Difference between revisions of "लक्षद्वीप"
[unchecked revision] | [unchecked revision] |
व्यवस्थापन (talk | contribs) m (Text replace - "अंग्रेजों" to "अंग्रेज़ों") |
|||
Line 29: | Line 29: | ||
सम्भवत: 16वीं शताब्दी तक स्वतंत्र इन द्वीपों में बसने वाले लोगों को पुर्तग़ालियों के उपनिवेशों के आधिपत्य से मुक्ति पाने के लिए चिरक्कल के राजा की सहायता लेनी पडी। इससे वह यहां अपनी प्रभुत्व जमा सका और बाद में इन द्वीपों को कन्नानूर में मोपला समुदाय के प्रमुख अली राजा को जागीर के रूप में सौंप दिया, वह बाद में स्वतंत्र शासक बन बैठा। अरक्कल शासन लोकप्रिय नहीं हुआ और 1787 में [[टीपू सुल्तान]] ने इन द्वीपों पर कब्जा करने की उत्तर के द्वीपवासियो की याचिका को स्वीकार कर लिया। टीपू सुल्तान के पतन के बाद ये द्वीप [[ईस्ट इंडिया कंपनी]] के अधिकार में दे दिए गए, परंतु इन पर कन्नानूर के शासक वस्तुत: तब तक शासन करते रहे जब तक कि अंतत: 20वीं शताब्दी के आरंभ में अंग्रेज़ों ने इन पर कब्जा नहीं कर लिया। 1956 में इन द्वीपों को मिलाकर 'केंद्रशासित प्रदेश' बना दिया गया और तब इसका शासन केंद्र सरकार के प्रशासक के माध्यम से चल रहा है। 'सन 1973 में लक्का दीव, मिनीकाय और अमीनदीवी द्वीपसमूहों का नाम लक्षद्वीप कर दिया।' लक्षद्वीप प्रवाल द्वीपों का एक समूह है जिसमें 12 प्रवाल द्वीप, तीन प्रवाल भित्ति और जलमग्न बालू के तट शामिल हैं। यहां के कुल 27 द्वीपों में से 11 में आबादी है। ये द्वीप उत्तर में 8 डिग्री और 12 डिग्री, 3, अक्षांश पर तथा पूर्व में 71 डिग्री और 74 डिग्री देशांतर पर केरल तट से लगभग 280 से 480 कि.मी. दूर अरब सागर में फैले हुए हैं। | सम्भवत: 16वीं शताब्दी तक स्वतंत्र इन द्वीपों में बसने वाले लोगों को पुर्तग़ालियों के उपनिवेशों के आधिपत्य से मुक्ति पाने के लिए चिरक्कल के राजा की सहायता लेनी पडी। इससे वह यहां अपनी प्रभुत्व जमा सका और बाद में इन द्वीपों को कन्नानूर में मोपला समुदाय के प्रमुख अली राजा को जागीर के रूप में सौंप दिया, वह बाद में स्वतंत्र शासक बन बैठा। अरक्कल शासन लोकप्रिय नहीं हुआ और 1787 में [[टीपू सुल्तान]] ने इन द्वीपों पर कब्जा करने की उत्तर के द्वीपवासियो की याचिका को स्वीकार कर लिया। टीपू सुल्तान के पतन के बाद ये द्वीप [[ईस्ट इंडिया कंपनी]] के अधिकार में दे दिए गए, परंतु इन पर कन्नानूर के शासक वस्तुत: तब तक शासन करते रहे जब तक कि अंतत: 20वीं शताब्दी के आरंभ में अंग्रेज़ों ने इन पर कब्जा नहीं कर लिया। 1956 में इन द्वीपों को मिलाकर 'केंद्रशासित प्रदेश' बना दिया गया और तब इसका शासन केंद्र सरकार के प्रशासक के माध्यम से चल रहा है। 'सन 1973 में लक्का दीव, मिनीकाय और अमीनदीवी द्वीपसमूहों का नाम लक्षद्वीप कर दिया।' लक्षद्वीप प्रवाल द्वीपों का एक समूह है जिसमें 12 प्रवाल द्वीप, तीन प्रवाल भित्ति और जलमग्न बालू के तट शामिल हैं। यहां के कुल 27 द्वीपों में से 11 में आबादी है। ये द्वीप उत्तर में 8 डिग्री और 12 डिग्री, 3, अक्षांश पर तथा पूर्व में 71 डिग्री और 74 डिग्री देशांतर पर केरल तट से लगभग 280 से 480 कि.मी. दूर अरब सागर में फैले हुए हैं। | ||
==खाद्य व्यवस्था== | ==खाद्य व्यवस्था== | ||
− | {{ | + | {{राज्य मानचित्र|float=right}} |
लक्षद्वीप में पीने के पानी के स्रोत बिल्कुल नहीं हैं। वर्षा के पानी को ही इकट्ठा करके इस्तेमाल किया जाता है। कुछ द्वीपों में कुएं बनाए गए हैं, जिसमें वर्षा का पानी जमा किया जाता है और फिर काम में लिया जाता है। नारियल, केला, पपीता और कुछ जंगली पेड़ पौधों के अलावा लक्षद्वीप में कुछ भी नहीं पैदा होता। मिट्टी न होने की वजह से सब्जियां नहीं उगाई जा सकती हैं। खाद्य सामग्री, सब्जियां और ज़रूरत की दूसरी चीजें कोच्चि से ही मंगाई जाती हैं। | लक्षद्वीप में पीने के पानी के स्रोत बिल्कुल नहीं हैं। वर्षा के पानी को ही इकट्ठा करके इस्तेमाल किया जाता है। कुछ द्वीपों में कुएं बनाए गए हैं, जिसमें वर्षा का पानी जमा किया जाता है और फिर काम में लिया जाता है। नारियल, केला, पपीता और कुछ जंगली पेड़ पौधों के अलावा लक्षद्वीप में कुछ भी नहीं पैदा होता। मिट्टी न होने की वजह से सब्जियां नहीं उगाई जा सकती हैं। खाद्य सामग्री, सब्जियां और ज़रूरत की दूसरी चीजें कोच्चि से ही मंगाई जाती हैं। | ||
Line 36: | Line 36: | ||
==कृषि== | ==कृषि== | ||
यहां की प्रमुख फ़सल नारियल है और प्रतिवर्ष 580 लाख नारियल का उत्पादन होता है। यहां 2,598 हेक्टेयर भूमि में खेती की जाती है। यहां के नारियल को जैव उत्पाद (आर्गेनिक प्रोडक्ट) के रूप में जाना गया हैं। भारत में सार्वाधिक नारियल उत्पादन लक्षद्वीप में होता है तथा प्रति हेक्टेयर उपज 22,310 नारियल है और प्रत्येक पेड़ से प्रतिवर्ष औसतन 97 खजूरों का उत्पादन होता है। लक्षद्वीप के नारियलों में विश्व के अन्य नारियलों के मुकाबले सर्वाधिक तेल (72 प्रतिशत) पाया जाता है। | यहां की प्रमुख फ़सल नारियल है और प्रतिवर्ष 580 लाख नारियल का उत्पादन होता है। यहां 2,598 हेक्टेयर भूमि में खेती की जाती है। यहां के नारियल को जैव उत्पाद (आर्गेनिक प्रोडक्ट) के रूप में जाना गया हैं। भारत में सार्वाधिक नारियल उत्पादन लक्षद्वीप में होता है तथा प्रति हेक्टेयर उपज 22,310 नारियल है और प्रत्येक पेड़ से प्रतिवर्ष औसतन 97 खजूरों का उत्पादन होता है। लक्षद्वीप के नारियलों में विश्व के अन्य नारियलों के मुकाबले सर्वाधिक तेल (72 प्रतिशत) पाया जाता है। | ||
+ | |||
==मछली पालन== | ==मछली पालन== | ||
मछली पकड़ना यहां का एक अन्य प्रमुख व्यवसाय है। इसके चारों ओर के समुद्र में मछलियां बहुत अधिक पायी जाती हैं। लक्षद्वीप में प्रति व्यक्ति मछली की उपलब्धता देश में सर्वाधिक है। सन 2006 में इस प्रदेश में 11,751 टन मछलियां पकड़ी गईं। | मछली पकड़ना यहां का एक अन्य प्रमुख व्यवसाय है। इसके चारों ओर के समुद्र में मछलियां बहुत अधिक पायी जाती हैं। लक्षद्वीप में प्रति व्यक्ति मछली की उपलब्धता देश में सर्वाधिक है। सन 2006 में इस प्रदेश में 11,751 टन मछलियां पकड़ी गईं। | ||
Line 69: | Line 70: | ||
चित्र:lakshadweep-6.jpg | चित्र:lakshadweep-6.jpg | ||
</gallery> | </gallery> | ||
− | + | ==बाहरी कडियाँ== | |
*[http://www.yourguidetoindia.com/content/view/28/1/ आधिकारिक वेबसाइट लक्षद्वीप]<br /> | *[http://www.yourguidetoindia.com/content/view/28/1/ आधिकारिक वेबसाइट लक्षद्वीप]<br /> | ||
*[http://sandtech.nic.in/interest.htm विज्ञान और तकनीकी विभाग, लक्षद्वीप]<br /> | *[http://sandtech.nic.in/interest.htm विज्ञान और तकनीकी विभाग, लक्षद्वीप]<br /> | ||
Line 77: | Line 78: | ||
==सम्बंधित लिंक== | ==सम्बंधित लिंक== | ||
− | + | {{राज्य और के. शा. प्र.}} | |
− | |||
− | |||
− | |||
[[Category:भारत के राज्य और केन्द्र शासित प्रदेश]][[Category:राज्य संरचना]] | [[Category:भारत के राज्य और केन्द्र शासित प्रदेश]][[Category:राज्य संरचना]] | ||
[[Category:लक्षद्वीप]] | [[Category:लक्षद्वीप]] | ||
__INDEX__ | __INDEX__ | ||
+ | __NOTOC__ |
Revision as of 09:47, 10 September 2010
lakshadvip
| |
rajadhani | kavaratti dvip samooh |
sthapana | 1956/11/01 |
janasankhya | 60595 |
· ghanatv | 1,894 /varg kimi |
kshetraphal | 32 |
bhaugolik nirdeshaank | 10° 00' N 73° 00' E |
jalavayu | ushnakatibandhiy |
· grishm | 32 °C |
· sharad | 28 °C |
varsha | 240 mimi |
saksharata | 81.78% |
rajyapal | bi vi selvaraj |
bahari k diyaan | adhikarik vebasait |
adyatan | 2010/05/04 |
sthiti
arab sagar mean sthit chhote dvip apani suandarata mean advitiy aur akarshak haian. ye bharat ke dakshin-pashchim kinare par sthit haian. mukhy bhoomi se door inaka prakritik sauandary, pradooshanamukt vatavaran, charoan or samudr aur isaki paradarshi satah paryatakoan ko sammohit kar leta hai. samudri jal mean tairati machhaliyaan in dvipoan ki suandarata ko aur badha deti haian. har dvip par nariyal v pam ke jhoomate hare-bhare vriksh, aur samudr jisaka nila pani anokhi pavitrata ka ahasas karata hai.
lakshadvip bharat ke ekamatr mooanga dvip haian. in dvipoan ki shrriankhala mooanga etol haian. etol mooange ke dvara banaya gee aisi rachana hai jo samudr ki satah par pani aur hava milane par banati hai. sirph inhian paristhatiyoan mean mooanga jivit rah sakata hai. yahaan ke nivasi keral ke nivasiyoan se bahut milate-julate haian. yah dvip paryatakoan ka svarg hai. yahaan ka naisargik vatavaran desh-videsh ke sailaniyoan ko barabas apani or khianch leta hai. ab keandr sarakar in dvipoan ka paryatan ki drishti se teji se vikas kar rahi hai.
lakshadvip ki rajadhani kavaratti hai. samast kendr shasit pradeshoan mean lakshadvip sab se chhota hai. lakshadvip dvip-samooh ki utpatti prachin kal mean ek jvalamukhi se huee mani jati hai. lakshadvip bharat ki mukhyabhoomi se lagabhag 400 ki.mi. door pashchim disha mean arab sagar mean hai. lakshadvip mean kul 36 dvip hai, kintu sirph 7 dvipoan par hi janajivan hai. bharatiy payartak 6 dvipoan par ja sakate hai jabaki videshi payartakoan ko kevak 2 dvip, agati v bangaram par hi jane ki anumati milati hai.
itihas aur bhoogol
in dvipoan ke bare mean, inake poorv itihas ke bare mean adhik janakari upalabhdh nahian hai. samajha jata hai ki pahale-pahal log akar amini, anadraut, kavaratti aur agatti dvipoan par bas gaye. pahale yah vishhvas kiya jata tha ki dvip mean akar basane vale mool log hiandoo the aur lagabhag 14vian shatabhdi mean kisi samay arab vhyapariyoan ke prabhav mean akar musalaman ban be. parantu hal hi mean puratathviy khojoan se pata chalata hai ki lagabhag chhathi ya satavian shatabhdi ke asapas yahaan bauddh rahate the. sarvapratham islam dharm ko apanane vale jin logoan aur nivasiyoan ka pata chalata hai ve hijari varsh 139 (athavian shatabhdi) ke samay ke maloom hote haian. is tarikh ka pata agatti mean hal mean khoje ge maqabaroanan ke paththaroan par khudi tarikhoan se lagata hai. shthaniy panraparagat manhyataoan ke anusar, is dvip mean arab soophi abaidulhla hijari san 41 mean ishlam ko lekar ae.
sambhavat: 16vian shatabhdi tak shvatantr in dvipoan mean basane vale logoan ko purtagaliyoan ke upaniveshoan ke adhipathy se mukti pane ke lie chirakkal ke raja ki sahayata leni padi. isase vah yahaan apani prabhuthv jama saka aur bad mean in dvipoan ko kannanoor mean mopala samuday ke pramukh ali raja ko jagir ke roop mean sauanp diya, vah bad mean shvatantr shasak ban baitha. arakhkal shasan lokapriy nahian hua aur 1787 mean tipoo sultan ne in dvipoan par kabhja karane ki uttar ke dvipavasiyo ki yachika ko shvikar kar liya. tipoo sultan ke patan ke bad ye dvip eest iandiya kanpani ke adhikar mean de die ge, parantu in par kanhnanoor ke shasak vashtut: tab tak shasan karate rahe jab tak ki aantat: 20vian shatabhdi ke aranbh mean aangrezoan ne in par kabhja nahian kar liya. 1956 mean in dvipoan ko milakar 'keandrashasit pradesh' bana diya gaya aur tb isaka shasan keandr sarakar ke prashasak ke madhhyam se chal raha hai. 'san 1973 mean lakhka div, minikay aur aminadivi dvipasamoohoan ka nam lakshadvip kar diya.' lakshadvip praval dvipoan ka ek samooh hai jisamean 12 praval dvip, tin praval bhitti aur jalamaghn baloo ke tat shamil haian. yahaan ke kul 27 dvipoan mean se 11 mean abadi hai. ye dvip uttar mean 8 digri aur 12 digri, 3, akshaansh par tatha poorv mean 71 digri aur 74 digri deshaantar par keral tat se lagabhag 280 se 480 ki.mi. door arab sagar mean phaile hue haian.
khady vyavastha
|
lakshadvip mean pine ke pani ke srot bilkul nahian haian. varsha ke pani ko hi ikattha karake istemal kiya jata hai. kuchh dvipoan mean kuean banae ge haian, jisamean varsha ka pani jama kiya jata hai aur phir kam mean liya jata hai. nariyal, kela, papita aur kuchh jangali pe d paudhoan ke alava lakshadvip mean kuchh bhi nahian paida hota. mitti n hone ki vajah se sabjiyaan nahian ugaee ja sakati haian. khady samagri, sabjiyaan aur zaroorat ki doosari chijean kochchi se hi mangaee jati haian.
avashyak vastuoan ka ayat
anaj aur any avashyak vastuean, petroliyam utpad, samany vastuean, stil, simeant jaisi nirman samagri malavahak yan ke dvara dvip par mangayi jati haian. vishesh chikitsa suvidha aur bachchoan ki uchch shiksha ke lie logoan ko mukhy bhoomi par hi jana p data hai.
krishi
yahaan ki pramukh fasal nariyal hai aur prativarsh 580 lakh nariyal ka uthpadan hota hai. yahaan 2,598 hekhteyar bhoomi mean kheti ki jati hai. yahaan ke nariyal ko jaiv uthpad (argenik prodakht) ke roop mean jana gaya haian. bharat mean sarvadhik nariyal uthpadan lakshadvip mean hota hai tatha prati hekhteyar upaj 22,310 nariyal hai aur prathyek pe d se prativarsh ausatan 97 khajooroan ka uthpadan hota hai. lakshadvip ke nariyaloan mean vishhv ke anhy nariyaloan ke mukabale sarvadhik tel (72 pratishat) paya jata hai.
machhali palan
machhali pak dana yahaan ka ek anhy pramukh vyavasay hai. isake charoan or ke samudr mean machhaliyaan bahut adhik payi jati haian. lakshadvip mean prati vhyakti machhali ki upalabhdhata desh mean sarvadhik hai. san 2006 mean is pradesh mean 11,751 tan machhaliyaan pak di geean.
hastashilp udyog
nariyal ke reshe aur usase banane vali vashtuoan ka uthpadan yahaan ka mukhhy udyog haian. sarakari kshetr ke adhin nariyal ke reshoan ki sat phaiktriyaan, sat resha uthpadan evan pradarshan keandr aur char resha bantane vali ikaee haian. in ikaiyoan mean nariyal ke reshoan aur sutali ke uthpadan ke atirikht nariyal ke reshoan se bani rassiyaan, k aauridor mait, chataiyoan aur dariyoan adi ka bhi uthpadan kiya jata hai. vibhinhn dvipoan mean niji kshetr mean bhi kee nariyal resha ikaiyaan kam kar rahi haian.
parivahan
- agatti mean lakshadvip ka ekamatr eyaraport hai. agatti niyamit u danoan se kochchi se ju da hua hai. kochchi aantarrashtriy havaee adda bharat ke lagabhag sabhi pramukh shaharoan se ju da hai. helik aauptar ke madhyam se bhi lakshadvip pahuancha ja sakata hai.
- lakshadvip pahuanchane ke lie pani ka jahaj achchha vikalp hai. kochchi se kuchh yatri jahaj sanchalit hote haian. jahaj ke madhyam se lakshadvip pahuanchane mean lagabhag 18-20 ghante ka samay lagata hai. m aaunasoon ke dauran pani ke jahaj ki sevaean band rahati haian.
mukhhy bhoomi se kochin aur bepor bandaragah tak yatriyoan ko lane, le jane ke lie em.vi.tipoo sulhtal, em.vi. bharat sima, em.vi. aminadini, em.vi. minikay aur em.vi. dvipasetu namak yatri jalapot mal dhone ke lie em.vi. ubedulhla, em.vi. thinhnakara aur em.vi. lakshadiv aur em.vi. cheriyam namak char malavahi jahaj haian. 60 mitrik tan ka telavahak em.vi. suheli ka upayog yahaan ke chhote jahajoan (pheri) aur motar naukaoan adi ko eeandhan ki apoorti ke lie kiya jata hai. kadija bivi aur humidat bi humidat bi jahaj minikay ke alava anhy dvipoan ko apas mean jodata hai. isake alava ek dvip se doosare dvip aur mukhhy bhoomi se jodane ke lie helikaphtar aianbuleans seva bhi upalabhdh hai. iandiyan eyaralaians agati aur kochchi ke bich dainik (ravivar chhodakar) havaee seva hai.
lakshadip ki agale 15 varshoan ki jahajarani avashhyakataoan ke lie keandr sarakar ke jahajarani mantralay ne ek vrihad yojana ko manjoori di hai. bharat sarakar ne 3x150 ka uchhchagati yatri jahaj, 2x250 yatri v 100 mitrik tan malavahak jalapot, 100/150 mitrik tan tel ka bajara, el pi ji sileandar jahaj, ath jamini bajare, ek 400 yatriyoan ka jalapot, aur do mal dhone vali ga diyoan ke adhigrahan ki sanshtuti ki hai. isake alava bharat sarakar ne pradhanamantri gramin suraksha yojana ke tahat 3x50 yatri jalapot aur 15 yatriyoan ki kshamata vali ek nauka aantaradvipiy seva hetu bhi shvikrit ki hai. prashasan ne isamean se 3x150 yatri jalapot, ek 15 yatri vale jalayan aur ek 10 tan mal dhone vale jahaj ke nirman ka aaurdar diya hai. dhone vali ga di 9 mee, 2006 ko sauanp di gee aur yah shighr hi kam karana shuroo kar degi. 15 yatri aur 150 yatri vale jalayan joon 2007 mean de die jaeange, jaisi ki vrihad yojana mean sipharish ki gee hai. 2006-07 mean 2x250 yatri jalayan, chhah jamini bajare, ek 150 mi. tan tel bajara, ek dhone vali ga di tatha ek el pi ji sileandar jalapot aur 2007-08 mean ek 400 yatri jalayan tatha do jamini bajare adhigrahit karane ka prashtav hai. 2x250 yatri jalayan v 100 mi.tan malavahak jalapot ke lie nirman anubandh ke anusar kramash: disanbar 2009 tatha joon 2010 mean die jaeange.
paryatan shthal
ye dvip prakriti ki ek adbhut den haian. yah ashchary ki bat hai ki yahaan ki dharati ka nirman mooangoan dvara kiya gaya. unhoanne hi manav ke rahan-sahan ke upayukt banaya. yah dvip paryatakoan ka svarg hai. yahaan ka naisargik vatavaran desh-videsh ke sailaniyoan ko barabas apani or khianch leta hai. pradesh mean paryatan mahathvapoorn udyog banata ja raha hai. mahathvapoorn paryatan shthal haian : agatti, bangaram, kalapeni, kadamat, kavaratti aur minik aauy adi. varsh 2006 mean yahaan 23,303 paryatak ghoomane ae. inamean se 2,622 videshi the. pani ke khel mean ruchi rakhane vale jaise skooba daiviang aur snorkaliang ke akarshan mean paryatak yahaan ate haian. yah bharat ka sabase chhota kendr shasit pradesh hone ke bavajood paryatan ke lihaj se sabase lokapriy hai. lakshadvip ke mukhy dvip is prakar haian-
- bangaram dvip samooh
- kavaratti dvip samooh
- kalapeni dvip samooh
- minik aauy dvip samooh
- kadamat dvip samooh
- agatti dvip samooh
- anadroth dvip samooh
- bitra dvip samooh
lakshadvip vithika
- chitr:lakshadweep-1.jpg
- chitr:lakshadweep-2.jpg
- chitr:lakshadweep-3.jpg
- chitr:lakshadweep-4.jpg
- chitr:lakshadweep-5.jpg
- chitr:lakshadweep-6.jpg
bahari kadiyaan
- adhikarik vebasait lakshadvip
- vijnan aur takaniki vibhag, lakshadvip
- lakshadvip khel paryatan
- lakshadvip paryatan soochana
- lakshadvip photo soochana
sambandhit liank