तानसेन समारोह

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search

tanasen samaroh (aangrezi: Tansen Samaroh) har sal disanbar ke mahine mean madhy pradesh ke gvaliyar ke behat gaanv mean manaya jata hai. yah ek char din ka sangitamay kalpatmak natak hai. duniya bhar se kalakar aur sangit premi yahaan mahan bharatiy sangit ustad tanasen ko shraddhaanjali dene ke lie ikattha hote haian. yah samaroh madhy pradesh sarakar ke sanskriti vibhag dvara tanasen ke maqabare ke pas ayojit kiya jata hai. is samaroh mean poore bharat se kalakaroan ko gayan evan vady prastuti dene ke lie amantrit kiya jata hai.

samaroh ka praranbh

bharatiy sanskriti mean rachi-basi ganga-jamuni tahajib ke sajiv darshan tanasen samaroh mean hote haian. muslim samuday se bavasta desh ke khyatinam sangit sadhak jab is samaroh mean bhagavan krishna, ram tatha nrity ke devata bhagavan shiv ki vandana rag-raganiyoan mean sajakar prastut karate haian, to sampradayik sadabhav ki sarita bah uthati hai.[1]

tanasen samaroh ka praranbh shahanaee vadan se hota hai. isake bad dholi bua maharaj ki harikatha aur phir milad shariph ka gayan. sur samrat tanasen aur prasiddh soophi sant mohammad gaus ki majar par chadar poshi bhi hoti hai. dholi bua maharaj apani sangitamayi harikatha ke madhyam se kahate haian ki- dharm ka marg koee bhi ho, sabhi eeshvar tak hi pahuanchate haian. upanishad ka bhi mantr hai- 'ekan sadh vipr: bahudha vadanti'.

itihas evan prishthabhoomi

riyasat kal mean pharavari 1924mean gvaliyar mean urs tanasen ke roop mean shuroo hue is samaroh ka agaj harikatha v maulood (milad shariph) ke sath hi hua tha. tab se ab tak usi paranpara ke sath tanasen samaroh ka agaj hota aya hai. itani sudirgh paranpara ke udaharan birale hi haian. samaroh mean ne ayam to ju de par purani paranparaean akshunn rahi haian. ab yah samaroh 'vishv sangit samagam' ka roop le chuka hai. samaroh ki poorv sandhya par up shastriy sangit ka karyakram 'gamak' ka ayojan bhi hota hai. sal 2021 mean bhi 96 sal se chali a rahi paranparaoan ka nirvahan karate hue 97vean tanasen samaroh ka ayojan 25 disambar se 30 disambar, 2021 tak hua.

gvaliyar ki saangitik virasat

  • bharatiy shastriy sangit ke kshetr mean gvaliyar ki saangitik virasat sadiyoan purani haian. kalapriy raja manasianh tomar ke shasanakal ya sanbhavat: usase pahale hi aranbh hue gvaliyar gharane ne desh ko brhmanad ke ek se ek b de sadhak die haian.
  • sangit manishi baijoo bavara, karn aur mahamood jaise gvaliyar ke mahan sangitacharyoan se raja manasianh ki rajasabha sushobhit rahati thi.
  • mugal badashah akabar ke darabar mean bhi raja manasianh ki sangit takasal se nikale sangit shiromani tanasen sahit any moordhany gan manishiyoan ke sangit ka jadoo chhaya rahata tha.
  • aina-e-akabari mean abul fazal ne likha hai ki- "mugal badashah akabar ki chhattisi mean jo 36 mahan sangitakar shamil the, unamean tanasen sahit 16 sangitakar gvaliyar ke the.
  • akabar ki chhattisi mean tanasen ke alava gvaliyar ke jo sangitakar sushobhit the, unamean baba ramadas, subhan khaan, miyaan chaand (tanasen ka shishy), vichitr khaan, vir mandal khaan, shihab khaan, sarod khaan, miyaan lal, tanatarang (tanasen ka putr), nayab charchoo, pravin khaan, sooradas, chaand khaan evan rang sen shamil haian.
  • gvaliyar ke saangitik vaibhav ke bare mean tamam itihasakaroan ne shiddat ke sath likha hai. urdoo itihasakar farishta ne granth 'tarikh-e-farista' mean likha hai ki 'gvaliyar mean sangit ka pradurbhav malachand dvara bhi kiya gaya'.[1]

gvaliyar mean sangit ka pradurbhav

malachand

malachand ke bare mean kivadantiyaan prachalit haian ki vah dakshin bharat ke shastriy sangit ko gvaliyar laya. malachand ne lanbe samay tak gvaliyar mean sadhana ki. usake sath gvaliyar ae taliangi sangitakaroan ke vanshaj poore uttar bharat mean phail ge. raja manasianh tomar ke rajyakal mean gvaliyar ka saangitik vaibhav apane charamotkarsh par pahuanch gaya.

tomar rajavansh ka yogadan

tomar rajavansh dvara sangit ki vikas yatra mean die ge yogadan ke aitihasik praman khvaja najimuddin ahamad dvara likhit 'tabakat-e-akabari' mean bhi milate haian. is kitab mean ullekh hai ki tomar vanshi raja dooangar sianh aur kashmir ke shasak jain-ul-abedin ke bich sangit sanbandhi granthoan ka adan-pradan hua tha.

raja manasianh ka yogadan

pandrahavian shatabdi mean raja manasianh ke protsahan se gvaliyar sangit kala ka vikhyat kendr bana. raja manasianh svayan bhi sangit ke mahan parakhi the. unhean sangit sadhana mean apani preyasi rani mriganayani se bhi bahut sahayata milati thi. mriganayani ki yadagar ke roop mean char ragoan ka srijan bhi hua. in ragoan ko mriganayani ke nam ke adhar par 'goojari', 'bahul goojari', 'mal goojari' aur 'mangal goojari' kaha gaya. raja manasianh ne 'manakutoohal' namak ek sangit granth ki rachana bhi ki. is granth mean raja manasianh dvara ek vishal sangit sammelan karae jane ka ullekh bhi milata hai.

abul fazal dvara likhi gee prasiddh pustak 'aina-e-akabari' mean jikr hai ki raja manasianh dvara ayojit sammelan mean rajadarabar ke kalakaroan arthat nayak, bakhshoo, machchoo aur bhanu ne aise gitoan ka sankalan kiya jo bharatiy sanskriti ki ganga-jamuni tahajib ke parichayak the. raja manasianh tomar ne apane rajadarabar ke mahan sangitacharyoan baijoo bavara, karn aur mahamood adi ke sahayog se sangit ki dhrupad gayaki ka avishkar aur prachar kiya tha. rajadarabar mean bakhshu, ghondi aur charajoo ke namoan ka bhi ullekh milata hai. em. si. gaanguli dvara rachit 'ragaj end raganij' pustak mean ullekh hai ki inhian tinoan kalakaroan dvara ragoan ke bhandar mean ek ne prakar ke malhar ka pranayan kiya, jo 'bakhshu ki malhar', 'dhondiya ki malhar' aur 'chajoo ki malhar' ke nam se mashahoor huee.[1]

gvaliyar gharane ki visheshataean

  • dhrupad, dhamar, khyal, tappa, thumari, dadara, leda, gajal, tarana, tripat aur chaturang adi sangit shailiyaan gvaliyar gharane ki pramukh visheshataean haian.
  • raja manasianh dvara poshit sangit gharane ki visheshata yah thi ki usane uttar bharat ke lokapriy lok sangit ko aangikar kiya aur use uchch koti ke vaividhyapoorn sangit ke roop mean sajaya.
  • isase lok ragoan, shastriy ragoan aur sangit ki paranparik vividhata ko ek nee aur ojasvi abhivyakti mili.
  • is gharane ne sangit ki dhrupad namak ek nee shaili ki adharashila rakhi, jo tanasen ka jadoo bhara sparsh pakar lokapriyata ke uchch shikhar tak pahuanchi.
  • sangit samrat tanasen ne jahaan 'miyaan ki to di' jaise rag ka avishkar kiya, vahian purane ragoan mean parivartan kar kee nee-nee sumadhur raganiyoan ko janm diya.
  • tanasen dvara rache hue 'sangit sar' aur 'rag mala' granth bhi unake sangit siddhaant vishayak jnan ke parichayak haian.

siandhiya shasakoan ke samay gvaliyar mean sangit

siandhiya shasakoan ke samay bhi gvaliyar mean sangit kala khoob phali-phooli. unake ashray mean khyal shaili ke pratham shastriy gharane ka bhi janm hua. gvaliyar shaili jise 'lashkari gayaki' ke nam se bhi jana jata hai. isaki sthapana ka shrey haddoo khaan, hassoo khaan aur natthoo khaan ko jata hai. inhian tinoan bhaiyoan ko drut gati vali khyal gayaki ki shaili ke avishkar ka shrey hai. gvaliyar shaili mean kalavant aur kabbali ka mishran dekhane ko milata hai. haddoo khaan aur hassoo khaan ke vanshajoan aur shishyoan mean rahamat khaan aur husain khaan ne bhi sangit ke kshetr mean kaphi khyati prapt ki.

sangit paranpara ki isi kadi mean shankar pandit ji ne adhunik kal mean lokapriyata ka paracham laharaya. unake suputr krishnarav pandit bhi uchch koti ke sangit kalakar the. isi k di mean pan. lakshman krishnarav pandit ne gvaliyar gharane ki paranpara ko age badhaya. aantarrashtriy khyati prapt sarod vadak amajad ali khaan sahab evan any yuva sangit kalakar gvaliyar ke sangit ka paracham duniyabhar mean lahara rahe haian.

shirakat karane vale kalakar

  • shastriy gayak asagari begam, pan. bhimasen joshi v dagar bandhuoan se lekar mashahoor shahanaee navaj ustad bismillah khaan, sarod vadak amajad ali khaan, santoor vadak pan. shivakumar sharma, mohanavina vadak pan. vishvamohan bhatt jaise moordhany sangit kalakar is samaroh mean gan maharshi tanasen ko svaraanjali dene a chuke haian.
  • varsh 1989 mean tanasen samaroh mean shirakat karane aye bharat ratn pandit ravishankar ne kaha tha- "yahaan ek jadoo sa hota hai, jisamean prastuti dete samay ek sukhad romaanch ki anubhooti hoti hai".

samaroh ki visheshata

rashtriy tanasen samaroh ki yah bhi khoobi rahi hai ki pahale rajyashray evan svadhinata ke bad lokataantrik sarakar ke prashray mean ayojit hone ke bavajood is samaroh mean siyasat ke rang kabhi dikhaee nahian diye. yah samaroh to sadaiv bharatiy sangit ke vividh rangoan ka sakshy bana hai. adhunik yug mean shaikshik paridrishy se jahaan guru-shishy paranpara lagabhag ojhal ho gee hai parantu bharatiy lokachar mean samahit is mahan paranpara ko sangit kala ke kshetr mean aj bhi spasht roop se dekha ja sakata hai. tanasen samaroh mean bhi bharat ki is vishisht paranpara ke sajiv darshan hote haian.[1]


panne ki pragati avastha
adhar
prarambhik
madhyamik
poornata
shodh

tika tippani aur sandarbh

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 tanasen samaroh ka itihas evan prishthabhoomi (hiandi) mpgkpdf.com. abhigaman tithi: 24 sitanbar, 2021.

sanbandhit lekh


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah