|
|
Line 13: |
Line 13: |
| </poem> | | </poem> |
| इस ब्राह्मण का अध्ययन प्रात: प्रातराश से पूर्व होना चाहिए- 'प्राक् प्रातराशिकमित्याचक्षते'<ref>आर्षेय ब्राह्मण 1.1.4</ref> आर्षेय ब्राह्मण का तिरुपति संस्करण 1967 में बी.आर. शर्मा द्वारा सम्पादित होकर प्रकाशित है। | | इस ब्राह्मण का अध्ययन प्रात: प्रातराश से पूर्व होना चाहिए- 'प्राक् प्रातराशिकमित्याचक्षते'<ref>आर्षेय ब्राह्मण 1.1.4</ref> आर्षेय ब्राह्मण का तिरुपति संस्करण 1967 में बी.आर. शर्मा द्वारा सम्पादित होकर प्रकाशित है। |
| + | {{संदर्भ ग्रंथ}} |
| ==टीका टिप्पणी और संदर्भ== | | ==टीका टिप्पणी और संदर्भ== |
| <references/> | | <references/> |
Revision as of 08:23, 21 March 2011
samavediy brahman ke madhy arshey brahman ka chaturth sthan hai. isake pratipady ke sandarbh mean, grantharambh mean kaha gaya hai- 'ath khalvayamarshapradesho bhavati'[1] tadanusar isamean samaved ke rrishiyoan se sambaddh vivaran hai. namadhey se bhi yahi spasht hota hai, kintu vyavaharat: n to yah sam-gan ke rrishiyoan ka kathan karata hai aur n hi rrishi-gayakoan ki hi vyapak soochi prastut karata hai. isamean keval ganoan ke nam unake prasiddh namantaroan ke sath pratatt hai. pray: ganoan ke nam un rrishiyoan ke nam par haian, jinhoanne unaki yojana ki hai. atev arshey brahman ka namakaran is drishti se sarthak hai ki isaki vishay-vastu rrishiyoan se sambaddh hai. char prakar ke sam-ganoan mean se arshey ka sambandh matr pratham do ganoan-gramagey aur aranyagey se hai, jo mahanamnyarchik ke sath milakar samasanhita ke poorvarchik bhag ke antargat haian. arshey brahman ooh aur oohyaganoan par vichar nahian karata. samaganoan ka namakaran pray: paanch adharoan par hua hai, jinake karan ganoan ki paanch kotiyaan ban gee haian. ganoan ka namakaran jin adharoan par hua hai, vean ye haian-
- un rrishiyoan ke namoan ke adhar par, jinhoanne unaka sakshatkar kiya, yatha-saindhukshit, aushan adi.
- rrikh ke prarambhik padoan ke adhar par, jaise vishovishiy, yajnayajniy adi.
- nidhan (gan ka antyabhag) ke adhar par, jaise-sutan rayishthiy, davasunidhan ityadi.
- prayojanamoolak, jaise sanvarg, rakshoghn ityadi.
- jo inamean se kisi shreni mean nahian ate, jaise vink, ityadi.
inamean se pratham koti ke nam hi unake sakshatkarta rrishiyoan ke namoan par prakash dalate haian. any char prakar ke namoan ki sthiti isake viparit hai. is karan arshey brahman ganoan ke nam dete samay unake rrishiyoan ke namoan ka bhi ullekh kar deta hai, yatha-'agnevaianshvanarasy yajnayajniyamh'[2], 'prajapate: sutan rayishthiye'[3], 'agnevaianshvanarasy rakshoghnamatrairva vasishthasy vinkamh'[4] ityadi. is sandarbh mean yah ullekhy hai ki kabhi-kabhi kisi gan ke rrishi ka namakaran us gan ke adhar par dikhalaee deta hai, jisaki usane yojana ki. aisi sthiti mean us rrishi ki prasiddhi kisi upanam se ho jati hai aur vastavik nam vismaran ke gart mean nimagn ho jata hai, kintu arshey brahman mean us rrishi-nam ke sath gotr-nam ka bhi ullekh hai, jaise 'davasunidhan' gan ke rrishi haian davasu aur 'havishmath' gan ke rrishi haian havishmanh; in donoan rrishiyoan ka namakaran ganoan ke nidhanabhag kramash: 'davasoo' 2345 aur 'havishmate' 2345 ke adhar par hua hai; kintu in ganoan ka ullekh karate samay arshey brahman yah kahana nahian bhoolata ki prakrit ganadrashta rrishiyoan ka sambandh aangira gotr se hai.
arshey brahman ki rachana sootr-shaili mean huee hai jo samaved ke anubrahmanoan ki visheshata hai. arshey brahman mean gramageyaganoan ka ullekh sanhitoktakram se hai. arshey brahman ke anusar sam-ganoan ke rrishi-namoan aur unake gotroan ke jnan se svarg, yash, dhanadi phaloan ki prapti hoti hai-
rrishinaan namadheyagotropadharanamh.
svagry yashasyan dhanyan punyan putryan pashavyan brahmavarchasyan smarttamayushyamh.[5]
is brahman ka adhyayan prat: pratarash se poorv hona chahie- 'prakh pratarashikamityachakshate'[6] arshey brahman ka tirupati sanskaran 1967 mean bi.ar. sharma dvara sampadit hokar prakashit hai.
tika tippani aur sandarbh
- ↑ grantharambh, 1.1.1
- ↑ arshey brahman 1.5.1
- ↑ arshey brahman 2.4.7
- ↑ arshey brahman 1.7.3
- ↑ arshey brahman 1.1.1-2
- ↑ arshey brahman 1.1.4
sanbandhit lekh
brahman sahity |
---|
| brahman sahity | | | rrigvediy brahman | | | shukl-krishna yajurvediy | | | samavediy brahman | | | atharvavediy brahman | |
|
shrutiyaan
upaved aur vedaang |
---|
| upaved |
|
kamandak sootr · kautily arthashastr · chanaky sootr · nitivakyamritasootr · brihaspatey arthadhikarakamh · shukraniti | | |
mukti kalpataroo · vriddh sharangadhar · vaishampayan niti-prakashika · samaraangan sootradhar · adhvaryu | | | | | |
agnigrahasootraraj · ashvinikumar sanhita · ashtaangahriday · indrasootr · charak sanhita · jabalisootr · dalbhy sootr · deval sootr · dhanvantari sootr · dhatuved · brahman sanhita · bhel sanhita · manasootr · shabd kautoohal · sushrut sanhita · soop sootr · sauvari sootr |
| | vedaang |
kalp | | | shiksha |
gautami shiksha (samaved) · naradiy shiksha· paniniy shiksha (rrigved) · bahy shiksha (krishna yajurved) · mandki shiksha (atharvaved) · yajnavalky shiksha (shukl yajurved) · lomashiy shiksha | | vyakaran |
kalp vyakaran · kamadhenu vyakaran · panini vyakaran · prakriti prakash · prakriti vyakaran · mugdhabodh vyakaran · shaktayan vyakaran · sarasvat vyakaran · hemachandr vyakaran | | niruktt |
mukti kalpataroo · vriddh sharangadhar · vaishampayan niti-prakashika · samaraangan sootradhar | | chhand |
gargyaprokt upanidan sootr · chhand manjari · chhandasootr · chhandovichit chhand sootr · chhandoanukramani · chhalapudh vritti · jayadev chhand · janashramaan chhandovichit · vrittaratnakar · veankatamadhav chhandoanukramani · shrutavek | | jyotish |
aryabhatiy jyotish · naradiy jyotish · parashar jyotish · brahmagupt jyotish · bhaskarachary jyotish · varahamihir jyotish · vasishth jyotish · vedaang jyotish |
|
|
upanishad | | rrigvediy upanishad | | | yajurvediy upanishad |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy upanishad | | | atharvavediy upanishad | | | | | rrigvediy brahman granth | | | yajurvediy brahman granth |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy brahman granth | | | atharvavediy brahman granth | | |
sootr-granth | | rrigvediy sootr-granth | | | yajurvediy sootr-granth |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy sootr-granth |
masakasootr · latyayan sootr · khadir shrautasootr · jaiminiy grihyasootr · gobhil grihyasootr · khadir grihyasootr · gautam dharmasootr · drahyayan grihyasootr · drahyayan dharmasootr | | atharvavediy sootr-granth | |
|
shakha | | shakha |
shakal rrigvediy shakha · kanv shukl yajurvediy · madhyandin shukl yajurvediy · taittiriy krishna yajurvediy · maitrayani krishna yajurvediy · kath krishna yajurvediy · kapishthal krishna yajurvediy · shvetashvatar krishna yajurvediy · kauthumi samavediy shakha · jaiminiy samavediy shakha · ranayaniy samavediy shakha · paippalad atharvavediy shakha · shaunakiy atharvavediy shakha | | mantr-sanhita |
rrigved mantr-sanhita · shukl yajurved mantr- sanhita · samaved mantr-sanhita · atharvaved mantr-sanhita | | aranyak | | |
pratisakhy evan anukramanika | | rrigvediy pratisakhy |
shaankhayan pratishakhy · brihad pratishakhy · arshanukramanika · ashvalayan pratishakhy · chhandonukramanika · rrigpratishakhy · devatanukramanika · sarvanukramanika · anuvakanukramanika · brihadvatanukramanika · rrigh vijnan | | yajurvediy pratisakhy |
shukl yajurvediy |
katyayan shulvasootr · katyayanukramanika · vajasaneyi pratishakhy | | krishna yajurvediy |
taittiriy pratishakhy |
| | samavediy pratisakhy |
shaunakiya chaturdhyapika |
|
|
smriti sahity |
---|
| smritigranth | | | puran | | | mahakavy | | | darshan | | | nibandh |
jimootavahan krit : dayabhag · kalavivek · vyavahar matrika · aniruddh krit : pitridayita · haralata · ballalasen krit :acharasagar · pratishthasagar · adbhutasagar · shridhar upadhyay krit : kalamadhav · dattakamimaansa · parasharamadhav · gotr-pravar nirnay · muhoortamadhav · smritisangrah · vratyastom-paddhati · nandapandit krit : shraddh-kalpalata · shuddhi-chandrika · tattvamuktavali · dattak mimaansa · · narayanabhatat krit : tristhali-setu · antyeshti-paddhati · prayog ratnakar · kamalakar bhatt krit: nirnayasindhu · shoodrakamalakar · danakamalakar · poortakamalakar · vedaratn · prayashchittaratn · vivad tandav · kashinath upadhyay krit : dharmasindhu · nirnayamrit · purusharth-chintamani · shoolapani krit : smriti-vivek (apoorn) · raghunandan krit : smriti-tattv · chandeshvar krit : smriti-ratnakar · vachaspati mishr : vivad-chintamani · devan bhatat krit : smriti-chandrika · hemadri krit : chaturvarg-chintamani · nilakandabhatat krit : bhagavant bhaskar · mitramishr krit: vir-mitroday · lakshmidhar krit : krity-kalpataru · jagannath tarkapanchanan krit : vivadarnav | | agam |
vaishnavagam |
ahirbudhny-sanhita · eeshvar-sanhita · kapilajanli-sanhita · jayakhy-sanhita · padmatantr-sanhita · parashar-sanhita · brihadbrahm-sanhita · bharadvaj-sanhita · lakshmi-sanhita · vishnutilak-sanhita · vishnu-sanhita · shriprashn-sanhita · sattvat-sanhita | | shaivagam |
tattvatray · tattvaprakashika · tattvasangrah · tatpary sangrah · nareshvar pariksha · nadakarika · paramoksh-nirashakarika · pashupat sootr · bhogakarika · mokshakarika · ratnatray · shrutisooktimala · soot-sanhita | | shaktagam |
vamagam |
advaitabhavopanishad · arunopanishad · kalikopanishad · kaulopanishad · taropanishad · tripuropanishad · brahichopanishad · bhavanopanishad | | mishramarg |
kalanidhi · kularnav · kuleshvari · chandrak · jyotsravati · durvasas · barhaspaty · bhuvaneshvari | | samayachar |
vasishthasanhita · shukrasanhita · sanakasanhita · sanatkumarasanhita · sanandanasanhita | | tantrik sadhana |
kalivilas · kularnav · kool-choo damani · jnanarnav · tantraraj · tripura-rahasy · dakshinamoorti-sanhita · namakeshvar · prapanchasar · mantr-maharnav · mahanirvan · rudrayamal · shaktisangam-tantr · sharada-tilak |
|
|
|