जस्ता: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
[unchecked revision] | [unchecked revision] |
No edit summary |
No edit summary |
||
Line 16: | Line 16: | ||
|series color= | |series color= | ||
|phase color= | |phase color= | ||
|appearance= | |appearance=सफ़ेद और भूरा चमकीली [[धातु]] | ||
|image name= | |image name=Zinc.jpg | ||
|image size= | |image size= | ||
|image alt= | |image alt= |
Revision as of 05:54, 12 March 2011
जस्ता | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
सफ़ेद और भूरा चमकीली धातु![]() | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
साधारण गुणधर्म | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
नाम, प्रतीक, संख्या | जस्ता, Zn, 30 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
तत्व श्रेणी | संक्रमण धातु | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
समूह, आवर्त, कक्षा | 12, 4, d | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
मानक परमाणु भार | 65.38(2)g·mol−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
इलेक्ट्रॉन विन्यास | 1s2, 2s2 2p6, 3s2 3p6 3d10, 4s2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
इलेक्ट्रॉन प्रति शेल | 2, 8, 18, 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
भौतिक गुणधर्म | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
अवस्था | ठोस | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
घनत्व (निकट क.ता.) | 7.14 g·cm−3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
तरल घनत्व (गलनांक पर) |
6.57 g·cm−3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
गलनांक | 692.68 K, 419.53 °C, 787.15 °F | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
क्वथनांक | 1180 K, 907 °C, 1665 °F | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
संलयन ऊष्मा | 7.32 किलो जूल-मोल | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
वाष्पन ऊष्मा | 123.6 किलो जूल-मोल | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
विशिष्ट ऊष्मीय क्षमता |
25.470
जूल-मोल−1किलो−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
वाष्प दाब | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
परमाण्विक गुणधर्म | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ऑक्सीकरण अवस्था | +2, +1, 0 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
इलेक्ट्रोनेगेटिविटी | 1.65 (पाइलिंग पैमाना) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
आयनीकरण ऊर्जाएँ (अधिक) |
1st: 906.4 कि.जूल•मोल−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2nd: 1733.3 कि.जूल•मोल−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3rd: 3833 कि.जूल•मोल−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
परमाण्विक त्रिज्या | 134 pm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
सहसंयोजक त्रिज्या | 122±4 pm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
वैन्डैर वाल्स त्रिज्या | 139 pm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
विविध गुणधर्म | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
क्रिस्टल संरचना | षट्कोणीय | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
चुम्बकीय क्रम | पराचुम्बकीय | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
वैद्युत प्रतिरोधकता | (20 °C) 59.0 nΩ·m | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ऊष्मीय चालकता | (300 K) 116 W·m−1·K−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ऊष्मीय प्रसार | (25 °C) 30.2 µm·m−1·K−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
यंग मापांक | 108 GPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
अपरूपण मापांक | 43 GPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
स्थूल मापांक | 70 GPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
पॉयज़न अनुपात | 0.25 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
मोह्स कठोरता मापांक | 2.5 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ब्राइनल कठोरता | 412 MPa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
सी.ए.एस पंजीकरण संख्या |
7440-66-6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
समस्थानिक | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(अंग्रेज़ी:Zinc) जस्ते का प्रतीकानुसार 'Zn' तथा परमाणु संख्या 30 होती है। जस्ते का परमाणु भार 65.38 होता है। जस्ते का इलेक्ट्रॉनिक विन्यास 1s2, 2s2 2p6, 3s2 3p6 3d10, 4s2 है।
प्राप्ति
जस्ता प्रकृति में मुक्त अवस्था में नहीं पाया जाता है। यह संयुक्त अवस्था में विभिन्न अयस्कों के रूप में पाया जाता है। यह जिंक ब्लैंड और कैलामाइन अयस्क के रूप में प्रचुर मात्रा में मिलता है।
जस्ता का निष्कर्षण
जस्ता धातु का निष्कर्षण मुख्यतः इसके सल्फाइड अयस्क जिंक ब्लैंड (ZnS) से किया जाता है।
जस्ता के भौतिक गुण
जस्ता नीला सफ़ेद कड़ा तथा भुंगर होता है। जस्ते का द्रवणांक 419° C, क्वथनांक 920° C तथा विशिष्ट गुरुत्व 7.1 होता है। 100° C-150° C, पर यह तन्य तथा आघातवर्ध्य होता है। जस्ता ऊष्मा तथा विद्युत का सुचालक होता है।
|
|
|
|
|
टीका टिप्पणी और संदर्भ
संबंधित लेख
आवर्त सारणी | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||||||||||||
Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||||||||||||
Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | ||||||||||
Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Uut | Uuq | Uup | Lv | Uus | Uuo | ||||||||||
|