Difference between revisions of "अशोक"

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
[quality revision][quality revision]
Line 65: Line 65:
 
संसार के इतिहास में अशोक इसलिए विख्यात है कि उसने निरन्तर मानव की नैतिक उन्नति के लिए प्रयास किया। जिन सिद्धांतों के पालन से यह नैतिक उत्थान सम्भव था, अशोक के लेखों में उन्हें 'धम्म' कहा गया है। दूसरे तथा सातवें स्तंभ-लेखों में अशोक ने धम्म की व्याख्या इस प्रकार की है, "धम्म है साधुता, बहुत से कल्याणकारी अच्छे कार्य करना, पापरहित होना, मृदुता, दूसरों के प्रति व्यवहार में मधुरता, दया-दान तथा शुचिता।" आगे कहा गया है कि, "प्राणियों का वध न करना, जीवहिंसा न करना, माता-पिता तथा बड़ों की आज्ञा मानना, गुरुजनों के प्रति आदर, मित्र, परिचितों, सम्बन्धियों, ब्राह्मण तथा श्रवणों के प्रति दानशीलता तथा उचित व्यवहार और दास तथा भृत्यों के प्रति उचित व्यवहार।"  
 
संसार के इतिहास में अशोक इसलिए विख्यात है कि उसने निरन्तर मानव की नैतिक उन्नति के लिए प्रयास किया। जिन सिद्धांतों के पालन से यह नैतिक उत्थान सम्भव था, अशोक के लेखों में उन्हें 'धम्म' कहा गया है। दूसरे तथा सातवें स्तंभ-लेखों में अशोक ने धम्म की व्याख्या इस प्रकार की है, "धम्म है साधुता, बहुत से कल्याणकारी अच्छे कार्य करना, पापरहित होना, मृदुता, दूसरों के प्रति व्यवहार में मधुरता, दया-दान तथा शुचिता।" आगे कहा गया है कि, "प्राणियों का वध न करना, जीवहिंसा न करना, माता-पिता तथा बड़ों की आज्ञा मानना, गुरुजनों के प्रति आदर, मित्र, परिचितों, सम्बन्धियों, ब्राह्मण तथा श्रवणों के प्रति दानशीलता तथा उचित व्यवहार और दास तथा भृत्यों के प्रति उचित व्यवहार।"  
  
−
==बौद्ध धर्म==
+
==बौद्ध धर्म का अनुयायी==
 
[[चित्र:Ashokthegreat.jpg|thumb|300px|[[बौद्ध धर्म]] का प्रचार करते अशोक]]  
 
[[चित्र:Ashokthegreat.jpg|thumb|300px|[[बौद्ध धर्म]] का प्रचार करते अशोक]]  
 
{{Main|बौद्ध धर्म}}  
 
{{Main|बौद्ध धर्म}}  
−
इसमें कोई संदेह नहीं कि अशोक बौद्ध धर्म का अनुयायी था। सभी बौद्ध ग्रंथ अशोक को बौद्ध धर्म का अनुयायी बताते हैं। अशोक के बौद्ध होने के सबल प्रमाण उसके [[अभिलेख]] हैं। राज्याभिषेक से सम्बद्ध लघु शिलालेख में अशोक ने अपने को 'बुद्धशाक्य' कहा है। साथ ही यह भी कहा है कि वह ढाई वर्ष तक एक साधारण उपासक रहा। भाब्रु लघु शिलालेख में अशोक त्रिरत्न—बुद्ध, धम्म और संघ में विश्वास करने के लिए कहता है और भिक्षु तथा भिक्षुणियों से कुछ बौद्ध ग्रंथों का अध्ययन तथा श्रवण करने के लिए कहता है। लघु शिलालेख से यह भी पता चलता है कि राज्याभिषेक के दसवें वर्ष में अशोक ने [[बोध गया]] की यात्रा की, बारहवें वर्ष वह [[निगालि सागर]] गया और [[कोनगमन बुद्ध]] के स्तूप के आकार को दुगुना किया। [[महावंश]] तथा [[दीपवंश]] के अनुसार उसने तृतीय बौद्ध संगीति (सभा) बुलाई और मोग्गलिपुत्त तिस्स की सहायता से संघ में अनुशासन और एकता लाने का सफल प्रयास किया। यह दूसरी बात है कि एकता थेरवाद बौद्ध सम्प्रदाय तक ही सीमित थी। अशोक के समय [[थेरवाद सम्प्रदाय]] भी अनेक उपसम्प्रदायों में विभक्त हो गया था।  
+
इसमें कोई संदेह नहीं कि अशोक बौद्ध धर्म का अनुयायी था। सभी बौद्ध ग्रंथ अशोक को बौद्ध धर्म का अनुयायी बताते हैं। अशोक के बौद्ध होने के सबल प्रमाण उसके [[अभिलेख]] हैं। राज्याभिषेक से सम्बद्ध लघु शिलालेख में अशोक ने अपने को 'बुद्धशाक्य' कहा है। साथ ही यह भी कहा है कि वह ढाई वर्ष तक एक साधारण उपासक रहा। भाब्रु लघु शिलालेख में अशोक त्रिरत्न—बुद्ध, धम्म और संघ में विश्वास करने के लिए कहता है और भिक्षु तथा भिक्षुणियों से कुछ बौद्ध ग्रंथों का अध्ययन तथा श्रवण करने के लिए कहता है। लघु शिलालेख से यह भी पता चलता है कि राज्याभिषेक के दसवें वर्ष में अशोक ने [[बोध गया]] की यात्रा की, बारहवें वर्ष वह [[निगालि सागर]] गया और [[कोनगमन बुद्ध]] के स्तूप के आकार को दुगुना किया। [[महावंश]] तथा [[दीपवंश]] के अनुसार उसने तृतीय बौद्ध संगीति (सभा) बुलाई और मोग्गलिपुत्त तिस्स की सहायता से संघ में अनुशासन और एकता लाने का सफल प्रयास किया। यह दूसरी बात है कि एकता थेरवाद बौद्ध सम्प्रदाय तक ही सीमित थी। अशोक के समय [[थेरवाद सम्प्रदाय]] भी अनेक उपसम्प्रदायों में विभक्त हो गया था।
 +
 
 
==शिलालेख और स्तूप==
 
==शिलालेख और स्तूप==
 
{{Main|ब्राह्मी लिपि अशोक-काल}}  
 
{{Main|ब्राह्मी लिपि अशोक-काल}}  

Revision as of 08:31, 1 June 2017

ashok vishay soochi
ashok    jivan parichay    shasan kshetr    kalakram    dhamm    shilalekh    parivar    vistrit lekh
ashok
poora nam raja[1] priyadarshi devataoan ka priy ashok maury
any nam 'devanampriy' evan 'priyadarshi'[2]
janm 304 eesa poorv (sanbhavit)
janm bhoomi pataliputr (patana)
mrityu tithi 232 eesa poorv
mrityu sthan pataliputr, patana
pita/mata bindusar, subhadraangi (uttari parampara), rani dharma (dakshini parampara)
pati/patni (1) devi (vedis-mahadevi shakyakumari), (2) karuvaki (dvitiy devi tivalamata), (3) asandhimitra- agramahishi, (4) padmavati, (5) tishyarakshita[3]
santan devi se- putr mahendr, putri sanghamitra aur putri charumati, karuvaki se- putr tivar, padmavati se- putr kunal (dharmavivardhan) aur bhi kee putroan ka ullekh hai.
upadhi raja[1], 'devanampriy' evan 'priyadarshi'
rajy sima sampoorn bharat
shasan kal eesapoorv 274[3] - 232
sha. avadhi 42 varsh lagabhag
rajyabhishek 272[4] aur 270[3] eesa poorv ke madhy
dharmik manyata hindoo dharm, bauddh dharm
prasiddhi ashok mahan, samrajy vistarak, bauddh dharm pracharak
yuddh samrat banane ke bad ek hi yuddh l da 'kaliang-yuddh' (262-260 ee.poo. ke bich)
nirman bhavan, stoop, math aur stanbh
sudhar-parivartan shilalekhoan dvara janata mean hitakari adeshoan ka prachar
rajadhani pataliputr (patana)
poorvadhikari bindusar (pita)
vansh maury
sanbandhit lekh ashok ke shilalekh, maury kal adi

ashok athava 'asok' (kal eesa poorv 269 - 232) prachin bharat mean maury rajavansh ka raja tha. ashok ka devanampriy evan priyadarshi adi namoan se bhi ullekh kiya jata hai. usake samay maury rajy uttar mean hindukush ki shreniyoan se lekar dakshin mean godavari nadi ke dakshin tatha maisoor, karnatak tak tatha poorv mean bangal se pashchim mean afaganistan tak pahuanch gaya tha. yah us samay tak ka sabase b da bharatiy samrajy tha. samrat ashok ko apane vistrit samrajy ke behatar kushal prashasan tatha bauddh dharm ke prachar ke lie jana jata hai. jivan ke uttarardh mean ashok gautam buddh ka bhakt ho gaya aur unhian[5] ki smriti mean usane ek stambh kh da kar diya jo aj bhi nepal mean unake janmasthal - lumbini mean 'mayadevi mandir' ke pas ashok sh‍tamh‍bh ke roop mean dekha ja sakata hai. usane bauddh dharm ka prachar bharat ke alava shrilanka, afaganistan, pashchim eshiya, misr tatha yoonan mean bhi karavaya. ashok ke abhilekhoan mean praja ke prati kalyanakari drishtikon ki abhivyakti ki gee hai.

jivan parichay

  1. REDIRECTsaancha:mukhy

janm

ashok prachin bharat ke maury samrat biandusar ka putr tha. jisaka janm lagabhag 304 ee. poorv mean mana jata hai. lanka ki parampara mean [6] biandusar ki solah pataraniyoan aur 101 putroan ka ullekh hai. putroan mean keval tin ke namollekh haian, ve haian - susim [7] jo sabase b da tha, ashok aur tishy. tishy ashok ka sahodar bhaee aur sabase chhota tha.[8]bhaiyoan ke sath grih-yuddh ke bad 272 ee. poorv ashok ko rajagaddi mili aur 232 ee. poorv tak usane shasan kiya.

  1. REDIRECTsaancha:inhean bhi dekhean

devanampriy priyadarshi ke arth

'devanampriy priyadarshi' is vakyaansh mean bi.e. smith ke matanusar 'devanampriy' adarasoochak pad hai aur isi arth mean hamane bhi isako liya hai kiantu devanampriy shabd (dev-priy nahian) panini ke ek sootr[9] ke anusar anadar ka soochak hai. katyayan[10] ise apavad mean rakha hai. patanjali[11] aur yahaan tak ki kashika (650 ee.) bhi ise apavad hi manate haian. par in sabake uttarakalin vaiyakaran bhattojidikshit ise apavad mean nahian rakhate. ve isaka anadaravachi arth 'moorkh' hi karate haian. unake mat se 'devanampriy brahmajnan se rahit us purush ko kahate haian jo yajn aur pooja se bhagavan ko prasann karane ka yatn karata hai. jaise- gay doodh dekar malik ko.[12] is prakar ek upadhi jo nandoan, mauryoan aur shuangoan ke yug mean adaravachi thi. us mahan raja ke prati brahmanoan ke duragrah ke karan anadar soochak ban gee.

shasan samrajy

  1. REDIRECTsaancha:mukhy

ashok siriya ke raja 'entiyokas dvitiy'[13] aur kuchh any yavan[14] rajaoan ka samasamayik tha, jinaka ullekh 'shilalekh sankhya 8' mean hai. isase vidit hota hai ki ashok ne eesa poorv tisari shatabdi ke uttarardh mean rajy kiya, kiantu usake rajyabhishek ki sahi tarikh ka pata nahian chalata hai. ashok ne 40 varsh rajy kiya. isalie rajyabhishek ke samay vah yuvak hi raha hoga. ashok ke rajyakal ke prarambhik 12 varshoan ka koee sunishchit vivaran upalabdh nahian hai. [15] apane rajyabhishek ke navean varsh tak ashok ne maury samrajy ki paramparagat niti ka hi anusaran kiya. ashok ne desh ke andar samrajy ka vistar kiya kintu doosare deshoan ke sath maitripoorn vyavahar ki niti apanaee.[4]

dakshin bharat mean ashok

dakshin mean maury prabhav ke prasar ki jo prakriya chandragupt maury ke kal mean arambh huee, vah ashok ke netritv mean aur bhi adhik pusht huee. lagata hai ki chandragupt ki sainik prasar ki niti ne vah sthayi saphalata nahian prapt ki, jo ashok ki dhamm vijay ne ki thi. gavimath, brahmagiri, maski, yerragundi, jatiang rameshvar adi sthaloan par sthit ashok ke shilalekh isake praman haian. aur phir parivarti kalin sahity mean, vishesh roop se dakshin mean ashokaraj ki parampara kafi prachalit pratit hoti hai. hyoonatsaang ne to chol-paandy rajyoan mean (jinhean svayan ashok ke shilalekh 2 evan 13 mean simavarti pradesh bataya gaya hai) bhi ashokaraj ke dvara nirmit anek stoopoan ka varnan kiya hai.

kaliang yuddh

kaliang yuddh mean hue narasanhar tatha vijit desh ki janata ke kasht se ashok ki aantaratma ko tivr aghat pahuancha.[4] 260 ee. poo. mean ashok ne kaliangavasiyoan par akraman kiya, unhean poori tarah kuchalakar rakh diya. maury samrat ke shabdoan mean, 'is l daee ke karan 1,50,000 adami visthapit ho ge, 1,00,000 vyakti mare ge aur isase kee guna nasht ho ge....'. yuddh ki vinashalila ne samrat ko shokakul bana diya aur vah prayashchitt karane ke prayatn mean bauddh vicharadhara ki or akarshit hua.[16]

dharm parivartan

chitr:Blockquote-open.gif samrat ka adesh hai ki praja ke sath putravath vyavahar ho, janata ko pyar kiya jae, akaran logoan ko karavas ka dand tatha yatana n di jae. janata ke sath nyay kiya jana chahie. simaant jatiyoan ko ashvasan diya gaya ki unhean samrat se koee bhay nahian karana chahie. unhean raja ke sath vyavahar karane se sukh hi milega, kasht nahian. raja yathashakti unhean kshama karega, ve dhamm ka palan karean. yahaan par unhean sukh milega aur mrityu ke bad svarg. chitr:Blockquote-close.gif

- ashok

isamean koee sandeh nahian ki apane poorvajoan ki tarah ashok bhi brahman dharm ka anuyayi tha. mahavansh ke anusar vah pratidin 60,000 brahmanoan ko bhojan diya karata tha aur anek devi - devataoan ki pooja kiya karata tha. kalhan ki rajatarangini ke anusar ashok ke isht dev shiv the. pashubali mean use koee hichak nahian thi. kintu apane poorvajoan ki tarah vah jijnasu bhi tha. maury rajy sabha mean sabhi dharmoan ke vidvan bhag lete the. jaise - brahman, darshanik, nigranth, ajivak, bauddh tatha yoonani darshanik. dipavansh ke anusar ashok apani dharmik jijnasa shant karane ke lie vibhinn siddhaantoan ke vyakhyataoan ko rajyasabha mean bulata tha. unhean upahar dekar sammanit karata tha aur sath hi svayan bhi vichararth anek saval prastavit karata tha. vah yah janana chahata tha ki dharm ke kin granthoan mean saty hai. use apane savaloan ke jo uttar mile unase vah santusht nahian tha.

ashok ka dhamm

  1. REDIRECTsaancha:mukhy

sansar ke itihas mean ashok isalie vikhyat hai ki usane nirantar manav ki naitik unnati ke lie prayas kiya. jin siddhaantoan ke palan se yah naitik utthan sambhav tha, ashok ke lekhoan mean unhean 'dhamm' kaha gaya hai. doosare tatha satavean stanbh-lekhoan mean ashok ne dhamm ki vyakhya is prakar ki hai, "dhamm hai sadhuta, bahut se kalyanakari achchhe kary karana, paparahit hona, mriduta, doosaroan ke prati vyavahar mean madhurata, daya-dan tatha shuchita." age kaha gaya hai ki, "praniyoan ka vadh n karana, jivahiansa n karana, mata-pita tatha b doan ki ajna manana, gurujanoan ke prati adar, mitr, parichitoan, sambandhiyoan, brahman tatha shravanoan ke prati danashilata tatha uchit vyavahar aur das tatha bhrityoan ke prati uchit vyavahar."

bauddh dharm ka anuyayi

[[chitr:Ashokthegreat.jpg|thumb|300px|bauddh dharm ka prachar karate ashok]]

  1. REDIRECTsaancha:mukhy

isamean koee sandeh nahian ki ashok bauddh dharm ka anuyayi tha. sabhi bauddh granth ashok ko bauddh dharm ka anuyayi batate haian. ashok ke bauddh hone ke sabal praman usake abhilekh haian. rajyabhishek se sambaddh laghu shilalekh mean ashok ne apane ko 'buddhashaky' kaha hai. sath hi yah bhi kaha hai ki vah dhaee varsh tak ek sadharan upasak raha. bhabru laghu shilalekh mean ashok triratn—buddh, dhamm aur sangh mean vishvas karane ke lie kahata hai aur bhikshu tatha bhikshuniyoan se kuchh bauddh granthoan ka adhyayan tatha shravan karane ke lie kahata hai. laghu shilalekh se yah bhi pata chalata hai ki rajyabhishek ke dasavean varsh mean ashok ne bodh gaya ki yatra ki, barahavean varsh vah nigali sagar gaya aur konagaman buddh ke stoop ke akar ko duguna kiya. mahavansh tatha dipavansh ke anusar usane tritiy bauddh sangiti (sabha) bulaee aur moggaliputt tiss ki sahayata se sangh mean anushasan aur ekata lane ka saphal prayas kiya. yah doosari bat hai ki ekata theravad bauddh sampraday tak hi simit thi. ashok ke samay theravad sampraday bhi anek upasampradayoan mean vibhakt ho gaya tha.

shilalekh aur stoop

  1. REDIRECTsaancha:mukhy

[[chitr:Brahmi Lipi-1.jpg|250px|thumb|brahmi lipi]] poorv mean bangal tak maury samrajy ke vistrit hone ki pushti mahasthan shilalekh se hoti hai. yah abhilekh brahmi lipi mean hai aur maury kal ka mana jata hai. mahavansh ke anusar ashok apane putr ko vida karane ke lie tamralipti tak aya tha. hven tsaang ko bhi tamralipti, karnasuvarn, samatat, poorvi bangal tatha pundravardhan mean ashok ke stoop dekhane ko mile the. divyavadan mean kaha gaya hai ki ashok ke samay tak bangal magadh samrajy ka hi ek aang tha. asam kadachith maury samrajy se bahar tha.

chitr:Blockquote-open.gif 'is l daee ke karan 1,50,000 adami visthapit ho ge, 1,00,000 vyakti mare ge aur isase kee guna nasht ho ge....'. chitr:Blockquote-close.gif

- maury samrat ke shabdoan mean

stoop

kaha jata hai ki ashok ne ek hazar stoopoan ka nirman karaya tha, jinamean se bhilasa ke ek stoop ko chho dakar shesh sabhi nasht ho gaye haian. usaka rajaprasad, jise phahiyan ne chauthi shatabdi mean dekha tha, satavian shatabdi mean huenasaang ki yatra ke samay tak nasht ho gaya tha. ashok ka rajaprasad itana bhavy tha ki use dekhakar yah samajha tha ki usako ashok ke lie devoan ne taiyar kiya hoga. usake kuchh prastar stambhoan par itani suandar p aaulish hai ki shatabdiyaan bit jane par bhi kharab nahian huee hai. lalit kala aur sthapaty kala ke parakhi unaki bahut prashansa karate hai. door door tak phaile ye prastar stambh ek hi chattan se kat kar banaye gaye the. aur bharatiy shilp ke anupam udaharan haian. "unako dekhane se maloom hota hai ki us samay patthar par p aaulish karane ki kala atyant unnat thi aur adhunik yug mean yah kala vilupt ho gayi hai."[17]

ashok ke dharm sanbandhi shilalekh

  1. REDIRECTsaancha:mukhy

[[chitr:Brahmi Lipi-3.jpg|thumb|ashok ke shilalekh|220px]] ashok ke lekh shilaoan, prastar stambhoan aur guphaoan mean paye jate haian. ashok ke lekhoan ko tin shreniyoan mean baanta ja sakata hai -

  1. shilalekh
  2. stambhalekh
  3. guphalekh[18]

videshoan se sambandh

dhamm prachar evan dhamm vijay ke sandarbh mean ashok ke shilalekhoan mean kuchh aise vivaran bhi milate haian, jinamean usake evan videshoan ke parasparik sambandhoan ka abhas milata hai. ye sambandh kootaniti evan bhaugolik sannidhy ke hitoan par adharit the. ashok ne jo sampark sthapit kie ve adhikaanshatah dakshin evan pashchim kshetroan mean the aur dhamm mishanoan ke madhyam se sthapit kie the. in mishanoan ki tulana adhunik sadabhavana mishanoan se ki ja sakati hai. ashok ke ye mishan sthayi taur par videshoan mean ek ashcharyajanak tathy haian ki stanbh abhilekh nan. 7, jo ashok ke kal ki akhiri ghoshana mani jati hai, tamraparn, shrilanka ke atirikt aur kisi videshi shakti ka ullekh nahian karati. shayad videshoan mean ashok ko utani saphalata nahian mili jitani samrajy ke bhitar. phir bhi itana kaha ja sakata hai ki videshoan se sampark ke jo dvar sikandar ke akraman ke pashchat khule the, ve ab aur adhik chau de ho ge.

nidhan

is bat ka vivaran nahian milata hai ki ashok ke karmath jivan ka aant kab, kaise aur kahaan hua. tibbati parampara ke anusar usaka dehavasan takshashila mean hua. usake ek shilalekh ke anusar ashok ka aantim kary bhikshusangh me phoot dalane ki nianda karana tha. sambhavat: yah ghatana bauddhoan ki tisari sangati ke bad ki hai. sianhali itihas granthoan ke anusar tisari sangiti ashok ke rajyakal mean pataliputr mean huee thi.[19]

uttaradhikari

40 varsh tak rajy karane ke bad lagabhag ee. poo. 232 mean ashok ki mrityu huee. usake bad lagabhag 50 varsh tak ashok ke anek uttaradhikariyoan ne shasan kiya. kintu in maury shasakoan ke sambandh mean hamara jnan aparyapt tatha anishchit hai. puran, bauddh tatha jain anushrutiyoan mean in uttaradhikariyoan ke namoan ki jo soochiyaan di gee haian ve ek-doosare se mel nahian khati haian.

  • puranoan ke anusar ashok ke bad 'kunal' gaddi par baitha. divyavadan mean use 'dharmavivardhan' kaha gaya hai. 'dharmaviverdhan' sambhavatah usaka viruddh tha, kintu ashok ke aur bhi putr the.
  • puranoan tatha nagarjuni paha diyoan ki gufaoan ke shilalekh ke anusar dasharath kunal ka putr tha. nagarjuni gufaoan ko dasharath ne ajivikoan ko dan mean diya tha. in pramanoan ke adhar par yah mat prastut kiya gaya ki magadh samrajy do bhagoan mean vibhakt ho gaya. dasharath ka adhikar samrajy ke poorvi bhag mean tatha sanprati ka pashchimi bhag mean tha.
  • vishnu puran tatha gargi sanhita ke anusar sanprati tatha dasharath ke bad ullekhaniy maury shasak salisuk tha. use sanprati ka putr brihaspati bhi mana ja sakata hai.
  • puranoan mean hi nahian varanh harshacharit mean bhi magadh ke antim samrat ka nam brihadrath diya gaya hai. inake anusar maury vansh ke antim samrat brihadrath ki, usake senapati pushyamitr ne hatya kar di aur svayan sianhasan par aroodh ho gaya.

jivan kalakram

samrat ashok ka parivar[20]
kramaank rishta nam evan vivaran
1- pita biandusar, jisaki kee raniyaan thian.
2- mata uttari parampara mean subhadraangi aur dakshin parampara mean dharma.
3- bhaee
  1. suman ya susim - sabase b da parantu sautela bhaee
  2. tishy - sahodar aur sabase chhota bhaee, uttari parampara mean isaka nam vitashok ya vigatashok bhi milata hai. yuvaanchuang isaka nam maheandr batata hai aur any chini granthoan mean sudatt aur sugatr nam bhi aye haian.
  3. upari ullikhit 'theragatha tika' ke anusar vitashok.
4- patniyaan
  1. devi- poora nam 'vedis mahadevi shakyakumari'
  2. karuvaki- lekhoan mean dvitiy devi tivalmata
  3. asandhimitra- agramahishi
  4. padmavati[21]
  5. tishyarakshita.
5- putr
  1. devi ka putr maheandr
  2. karuvaki ka putr tivar
  3. padmavati ka putr kunal[22] apar nam dharmavivardhan
  4. jalauk- rajatarangini mean ullikhit. lekhoan mean door ke char praantoan ke vaisaray ke roop mean char putroan ka ullekh hai, inhean 'kumar' ya 'aryaputr' kaha gaya hai. ye 'dalakoan' se bhinn the. 'dalak' mataoan ki nimn sthiti ke anuroop putroan ki sanjna thi. [23]
6- putriyaan v jamata (damad)
  1. devi ki putri sanghamitra aur sanghamitra ka pati agnibrahma
  2. devi ki putri charoomati aur charoomitra ka pati devapal kshatriy.
7- pote v nati
  1. dasharath, jo raja bana
  2. kunal ka putr sanprati
  3. sanghamitra ka putr suman
  1. REDIRECTsaancha:mukhy

ashok ke jivan aur shasan ka jo kalakram usake lekhoan se vidit hota hai usaki tulana janashrutiyoan se karana labhadayak hoga. ye janashrutiyaan uttari aur dakshini donoan haian. uttari janashruti divyavadan mean aur dakshini mahavansh mean surakshit hai. kalakram ke ye donoan adhar yadyapi alag-alag haian tathapi anek mamaloan mean ye ek doosare ka samarthan karate pratit hote haian.

ashok ka parivar

  1. REDIRECTsaancha:mukhy

lanka ki parampara mean [24] biandusar ki solah pataraniyoan aur 101 putroan ka ullekh hai. putroan mean keval tin ke namollekh haian, ve haian - suman [25] jo sabase b da tha, ashok aur tishy. tishy ashok ka sahodar bhaee aur sabase chhota tha. uttari paramparaoan mean ashok ki mata ka nam subhadraangi[26] milata hai, jise champa ke ek brahman ki roopavati kanya batalaya gaya hai. isase biandusar ko ek doosara putr bhi hua tha, jisaka nam vigatashok (vitashok) tha na ki tishy jaisa ki lanka ki parampara mean ata hai. dakshin ki parampara mean usaki mata ka nam 'dharma' aya hai. dharma ko agramahishi (agg-mahesi)[27] kaha gaya hai. usake parivar ke guru ka nam 'janasan' tha, jo ki 'ajivik' sadhu tha. isase is bat ka khulasa ho jata hai ki ashok ajivikoan ko ashray kyoan deta tha. dharma ka janm moriyoan ke kshatriy vansh mean hua tha.[28]



maury kal
65px|link=| poorvadhikari
bindusar 		ashok uttaradhikari
dasharath maury 		65px|link=|


panne ki pragati avastha
adhar
prarambhik
madhyamik
poornata
shodh

tika tippani aur sandarbh

  1. ↑ 1.0 1.1 yah dhyan dene yogy bat hai ki yadyapi ashok sarvochch shasak tha par vah apane ko sirph 'raja' shabd se nirdisht karata hai. 'maharaja' aur 'rajadhiraj' jaisi bhari-bharakam ya adambar-poorn upadhiyaan, jo alag-alag ya milakar prayukt ki jati haian, ashok ke samay mean prachalit nahian huee thian. 'ashok' | lekhak: di.ar. bhandarakar | prakashak: es. chand end kampani | prishth sankhya:6
  2. ↑ 'ashok' | lekhak: di.ar. bhandarakar | prakashak: es. chand end kampani | prishth sankhya:5
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 'ashok' | lekhak: radhakumud mukharji | prakashak: motilal banarasidas | prishth sankhya: 8-9
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 dvijendr narayan jha, krishna mohan shrimali “mauryakal”, prachin bharat ka itihas, dvitiy sanskaran (hiandi), dilli: hiandi madhyam karyaanvay nideshalay, 178.
  5. ↑ mahatma buddh
  6. ↑ jisaka akhyan 'dipavansh' aur 'mahavansh' mean hua hai
  7. ↑ uttari paramparaoan ka susim
  8. ↑ mukharji, radhakumud ashok (hiandi). nee dilli: motilal banarasidas, 2.
  9. ↑ panini 6,3,21
  10. ↑ ee.poo. 350 sar ar. ji. bhandakar
  11. ↑ ee. poo. 150
  12. ↑ tattvabodhini aur balamanorama
  13. ↑ 261 - 246 eesa poo.
  14. ↑ yoonani
  15. ↑ bhattachary, sachidanand bharatiy itihas kosh (hiandi). lakhanoo: uttarapradesh hiandi sansthan, 26.
  16. ↑ 'bharat ka itihas' | lekhika: romila thapar| prakashak: rajakamal prakashan | prishth sankhya: 63
  17. ↑ bhattachary, sachidanand bharatiy itihas kosh (hiandi). lakhanoo: uttarapradesh hiandi sansthan, 27-28.
  18. ↑ bhattachary, sachidanand bharatiy itihas kosh (hiandi). lakhanoo: uttarapradesh hiandi sansthan, 27.
  19. ↑ bhattachary, sachidanand bharatiy itihas kosh (hiandi). lakhanoo: uttarapradesh hiandi sansthan, 28.
  20. ↑ mukharji, radhakumud ashok (hiandi). nee dilli: motilal banarasidas, 7-8.
  21. ↑ divyavadan adhyay 27, ke anusar ashok ne apani rani padmavati mean utpann apane navajat putr ko dharmavivardhan nam diya tha. par jaisa usake sath gaye mantriyoan ne kaha tha shishu ki aankhean himalay ke kunal pakshi ki tarah thian. isalie ashok ne use kunal kahana shuroo kar diya tha.
  22. ↑ divyavadan aur phahiyan ke anusar
  23. ↑ (stambh lekh 7 ke anusar)
  24. ↑ jisaka akhyan 'dipavansh' aur 'mahavansh' mean hua hai
  25. ↑ uttari paramparaoan ka susim
  26. ↑ isaka ullekh 'ashokavadanamala' mean to hai, par 'divyavadan' mean nahian hai.
  27. ↑ mahavansh tika, adhyay 4, pri. 125
  28. ↑ moriyavansaja, mahavansh tika, adhyay 4, pri. 125 v mahabodhivansh, pri. 98
  • 'ashok' | lekhak: radhakumud mukharji | prakashak: motilal banarasidas
  • 'ashok' | lekhak: di.ar. bhandarakar | prakashak: es. chand end kampani
  • 'prachin bharat ka itihas' | lekhak: dvijendr narayan jha, krishna mohan shrimali | prakashak: dilli vishvavidyalay
  • 'maury samrajy ka itihas' | lekhak: satyaketu vidyalankar | prakashak: shri sarasvati sadan
  • 'bharat ka itihas' | lekhika: romila thapar | prakashak: rajakamal prakashan

sanbandhit lekh

dekhean • varta • badalean
maury kal (321–184 ee.poo)
shasak
any
maury kal · maury samrajy · maury vansh · mauryakalin bharat · maury samrajy ka patan · maury kal ka shasan prabandh · mauryakal mean das pratha · mauryayugin puratatvik sanskriti · tushasp · mauryakalin dharm · vishnugupt · radhagupt · durdhara · mauryakalin kala · mauryottar kal · mauryottarakalin videshi akraman · tivar · mukhiya · guha vastu · sushim · sudama guha · agronomoee · ambhi · satiyaputr · chanaky · dhananand · maigasthaniz · yavan · sanghamitra · agalassoee · assapesioee gan · assakenoee gan · aantapal · tiss · puru · karshapan · nishk · sataman · shakatar · dravyavan · hastivan · panyadhyaksh · upadha parikshan · parisha · kantakashodhan nyayalay · dharmasthiy nyayalay · mahamatr · tirth · goodhapurush · dhamm mahamatr · vishayapati · sthanik · aantamahamatr · pushyagupt vaishy · parnadatt · pradeshtr · aanbhi · soonadhyaksh · ganikadhyaksh · mudradhyaksh · vivitadhyaksh · navadhyaksh · goadhyaksh · ashvadhyaksh · hastyadhyaksh · suradhyaksh · sootradhyaksh · manadhyaksh · pautavadhyaksh · shulkadhyaksh · svayadhyaksh · sitadhyaksh · brajabhoomik · kupyadhyaksh · dravyapal · vanapal · lakshanadhyaksh · padapan · ardhapan · ashtabhagapan · akaradhyaksh · sauvarnik · amaty · sannidhata · kamantik · nayak · durgapal · dandapal · pradeshta · yuvaraj · dharmavivardhan · prashasta · nagarak · durgapal · antarvashik · dauvarik
dekhean • varta • badalean
ashok mahan
parivar
shilalekh
any sandarbh


Retrieved from "https://en.bharatdiscovery.org/w/index.php?title=अशोक&oldid=592647"