Difference between revisions of "ऋषभनाथ तीर्थंकर"
Jump to navigation
Jump to search
[unchecked revision] | [unchecked revision] |
व्यवस्थापन (talk | contribs) m (Text replace - ")</ref" to "</ref") |
व्यवस्थापन (talk | contribs) m (Text replace - " वाणिज्य " to " वाणिज्य ") |
||
Line 2: | Line 2: | ||
*इनमें प्रथम तीर्थंकर ऋषभदेव हैं। | *इनमें प्रथम तीर्थंकर ऋषभदेव हैं। | ||
*[[जैन|जैन]] साहित्य में इन्हें प्रजापति, आदिब्रह्मा, आदिनाथ, बृहद्देव, पुरुदेव, नाभिसूनु और वृषभ नामों से भी समुल्लेखित किया गया है। | *[[जैन|जैन]] साहित्य में इन्हें प्रजापति, आदिब्रह्मा, आदिनाथ, बृहद्देव, पुरुदेव, नाभिसूनु और वृषभ नामों से भी समुल्लेखित किया गया है। | ||
− | *युगारंभ में इन्होंने प्रजा को आजीविका के लिए कृषि (खेती), मसि (लिखना-पढ़ना, शिक्षण), असि (रक्षा , हेतु तलवार, लाठी आदि चलाना), शिल्प, वाणिज्य (विभिन्न प्रकार का व्यापार करना) और सेवा- इन षट्कर्मों (जीवनवृतियों) के करने की शिक्षा दी थी, इसलिए इन्हें ‘प्रजापति’ <ref>आचार्य [[समन्तभद्र (जैन)|समन्तभद्र]], स्वयम्भुस्तोत्र, श्लोक 2|</ref>, माता के गर्भ से आने पर हिरण्य (सुवर्ण रत्नों) की वर्षा होने से ‘हिरण्यगर्भ’ <ref>जिनसेन, महापुराण, 12-95</ref>, विमलसूरि-<ref>पउमचरियं, 3-68|</ref>, दाहिने पैर के तलुए में बैल का चिह्न होने से ‘ॠषभ’, धर्म का प्रवर्तन करने से ‘वृषभ’ <ref>आ. समन्तभद्र, स्वयम्भू स्तोत्र, श्लोक 5|</ref>, शरीर की अधिक ऊँचाई होने से ‘बृहद्देव’ <ref>मदनकीर्ति, शासनचतुस्त्रिंशिका, श्लोक 6, संपा. डॉ. दरबारी लाल कोठिया।</ref>एवं पुरुदेव, सबसे पहले होने से ‘आदिनाथ’ <ref>मानतुङ्ग, भक्तामर आदिनाथ स्तोत्र, श्लोक 1, 25 |</ref> और सबसे पहले मोक्षमार्ग का उपदेश करने से ‘आदिब्रह्मा’ <ref>मानतुङ्ग, भक्तामर आदिनाथ स्तोत्र, श्लोक 1, 25 |</ref>कहा गया है। | + | *युगारंभ में इन्होंने प्रजा को आजीविका के लिए कृषि (खेती), मसि (लिखना-पढ़ना, शिक्षण), असि (रक्षा , हेतु तलवार, लाठी आदि चलाना), शिल्प, [[वाणिज्य]] (विभिन्न प्रकार का व्यापार करना) और सेवा- इन षट्कर्मों (जीवनवृतियों) के करने की शिक्षा दी थी, इसलिए इन्हें ‘प्रजापति’ <ref>आचार्य [[समन्तभद्र (जैन)|समन्तभद्र]], स्वयम्भुस्तोत्र, श्लोक 2|</ref>, माता के गर्भ से आने पर हिरण्य (सुवर्ण रत्नों) की वर्षा होने से ‘हिरण्यगर्भ’ <ref>जिनसेन, महापुराण, 12-95</ref>, विमलसूरि-<ref>पउमचरियं, 3-68|</ref>, दाहिने पैर के तलुए में बैल का चिह्न होने से ‘ॠषभ’, धर्म का प्रवर्तन करने से ‘वृषभ’ <ref>आ. समन्तभद्र, स्वयम्भू स्तोत्र, श्लोक 5|</ref>, शरीर की अधिक ऊँचाई होने से ‘बृहद्देव’ <ref>मदनकीर्ति, शासनचतुस्त्रिंशिका, श्लोक 6, संपा. डॉ. दरबारी लाल कोठिया।</ref>एवं पुरुदेव, सबसे पहले होने से ‘आदिनाथ’ <ref>मानतुङ्ग, भक्तामर आदिनाथ स्तोत्र, श्लोक 1, 25 |</ref> और सबसे पहले मोक्षमार्ग का उपदेश करने से ‘आदिब्रह्मा’ <ref>मानतुङ्ग, भक्तामर आदिनाथ स्तोत्र, श्लोक 1, 25 |</ref>कहा गया है। |
*इनके पिता का नाम नाभिराय होने से इन्हें ‘नाभिसूनु’ भी कहा गया है। | *इनके पिता का नाम नाभिराय होने से इन्हें ‘नाभिसूनु’ भी कहा गया है। | ||
*इनकी माता का नाम मरुदेवी था। | *इनकी माता का नाम मरुदेवी था। |
Revision as of 12:46, 13 April 2012
[[chitr:Seated-Rishabhanath-Jain-Museum-Mathura-38.jpg|thumb|250px|asanasth rrishabhanath
Seated Rishabhanatha
rajakiy jain sangrahalay, mathura]]
- inamean pratham tirthankar rrishabhadev haian.
- jain sahity mean inhean prajapati, adibrahma, adinath, brihaddev, purudev, nabhisoonu aur vrishabh namoan se bhi samullekhit kiya gaya hai.
- yugaranbh mean inhoanne praja ko ajivika ke lie krishi (kheti), masi (likhana-padhana, shikshan), asi (raksha , hetu talavar, lathi adi chalana), shilp, vanijy (vibhinn prakar ka vyapar karana) aur seva- in shatkarmoan (jivanavritiyoan) ke karane ki shiksha di thi, isalie inhean ‘prajapati’ [1], mata ke garbh se ane par hirany (suvarn ratnoan) ki varsha hone se ‘hiranyagarbh’ [2], vimalasoori-[3], dahine pair ke talue mean bail ka chihn hone se ‘rrishabh’, dharm ka pravartan karane se ‘vrishabh’ [4], sharir ki adhik ooanchaee hone se ‘brihaddev’ [5]evan purudev, sabase pahale hone se ‘adinath’ [6] aur sabase pahale mokshamarg ka upadesh karane se ‘adibrahma’ [7]kaha gaya hai.
- inake pita ka nam nabhiray hone se inhean ‘nabhisoonu’ bhi kaha gaya hai.
- inaki mata ka nam marudevi tha.
- ye asamudrant sare bharat (vasudha) ke adhipati the- prithvi ka any shasak koee shasak nahian tha. ant mean virakt hokar v samagr rajapat ko chho dakar dikshapoorvak digambar sadhu ho gaye the.
- mokshamarg ka pratham upadesh dene se ady tirthankar ( dharmopadeshta) ke roop mean samagr jain sahity mean many haian.
- bharat inake jyeshth putr the, jo unake rajy ke uttaradhikari to hue hi, pratham samrat bhi the aur jinake nam par hamare rashtr ka nam ‘bharat’ p da.
- shrimadbhagavat puran [8] mean kaha gaya hai ‘bhagavan rrishabhadev ke apani karmabhoomi ajanabhavarsh mean sau putr prapt hue, jinamean se jyeshth putr sahayogi ‘ bharat’ ko unhoanne apana rajy diya aur unhian ke nam se lok ise ‘bharatavarsh’ kahane lage. [9]isake poorv apane is bharatavarsh ka nam rrishabhadev ke pita nabhiraj ke nam par ‘ ajanabhavarsh’ prasiddh tha.
- vaidik dharm mean bhi rrishabhadev ko ek avatar ke roop mean mana gaya hai.
- ‘bhagavat’ mean ‘arhanh’ raja ke roop mean inaka vistrit varnan hai. isamean bharat adi 100 putroan ka kathan jain dharm ki tarah hi kiya gaya hai.
- ant mean ve digambar (nagn) sadhu hokar sare bharat mean vihar karane ka bhi ullekh kiya gaya hai.
- rrigved adi prachin vaidik sahity mean bhi inaka adar ke sath sanstavan kiya gaya hai.
vithika
- chitr:Jain-Tirthankara-Rishabhanatha-Jain-Museum-Mathura-25.jpg
jain tirthankar rrishabhanath
Jaina Tirthankara Rishabhanath - chitr:Thirthankara-Rishabhanath-Jain-Museum-Mathura-1.jpg
tirthankar rrishabhanath
Tirthankara Rishabhanath - chitr:Tirthankara-Rishabhanath-Mathura-Museum-34.jpg
tirthankar rrishabhanath
Tirthankara Rishabhanath - chitr:Torso-Of-Tirthankara-Rishabhanatha-Mathura-Museum-31.jpg
tirthankar rrishabhanath ka dh d
Tirthankara Rishabhanath
|
|
|
|
|
tika tippani aur sandarbh
- ↑ achary samantabhadr, svayambhustotr, shlok 2|
- ↑ jinasen, mahapuran, 12-95
- ↑ pumachariyan, 3-68|
- ↑ a. samantabhadr, svayambhoo stotr, shlok 5|
- ↑ madanakirti, shasanachatustrianshika, shlok 6, sanpa. d aau. darabari lal kothiya.
- ↑ manatung, bhaktamar adinath stotr, shlok 1, 25 |
- ↑ manatung, bhaktamar adinath stotr, shlok 1, 25 |
- ↑ shrimadbhagavat puran skand-5 adhyay-4
- ↑ ‘yeshaan khalu mahayogi bharato jyeshthah shreshthagun asidh yenedan varsh bharatamiti vyapadishanti.‘