मारुतसुत तब मारुत करई: Difference between revisions

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
[unchecked revision][unchecked revision]
('{{सूचना बक्सा पुस्तक |चित्र=Sri-ramcharitmanas.jpg |चित्र का नाम=रा...' के साथ नया पृष्ठ बनाया)
 
No edit summary
Line 32: Line 32:
{{poemopen}}
{{poemopen}}
<poem>
<poem>
;दोहा
;चौपाई
तेहिं अवसर मुनि नारद आए करतल बीन।
मारुतसुत तब मारुत करई। पुलक बपुष लोचन जल भरई॥
गावन लगे राम कल कीरति सदा नबीन॥50॥
हनूमान सम नहिं बड़भागी। नहिं कोउ राम चरन अनुरागी॥4॥
गिरिजा जासु प्रीति सेवकाई। बार बार प्रभु निज मुख गाई॥5॥
</poem>
</poem>
{{poemclose}}
{{poemclose}}
;भावार्थ
;भावार्थ
उसी अवसर पर [[नारद |नारद मुनि]] हाथ में [[वीणा]] लिए हुए आए। वे [[राम|श्री रामजी]] की सुंदर और नित्य नवीन रहने वाली कीर्ति गाने लगे॥50॥
उस समय पवनपुत्र [[हनुमान|हनुमान जी]] पवन (पंखा) करने लगे। उनका शरीर पुलकित हो गया और नेत्रों में (प्रेमाश्रुओं का) [[जल]] भर आया। (शिवजी कहने लगे-) हे गिरिजे! हनुमान जी के समान न तो कोई बड़भागी है और न कोई [[राम|श्री रामजी]] के चरणों का प्रेमी ही है, जिनके प्रेम और सेवा की (स्वयं) प्रभु ने अपने श्रीमुख से बार-बार बड़ाई की है॥4-5॥
{{लेख क्रम4| पिछला=हरन सकल श्रम प्रभु श्रम पाई |मुख्य शीर्षक=रामचरितमानस |अगला=मामवलोकय पंकज लोचन}}
{{लेख क्रम4| पिछला=हरन सकल श्रम प्रभु श्रम पाई |मुख्य शीर्षक=रामचरितमानस |अगला=तेहिं अवसर मुनि नारद}}
   
   
'''दोहा'''- मात्रिक अर्द्धसम [[छंद]] है। दोहे के चार चरण होते हैं। इसके विषम चरणों (प्रथम तथा तृतीय) में 13-13 मात्राएँ और सम चरणों (द्वितीय तथा चतुर्थ) में 11-11 मात्राएँ होती हैं।
 
'''चौपाई'''- मात्रिक सम [[छन्द]] का भेद है। [[प्राकृत]] तथा [[अपभ्रंश]] के 16 मात्रा के वर्णनात्मक छन्दों के आधार पर विकसित [[हिन्दी]] का सर्वप्रिय और अपना छन्द है। [[तुलसीदास|गोस्वामी तुलसीदास]] ने [[रामचरितमानस]] में चौपाई छन्द का बहुत अच्छा निर्वाह किया है। चौपाई में चार चरण होते हैं, प्रत्येक चरण में 16-16 मात्राएँ होती हैं तथा अन्त में गुरु होता है।
 


{{लेख प्रगति|आधार=|प्रारम्भिक=प्रारम्भिक2 |माध्यमिक= |पूर्णता= |शोध= }}
{{लेख प्रगति|आधार=|प्रारम्भिक=प्रारम्भिक2 |माध्यमिक= |पूर्णता= |शोध= }}

Revision as of 07:23, 23 June 2016

मारुतसुत तब मारुत करई
कवि गोस्वामी तुलसीदास
मूल शीर्षक रामचरितमानस
मुख्य पात्र राम, सीता, लक्ष्मण, हनुमान, रावण आदि
प्रकाशक गीता प्रेस गोरखपुर
शैली सोरठा, चौपाई, छन्द और दोहा
संबंधित लेख दोहावली, कवितावली, गीतावली, विनय पत्रिका, हनुमान चालीसा
काण्ड उत्तरकाण्ड
नारदजी का आना और स्तुति करके ब्रह्मलोक को लौट जाना
चौपाई

मारुतसुत तब मारुत करई। पुलक बपुष लोचन जल भरई॥
हनूमान सम नहिं बड़भागी। नहिं कोउ राम चरन अनुरागी॥4॥
गिरिजा जासु प्रीति सेवकाई। बार बार प्रभु निज मुख गाई॥5॥

भावार्थ

उस समय पवनपुत्र हनुमान जी पवन (पंखा) करने लगे। उनका शरीर पुलकित हो गया और नेत्रों में (प्रेमाश्रुओं का) जल भर आया। (शिवजी कहने लगे-) हे गिरिजे! हनुमान जी के समान न तो कोई बड़भागी है और न कोई श्री रामजी के चरणों का प्रेमी ही है, जिनके प्रेम और सेवा की (स्वयं) प्रभु ने अपने श्रीमुख से बार-बार बड़ाई की है॥4-5॥


left|30px|link=हरन सकल श्रम प्रभु श्रम पाई|पीछे जाएँ मारुतसुत तब मारुत करई right|30px|link=तेहिं अवसर मुनि नारद|आगे जाएँ


चौपाई- मात्रिक सम छन्द का भेद है। प्राकृत तथा अपभ्रंश के 16 मात्रा के वर्णनात्मक छन्दों के आधार पर विकसित हिन्दी का सर्वप्रिय और अपना छन्द है। गोस्वामी तुलसीदास ने रामचरितमानस में चौपाई छन्द का बहुत अच्छा निर्वाह किया है। चौपाई में चार चरण होते हैं, प्रत्येक चरण में 16-16 मात्राएँ होती हैं तथा अन्त में गुरु होता है।


पन्ने की प्रगति अवस्था
आधार
प्रारम्भिक
माध्यमिक
पूर्णता
शोध

टीका टिप्पणी और संदर्भ

संबंधित लेख