अनुष्टुप छन्द

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search

anushtup chhand ko 'shlok' bhi kahate haian. isamean char pad hote haian. anushtup chhand sanskrit kavy mean sarvadhik prayukt hota hai. hindi mean jo lokapriyata aur saralata doha ki hai, vahi sanskrit mean anushtup ki hai. isaka arth kavyatmak vishesh gathan se mana jata hai.

prayog

anushtup sanskrit kavy mean sarvadhik prayog kiya jata hai. ramayan, mahabharat tatha gita ke adhikaansh shlok anushtup chhand mean hi haian. hindi mean doha ki lokapriyata ke saman hi sanskrit mean anushtup ki pahachan hai. vaidik kal se hi is chhand ka prayog milata hai. prachin kal se hi sabhi ne ise bahut asani ke sath prayog kiya.

rachana

is chhand mean char pad hote haian. pratyek pad mean ath akshar ya varn hote haian. is chhand ke pratyek pad/charan ka chhatha akshar/varn guru hota hai aur pancham akshar laghu hota hai. pratham aur tritiy pad ka satavaan akshar guru hota hai tatha doosare aur chauthe pad ka saptam akshar laghu hota hai. is prakar padoan mean saptam akshar kramash: guru-laghu hota rahata hai, arthath pratham pad mean guru, dvitiy pad mean laghu, tritiy pad mean guru aur chaturth pad mean laghu. 'gita' ke shlok anushtup chhand mean haian. adi kavi valmiki dvara uchcharit pratham shlok bhi anushtup chhand mean hai.

anushtup ke anek bhed haian, parantu jisaka adhikatar vyavahar ho raha hai, usaka lakshan is prakar se hai-

shloke shashthan gururjneyan sarvatr laghu panchamamh . dvichatuah padayorhrasvan saptaman dirghamanyayoah ॥

udaharan

sanskrit mean likhe ge kuchh anushtup chhandoan ke udaharan nimnalikhit haian[1]-

shrimadbhagavadagita se

dharm kshetre kurukshetre samaveta yuyutsav.
mamaka paandavashchaiv kimi kurvat sanjay..

dh/rm/ kshe/tre/ ku/ru/kshe/tre/ s/m/ve/ta/ yu/yuth/s/v .
ma/m/ka/ paan/d/vashh/chai/v/ ki/mi/ ku-r/v/t/ san/j/y..

rrigvedaantargat shrisookt se

gandhadvaraan duradharshaan nity pushtaan karishinian ..
eeshvarian sarv bhootanaan tami hop vhaye shri/yan..

gan/dh/dva/raan/ du/ra/dh-r/shaan/ nith/y/ pushh/taan/ k/ri/shi/nian ..
ee/shv/rian/ sarh/v/ bhoo/ta/naan/ ta/mi/ ho/p/ vh/ye/shri/yan..

panchatantr/mitrabhed se

lokanugrah kartarah, pravardhante nareshvaraah.
lokanaan sankshayachchaiv, kshayan yanti n sanshayah॥

lo/ka/nu/gr/h/kar/ta/rah/, pr/var/dhanh/te/ n/re/shv/raah .
lo/ka/naan/ san/ksh/yachh/chai/v/, ksh/yan/ yanh/ti/ n/ san/sh/yah ॥


panne ki pragati avastha
adhar
prarambhik
madhyamik
poornata
shodh

tika tippani aur sandarbh

  1. anushtup chhand (hindi). . abhigaman tithi: 07 mee, 2013.

sanbandhit lekh

  1. REDIRECT saancha:sahityik shabdavali


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah