggi, palaki
10. jhaansi julaee 6v 25 14vian kaivelari 1 rejimeant 12vi inapheantri 3 topean, 2 phild vaitari,hathi
11. gvaliyar joon 2 gvaliyar 400 savar rejimeant kuchh nahian kuchh nahian
12. nimach julaee 31 bangal kaivelari ki 1 rejimeant 4 rejimeant inapheantri 9 topean, haursartilari 500hathi
13.banaras agast 6 200 savar 300 paidal sikh rejimeant shoony
14. aligadh joon 12 shoony navian netiv inapheantri shoony
15. agara joon 14 shoony 2 rejimeant netiv inapheantri shoony
16. rohatak joon 14 shoony 60 vian inapheantri rejimeant shoony
17. jhajjhar mee 8 300 savar shoony shoony
18.naye shahi trup joon 13 400 savar shoony shoony
19. toank ke .gaji agast 6 30 savar 1470paidal shoony

krantikariyoan ka kooanch

pichhale tin dinoan mean bhago doan ki ek bhi d mathura ki or chal p di hai . isamean jeloan se bhage bhayankar hatyare, kee rejimeantoan ke vidrohi, kattar dharmandh aur har taraph ke kukarmi sammilit haian . yahaan par ve jamuna par navoan ka pul banane mean jute hue haian, jisase ki indaur aur holkar ke vidrohiyoan ke sath sampark sthapit ho sake, jo mere pichhale patranusar dhaulapur mean ruke hue ghatana kram ki pratiksha kar rahe haian . ab yah spasht hai ki ve sab sanyukt ho jayage . dilli ki vidrohi sena ke daste jamuna ke dahine kinare aligadh ko chal p de the . ve bhi a lagegean . isase pahale ki bhago doan ke samooh jamuna par karake age badhean, hamari yojana hai ki unako khade dane aur bis topean, pachas hathi aur doosari sarakari sampatti chhinane mean koee vishesh kathinaee nahian hogi . is aparihary aur nishchit abhiyan ke liye yooropiyan kampaniyaan, topakhana aur milishiya mejar maantagomari ke kamaand mean sadabad ko chal p de haian . sadabad agara aur mathura ke madhy mean ek shikhar hai .


mathura zile ne svatantry sangramoan mean apane gauravashali itihas ke anuroop hi yogadan diya hai. mathura maratha evan jat shaktiyoan ke parabhav ke uparant aangrezi dasata mean aya . sanh 1857 mean videshi satta ke viroodv yahaan ke deshabhaktoan ne apani virata, shaury aur deshabhakti ka parichay diya . sanh 1857 ki kranti mathura zile mean 16 mee ko prarambh huee jabaki krantikariyoan ne 'aangrez valtarn' ko mar kar khazana loota . mathura zile mean kee sthanoan par kranti ki chinagariyaan jal uthi thian. jatoan, yadavoan, thakuroan aur goojaroan ne is svatantray-yudv mean sakriy bhag liya . kranti ki laharean vatarman chhata tahasil ke antargat majhoee, ramapur (kosi), basee, huseni, jatavari adi gaanvoan mean phaili thian . dotana ke musalamanoan, ajijapur ke jatoan aur majhoee aur ramapur ke goojaroan ka isamean bhag lena sarahaniy tha . bad ko goojaroan ke gaanv chhinakar hatharas ke raja govind sianh ko de diye gaye the . is kranti mean chhata ke krantikari jamiandaroan ne chhata saray par bhi adhikar kar liya tha . sahar mean bhi kranti ki chinagariyaan uthian . a diang mean krantikariyoan ne yahaan ke khazane par adhikar karane ki cheshta ki thi lekin saphalata n mil saki . maant tahasil ke antargat nanakapur gaanv ke umarav bahadur namak zamiandar ne dilli ke morche par videshiyoan se ladate hue viragati prapt ki thi . videshi shasakoan ne is deshabhakt ke bad mean 18 gaanv zabt kar liye the . ye gaanv mathura ke ek seth ko unake jivan kal tak ke lie mafi par de diye gaye the .


kranti ke dinoan mean nauhajhil ke qile par krantikariyoan ne akraman kiya tha . isamean umarav bahadur aur khooba ne pramukh bhag liya tha . khooba ne nauh jhil ke tahasiladar sukhabasilal ko marane ka ughog kiya tha . isi aparadh mean ye pak de gaye the . jel mean hi inaki mrityu huee . is qile par nauhavari ke jatoan ne p dosi gaanvoan, musamina aur parasauli ke logoan ke sath akraman kiya tha . nauh jhil ka videshi rajy pakshapati lambaradar gaus muhammad mara gaya tha . nohavari ke krantikariyoan mean, bhavasianh pramukh the. hamajapur ke do vir bhaee shri ramadhir sianh aur shri haradev sianh ne bhi apani deshabhakti ka udatt parichay diya tha . ye log 5-6 hazar kraanti kariyoan ko lekar aligadh or badhe the . surir mean lakshman lambaradar aur gyarah doosare logoan ko kranti mean bhag lene ke aparadh mean pak da gaya tha .

'sadabad' kshetr mean videshi shasan ko nasht karane ka sabase adhik prayatn kurasanda ke shri devakaran aur shri jalim ne kiya tha . inhonean is kshetr ke jatoan ka netritv kar sadabad par akraman kiya tha . is akraman mean sat deshabhakt mare gaye the . hatharas ke thakur samant sianh ne sadabad ki raksha mean videshi shasan ka sath diya tha isi deshadroh ke puraskar svaroop videshi sarakar ne ek gaanv unhean diya tha . doosari or deshabhakt devakaran aur jalim ko phaansi par jhoolana pada. tahasil mathura ke parakham, veri aur farah adi gaanvoan ne bhi is kranti mean bhag liya . verigaanv ke rajapoot zamiandaroan ki zamidari chhin kar bad mean doosaroan ko de di gayi thi . chaumuhaan gaanv ne is kranti mean agrim bhag liya . yahi karan tha ki videshi shasakoan ne is gaanv mean ag lagava di thi aur yahaan ke logoan ko phaansi par lataka diya tha . sihora gaanv ke jatoan ne bhi is kranti mean sakriy bhag liya tha . inhoanne videshi rajy pakshapati khushiram tahasil ke chaparasi ko mar dala tha . phoandar gaanv ke nivasiyoan ka bhi isamean yogadan prashansaniy tha maant tahasil ke antargat arooa namak gaanv ke adha namak zamiandar ko videshi satta pakshapati hone ke karan mar dala gaya . raya bhi krantikariyoan ka pramukh kendr tha . krantikariyoan ne devisianh ko yahaan ka raja bana diya tha . lekin vah bahut din raja nahian rah sake . videshi shasakoan dvara inhean bad mean phaansi de di gayi thi.

kranti ka shaman

12 joon sanh 1857 mean zilebhar mean marshal la ghoshit kiya gaya . raya ke raja devi sianh ka daman karane ke uparant 20 joon ko british fauj mathura laut ayi . do din bad sadabad ke krantikariyoan ka daman kiya gaya . navambar mas mean tharnahil, karnal katan ko fauj ne kosi tak pahuanchakar goojaroan ko atankit kiya . chhata ki saray ke ek bhag ko todakar us par agrejoan ne adhikar kar liya tha . bais deshabhaktoan ko is saray mean goli se bhoon diya tha . zile bhar mean krantikari gin-ginakar pakade gaye aur unhean mrityu-dand diya gaya . a diang ke anek thakuroan ko phaansi par lataka diya gaya . mathura nagar mean bhi anek ko phaansi de di gayi thi . sanh 1958 ki julaee tak ant mean sare braj athava mathura zilemean shanti sthapit ki gayi . is prakar bharat ko videshi panje se mukt karane ke lie ayojit pratham svatantrata yudv ka ant hua . agreji dasata ke viroodv jab rashdr mean anek vibhootiyoan ke dvara rashdriyata ki lahar uthi to usase mathura zila bhi prabhavit hua . is zile ne apani prachin gauravashali parampara ke anusar matribhoomi ki svatantrata mean prashansaniy yogadan diya .

sanbandhit lekh

varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah