Difference between revisions of "गुलबर्ग"
[unchecked revision] | [unchecked revision] |
गोविन्द राम (talk | contribs) |
व्यवस्थापन (talk | contribs) m (Text replacement - "वरन " to "वरन् ") |
||
(22 intermediate revisions by 10 users not shown) | |||
Line 1: | Line 1: | ||
− | + | {{सूचना बक्सा पर्यटन | |
− | {{ | + | |चित्र=Gulbarga-Fort.jpg |
− | + | |चित्र का नाम=गुलबर्ग क़िला | |
− | गुलबर्ग या गुलबर्गा शहर भारत के पश्चिमोत्तर [[कर्नाटक]] (भूतपूर्व मैसूर) राज्य में स्थित है। गुलबर्ग का प्राचीन नाम कलबुर्गी है। यह नगर दक्षिण के बहमनी नरेशों के समय से प्रसिद्ध हुआ। | + | |विवरण=गुलबर्ग का प्राचीन नाम 'कलबुर्गी' है। यह के [[मुंबई]] मुख्य रेलमार्ग पर स्थित [[कपास]] के व्यापार का केंद्र है। यहाँ कपास ओटने और गाँठ बनाने के कारख़ाने, कताई व बुनाई की मिलें भी हैं। |
+ | |राज्य=[[कर्नाटक]] | ||
+ | |केन्द्र शासित प्रदेश= | ||
+ | |ज़िला=गुलबर्ग | ||
+ | |निर्माता= | ||
+ | |स्वामित्व= | ||
+ | |प्रबंधक= | ||
+ | |निर्माण काल= | ||
+ | |स्थापना= | ||
+ | |भौगोलिक स्थिति=17° 19′ 59.88″ उत्तर, 76° 49′ 59.88″ पूर्व | ||
+ | |मार्ग स्थिति= | ||
+ | |मौसम= | ||
+ | |तापमान= | ||
+ | |प्रसिद्धि= | ||
+ | |कब जाएँ= | ||
+ | |कैसे पहुँचें= | ||
+ | |हवाई अड्डा= | ||
+ | |रेलवे स्टेशन= | ||
+ | |बस अड्डा= | ||
+ | |यातायात=बस, रेल, कार आदि | ||
+ | |क्या देखें= | ||
+ | |कहाँ ठहरें=गैस्ट हाउस, होटल आदि | ||
+ | |क्या खायें= | ||
+ | |क्या ख़रीदें= | ||
+ | |एस.टी.डी. कोड=08472 | ||
+ | |ए.टी.एम= | ||
+ | |सावधानी= | ||
+ | |मानचित्र लिंक= | ||
+ | |संबंधित लेख=[[कर्नाटक]], [[कर्नाटक के पर्यटन स्थल]], [[बहमनी वंश]], [[अलाउद्दीन बहमन शाह प्रथम|सुल्तान अलाउद्दीन]], [[मैसूर]] | ||
+ | |शीर्षक 1= | ||
+ | |पाठ 1= | ||
+ | |शीर्षक 2= | ||
+ | |पाठ 2= | ||
+ | |अन्य जानकारी=गुलबर्ग में एक प्राचीन सुदृढ़ दुर्ग स्थित है। जिसके अन्दर एक विशाल [[मस्जिद]] है, जो 1347 ई. में बनी थी। यह 216 फुट लम्बी और 176 फुट चौड़ी है। कहा जाता है कि यह [[भारत]] की सबसे बड़ी मस्जिद है। | ||
+ | |बाहरी कड़ियाँ= | ||
+ | |अद्यतन={{अद्यतन|12:25, 10 अगस्त 2016 (IST)}} | ||
+ | }} | ||
+ | '''गुलबर्ग''' या 'गुलबर्गा' शहर [[भारत]] के पश्चिमोत्तर [[कर्नाटक]] (भूतपूर्व [[मैसूर]]) राज्य में स्थित है। गुलबर्ग का प्राचीन नाम 'कलबुर्गी' है। यह नगर दक्षिण के बहमनी नरेशों के समय से प्रसिद्ध हुआ। | ||
==इतिहास== | ==इतिहास== | ||
− | दक्षिण के [[बहमनी वंश]] के संस्थापक | + | दक्षिण के [[बहमनी वंश]] के संस्थापक [[अलाउद्दीन बहमन शाह प्रथम|सुल्तान अलाउद्दीन]] ने गुलबर्ग को 1347 ई. में अपनी राजधानी बनाया। उसने इसका नाम एहसानाबाद रखा। 1425 ई. तक यह इस राज्य की राजधानी रहा, जबकि 9वें सुल्तान (1422-36) ने इसे त्याग कर [[बीदर]] को राजधानी बनाया। [[वारंगल]] के काकतियों के राज्य क्षेत्र में शामिल इस नगर को आरंभिक 14वीं शताब्दी में पहले सेनापति उलूग़ ख़ाँ और बाद में सुल्तान [[मुहम्मद बिन तुग़लक़]] द्वारा [[दिल्ली]] की सल्तनत में शामिल कर लिया गया। सुल्तान की मृत्यु के बाद यह बहमनी राज्य (1347 से लगभग 1424 तक यह इस साम्राज्य की राजधानी था) के अधीन हो गया और इस सत्ता के पतन के बाद [[बीजापुर]] के तहत आ गया। 17वीं शताब्दी में मुग़ल बादशाह [[औरंगज़ेब]] द्वारा दक्कन विजय के बाद इसे फिर से [[दिल्ली सल्तनत]] में शामिल कर लिया गया, लेकिन 18वीं शताब्दी के आरंभ में [[हैदराबाद]] राज्य की स्थापना से यह [[दिल्ली]] से अलग हो गया। |
==कृषि और खनिज== | ==कृषि और खनिज== | ||
− | गुलबर्ग के आसपास के क्षेत्र की अधिकांश आबादी कृषि कार्य में संलग्न है। [[ज्वार]], | + | {{tocright}} |
− | + | गुलबर्ग के आसपास के क्षेत्र की अधिकांश आबादी [[कृषि]] कार्य में संलग्न है। [[ज्वार]], दलहन, [[कपास]], और अलसी यहाँ की प्रमुख फ़सलें हैं। | |
==उद्योग और व्यापार== | ==उद्योग और व्यापार== | ||
− | [[मुंबई]] | + | [[मुंबई]] के मुख्य रेलमार्ग पर स्थित गुलबर्ग [[कपास]] के व्यापार का केंद्र है। यहाँ कपास ओटने और गाँठ बनाने के कारख़ाने तथा कताई व बुनाई की मिलें भी हैं। यहाँ पर आटा और तेल मिलें व पेंट के कारख़ाने हैं। |
− | |||
==शिक्षण संस्थान== | ==शिक्षण संस्थान== | ||
गुलबर्ग विश्वविद्यालय से संबद्ध कई कॉलेज यहाँ है। जिसमें:- | गुलबर्ग विश्वविद्यालय से संबद्ध कई कॉलेज यहाँ है। जिसमें:- | ||
− | *रूरल इंजीनियरिंग कॉलेज | + | *रूरल इंजीनियरिंग कॉलेज |
− | * | + | *पी.डी.ए. कॉलेज ऑफ़ इंजीनियरिंग |
− | *कॉलेज ऑफ़ फ़ार्मेसी | + | *कॉलेज ऑफ़ फ़ार्मेसी |
− | *अलबदर डेंटल कॉलेज | + | *अलबदर डेंटल कॉलेज |
− | * | + | *के.बी.एन. कॉलेज ऑफ़ इंजीनियरिंग |
− | * | + | *एम.आर. मेडिकल कॉलेज |
− | * | + | *एच.के.इ.एस. डेंटल कॉलेज |
− | *राजकीय पॉलीटेक्निक | + | *राजकीय पॉलीटेक्निक |
− | * | + | *एन.वी.पॉलीटेक्निक |
− | * | + | *एस.बी. कॉलेज ऑफ़ साइंस |
− | |||
− | |||
+ | यहाँ [[कला]], वाणिज्य, शिक्षा, इंजीनियरिंग, विधि और चिकित्सा विज्ञान के महाविद्यालयों के अलावा एक महिला महाविद्यालय भी है। ये सभी भूतपूर्व गुलबर्ग विश्वविद्यालय से संबद्ध हैं। | ||
==जनसंख्या== | ==जनसंख्या== | ||
− | + | [[2001]] की गणना के अनुसार गुलबर्ग शहर की जनसंख्या 4,27,929 व गुलबर्ग ज़िले की कुल जनसंख्या 31,24,858 हैं। | |
− | |||
==पर्यटन== | ==पर्यटन== | ||
− | + | [[चित्र:Mosque-Gulbarg-Fort-Gulbarg.jpg|thumb|250px|मस्जिद, गुलबर्ग क़िला]] | |
− | + | गुलबर्ग में एक प्राचीन सुदृढ़ दुर्ग स्थित है। जिसके अन्दर एक विशाल मस्जिद है, जो 1347 ई. में बनी थी। यह 216 फुट लम्बी और 176 फुट चौड़ी है। इसके अन्दर कोई आंगन नहीं है वरन् पूरी मस्जिद एक ही छ्त के नीचे है। कहा जाता है कि यह [[भारत]] की सबसे बड़ी मस्जिद है। इसकी बनावट में स्पेन नगर के कोरडावा की मस्जिद की अनुकृति दिखलाई पड़ती है। अन्दर से यह प्राचीन गिरजाघरों से मिलती-जुलती है। इसका एक सुदीर्घ गुंबद है जिसके चारों तरफ छोटे-छोटे गुंबद हैं। मुस्लिम संत ख्वाजा बंदा-नवाज़ की दरगाह (निर्माण 1640 ई.) भी गुलबर्ग का प्रसिद्ध स्मारक है। इसका गुम्बद प्रायः अस्सी फुट ऊँचा है। दरगाह के अन्दर नक़्क़ारखाना, सराय, मदरसा और औरंगज़ेब की मस्जिद है। बहमनी सुल्तानों के मक़बरे भी यहाँ स्थित हैं। बहमनी सुल्तानों और उनके दरबारियों ने गुलबर्ग में बहुत इमारतें बनवायीं थीं। लेकिन ये इमारतें इतनी बड़ी और कमज़ोर थीं कि अब उनके ध्वंसावशेष ही देखे जा सकते हैं। | |
− | ===ऐतिहासिक स्मारक=== | + | ====ऐतिहासिक स्मारक==== |
गुलबर्ग शहर में कई प्राचीन स्मारक हैं। पूर्वी हिस्से में बहमनी शासकों के मक़बरे हैं। गुलबर्ग के ऐतिहासिक स्मारक हैं:- | गुलबर्ग शहर में कई प्राचीन स्मारक हैं। पूर्वी हिस्से में बहमनी शासकों के मक़बरे हैं। गुलबर्ग के ऐतिहासिक स्मारक हैं:- | ||
− | *'''हसनगंगू का मक़बरा''' (हसनगंगू ने ही बहमनी वंश की नींव डाली थी) | + | *'''हसनगंगू का मक़बरा''' (हसनगंगू ने ही बहमनी वंश की नींव डाली थी) |
*'''महमूदशाहका मक़बरा''' | *'''महमूदशाहका मक़बरा''' | ||
− | *'''अफ़जलख़ाँ की | + | *'''अफ़जलख़ाँ की मस्जिद''' |
− | *'''लंगर की | + | *'''लंगर की मस्जिद''':- लंगर की मस्जिद की छ्त [[हाथी]] की पीठ की भाँति दिखाई देती है और बौद्ध चैत्वों की अनुकृति जान पड़ती है। |
− | *'''चाँदबीबी का मक़बरा''':-चाँदबीबी का मक़बरा बीजापुर की शैली में बना हुआ है और स्वयं उसी का बनवाया हुआ है किन्तु चाँदबीबी की क़ब्र उसमें नहीं है। | + | *'''चाँदबीबी का मक़बरा''':-[[चाँद बीबी|चाँदबीबी]] का मक़बरा बीजापुर की शैली में बना हुआ है और स्वयं उसी का बनवाया हुआ है किन्तु चाँदबीबी की क़ब्र उसमें नहीं है। |
*'''सिद्दी अंबर का मक़बरा''' | *'''सिद्दी अंबर का मक़बरा''' | ||
*'''चोर गुंबद''':- चोर गुंबद की भूमिगत भूलभुलैया में पिछले जमाने में चोर-डाकुओं ने अड्डा बना लिया था। इसी भवन में कन्फेशन्स ऑव-ए-ठग का प्रसिद्ध लेखक मीड़ोज टेलर भी ठहरा था। | *'''चोर गुंबद''':- चोर गुंबद की भूमिगत भूलभुलैया में पिछले जमाने में चोर-डाकुओं ने अड्डा बना लिया था। इसी भवन में कन्फेशन्स ऑव-ए-ठग का प्रसिद्ध लेखक मीड़ोज टेलर भी ठहरा था। | ||
*'''कलन्दरख़ाँ की मस्जिद''' व इन्हीं का मक़बरा। | *'''कलन्दरख़ाँ की मस्जिद''' व इन्हीं का मक़बरा। | ||
+ | ====मन्दिर==== | ||
+ | गुलबर्ग के ऐतिहासिक मन्दिरों में वासवेश्वर का मंदिर 19वीं शती की वास्तुकला का सुन्दर उदाहरण है। श्री वासवेश्वर (शरन बसप्पा) का जन्म आज से प्रायः सवा सौ वर्ष पूर्व गुलबर्ग ज़िले में स्थित अरलगुन्दागी नामक ग्राम में हुआ था। यह बचपन से ही सन्त स्वभाव के व्यक्ति थे। 35 वर्ष की आयु में इन्होंने सन्न्यास ले लिया किन्तु बाद में वे गुलबर्ग में रहकर जीवन भर जनार्दन की सेवा में लगे रहे और उन्होंने मानव मात्र की सेवा को ही अपने धार्मिक विचारों का केंद्र बना लिया। [[मार्च]] मास में इनके समाधि मन्दिर पर दूर-दूर से लोग आकर श्रद्धांजलि अर्पित करते हैं। | ||
− | === | + | |
− | गुलबर्ग | + | {{लेख प्रगति|आधार=|प्रारम्भिक=प्रारम्भिक1|माध्यमिक=|पूर्णता=|शोध=}} |
+ | ==विथिका== | ||
+ | <center> | ||
+ | गुलबर्ग | ||
+ | <gallery> | ||
+ | चित्र:Gulbarga-3.jpg | ||
+ | चित्र:Gulbarga-4.jpg | ||
+ | चित्र:Gulbarga-5.jpg | ||
+ | चित्र:Gulbarga-6.jpg | ||
+ | चित्र:Gulbarga-7.jpg | ||
+ | चित्र:Gulbarga-8.jpg | ||
+ | चित्र:Gulbarga-9.jpg | ||
+ | चित्र:Gulbarga-10.jpg | ||
+ | चित्र:Gulbarga-11.jpg | ||
+ | चित्र:Gulbarga-12.jpg | ||
+ | चित्र:Gulbarga-13.jpg | ||
+ | </gallery> | ||
+ | </center> | ||
+ | ==संबंधित लेख== | ||
+ | {{कर्नाटक के नगर}} | ||
+ | {{कर्नाटक के पर्यटन स्थल}} | ||
+ | [[Category:कर्नाटक]][[Category:कर्नाटक_के_ऐतिहासिक_नगर]][[Category:कर्नाटक_के_ऐतिहासिक_स्थान]][[Category:कर्नाटक_के_नगर]][[Category:कर्नाटक_के_पर्यटन_स्थल]][[Category:पर्यटन कोश]][[Category:भारत के नगर]] | ||
__INDEX__ | __INDEX__ | ||
− |
Latest revision as of 07:39, 7 November 2017
gulabarg
| |
vivaran | gulabarg ka prachin nam 'kalaburgi' hai. yah ke muanbee mukhy relamarg par sthit kapas ke vyapar ka keandr hai. yahaan kapas otane aur gaanth banane ke karakhane, kataee v bunaee ki milean bhi haian. |
rajy | karnatak |
zila | gulabarg |
bhaugolik sthiti | 17° 19′ 59.88″ uttar, 76° 49′ 59.88″ poorv |
yatayat | bas, rel, kar adi |
kahaan thaharean | gaist haus, hotal adi |
es.ti.di. kod | 08472 |
sanbandhit lekh | karnatak, karnatak ke paryatan sthal, bahamani vansh, sultan alauddin, maisoor
|
any janakari | gulabarg mean ek prachin sudridh durg sthit hai. jisake andar ek vishal masjid hai, jo 1347 ee. mean bani thi. yah 216 phut lambi aur 176 phut chau di hai. kaha jata hai ki yah bharat ki sabase b di masjid hai. |
adyatan | 12:25, 10 agast 2016 (IST)
|
gulabarg ya 'gulabarga' shahar bharat ke pashchimottar karnatak (bhootapoorv maisoor) rajy mean sthit hai. gulabarg ka prachin nam 'kalaburgi' hai. yah nagar dakshin ke bahamani nareshoan ke samay se prasiddh hua.
itihas
dakshin ke bahamani vansh ke sansthapak sultan alauddin ne gulabarg ko 1347 ee. mean apani rajadhani banaya. usane isaka nam ehasanabad rakha. 1425 ee. tak yah is rajy ki rajadhani raha, jabaki 9vean sultan (1422-36) ne ise tyag kar bidar ko rajadhani banaya. varangal ke kakatiyoan ke rajy kshetr mean shamil is nagar ko aranbhik 14vian shatabdi mean pahale senapati uloog khaan aur bad mean sultan muhammad bin tugalaq dvara dilli ki saltanat mean shamil kar liya gaya. sultan ki mrityu ke bad yah bahamani rajy (1347 se lagabhag 1424 tak yah is samrajy ki rajadhani tha) ke adhin ho gaya aur is satta ke patan ke bad bijapur ke tahat a gaya. 17vian shatabdi mean mugal badashah aurangazeb dvara dakkan vijay ke bad ise phir se dilli saltanat mean shamil kar liya gaya, lekin 18vian shatabdi ke aranbh mean haidarabad rajy ki sthapana se yah dilli se alag ho gaya.
krishi aur khanij
gulabarg ke asapas ke kshetr ki adhikaansh abadi krishi kary mean sanlagn hai. jvar, dalahan, kapas, aur alasi yahaan ki pramukh fasalean haian.
udyog aur vyapar
muanbee ke mukhy relamarg par sthit gulabarg kapas ke vyapar ka keandr hai. yahaan kapas otane aur gaanth banane ke karakhane tatha kataee v bunaee ki milean bhi haian. yahaan par ata aur tel milean v peant ke karakhane haian.
shikshan sansthan
gulabarg vishvavidyalay se sanbaddh kee k aaulej yahaan hai. jisamean:-
- rooral ianjiniyariang k aaulej
- pi.di.e. k aaulej aauf ianjiniyariang
- k aaulej aauf farmesi
- alabadar deantal k aaulej
- ke.bi.en. k aaulej aauf ianjiniyariang
- em.ar. medikal k aaulej
- ech.ke.i.es. deantal k aaulej
- rajakiy p aauliteknik
- en.vi.p aauliteknik
- es.bi. k aaulej aauf saians
yahaan kala, vanijy, shiksha, ianjiniyariang, vidhi aur chikitsa vijnan ke mahavidyalayoan ke alava ek mahila mahavidyalay bhi hai. ye sabhi bhootapoorv gulabarg vishvavidyalay se sanbaddh haian.
janasankhya
2001 ki ganana ke anusar gulabarg shahar ki janasankhya 4,27,929 v gulabarg zile ki kul janasankhya 31,24,858 haian.
paryatan
thumb|250px|masjid, gulabarg qila gulabarg mean ek prachin sudridh durg sthit hai. jisake andar ek vishal masjid hai, jo 1347 ee. mean bani thi. yah 216 phut lambi aur 176 phut chau di hai. isake andar koee aangan nahian hai varanh poori masjid ek hi chht ke niche hai. kaha jata hai ki yah bharat ki sabase b di masjid hai. isaki banavat mean spen nagar ke koradava ki masjid ki anukriti dikhalaee p dati hai. andar se yah prachin girajagharoan se milati-julati hai. isaka ek sudirgh guanbad hai jisake charoan taraph chhote-chhote guanbad haian. muslim sant khvaja banda-navaz ki daragah (nirman 1640 ee.) bhi gulabarg ka prasiddh smarak hai. isaka gumbad prayah assi phut ooancha hai. daragah ke andar naqqarakhana, saray, madarasa aur aurangazeb ki masjid hai. bahamani sultanoan ke maqabare bhi yahaan sthit haian. bahamani sultanoan aur unake darabariyoan ne gulabarg mean bahut imaratean banavayian thian. lekin ye imaratean itani b di aur kamazor thian ki ab unake dhvansavashesh hi dekhe ja sakate haian.
aitihasik smarak
gulabarg shahar mean kee prachin smarak haian. poorvi hisse mean bahamani shasakoan ke maqabare haian. gulabarg ke aitihasik smarak haian:-
- hasanagangoo ka maqabara (hasanagangoo ne hi bahamani vansh ki nianv dali thi)
- mahamoodashahaka maqabara
- afajalakhaan ki masjid
- langar ki masjid:- langar ki masjid ki chht hathi ki pith ki bhaanti dikhaee deti hai aur bauddh chaitvoan ki anukriti jan p dati hai.
- chaandabibi ka maqabara:-chaandabibi ka maqabara bijapur ki shaili mean bana hua hai aur svayan usi ka banavaya hua hai kintu chaandabibi ki qabr usamean nahian hai.
- siddi aanbar ka maqabara
- chor guanbad:- chor guanbad ki bhoomigat bhoolabhulaiya mean pichhale jamane mean chor-dakuoan ne adda bana liya tha. isi bhavan mean kanpheshans aauv-e-thag ka prasiddh lekhak mi doj telar bhi thahara tha.
- kalandarakhaan ki masjid v inhian ka maqabara.
mandir
gulabarg ke aitihasik mandiroan mean vasaveshvar ka mandir 19vian shati ki vastukala ka sundar udaharan hai. shri vasaveshvar (sharan basappa) ka janm aj se prayah sava sau varsh poorv gulabarg zile mean sthit aralagundagi namak gram mean hua tha. yah bachapan se hi sant svabhav ke vyakti the. 35 varsh ki ayu mean inhoanne sannyas le liya kintu bad mean ve gulabarg mean rahakar jivan bhar janardan ki seva mean lage rahe aur unhoanne manav matr ki seva ko hi apane dharmik vicharoan ka keandr bana liya. march mas mean inake samadhi mandir par door-door se log akar shraddhaanjali arpit karate haian.
|
|
|
|
|
vithika
gulabarg
- chitr:Gulbarga-3.jpg
- chitr:Gulbarga-4.jpg
- chitr:Gulbarga-5.jpg
- chitr:Gulbarga-6.jpg
- chitr:Gulbarga-7.jpg
- chitr:Gulbarga-8.jpg
- chitr:Gulbarga-9.jpg
- chitr:Gulbarga-10.jpg
- chitr:Gulbarga-11.jpg
- chitr:Gulbarga-12.jpg
- chitr:Gulbarga-13.jpg