|
|
Line 46: |
Line 46: |
| ==टीका टिप्पणी और संदर्भ== | | ==टीका टिप्पणी और संदर्भ== |
| <references/> | | <references/> |
− | ==सम्बंधित लिंक== | + | ==संबंधित लेख== |
| {{श्रौतसूत्र2}} | | {{श्रौतसूत्र2}} |
| {{संस्कृत साहित्य}} | | {{संस्कृत साहित्य}} |
Revision as of 19:58, 14 September 2010
shrautasootroan mean yah sabase aantim mana jata hai. isaka sambandh vaishnavoan ke vaikhanas sampraday se hai jisamean narayan (vishnu) ki upasana prachalit hai. darshanik drishti se vaikhanasoan ki astha vishishta dvait ke tatvatray–jiv, eeshvar aur prakriti mean hai. ye shikha, tridand aur yajnopavit dharan karate haian. tiroopati sadrish mandiroan ke archak pad par inhian ki niyukti ki jati hai. tapt chakrank mean inaki astha nahian hai. shri vaishnav sampraday ke any acharyoan tatha unake granthoan mean bhi unaki adhik shraddha nahian hai. andhr kshetr ke kistana, guantoor, godavari jiloan mean ye adhik pariman mean haian. ganjam, vishakhapattanamh, velamor, chu dagha, kochin, bell di, anantapuramh, kurnool, tanjor, trichanapalli prabhriti janapadoan mean bhi ye tho de bahut pae jate haian.
hastalekh
vaikhanas shrautasootroan ki adhikaansh pandulipiyaan dakshin bharat mean hi prapt hueean haian. sampradayik manyataoan ke anusar isaki rachana vikhana muni ne ki, jaisa ki kuchh hastalekhoan mean pratham prashn ke aant mean likha milata hai–
'iti shri vaikhanase vikhanasa rrishina prokte moolagrihye shrautasootre.'
- ek any hastalekh ke aranbh mean bhi vikhana muni ki vandana ki gee hai–
shri lakshmivallabhadyantaan vikhanamuni madhyamamh.
asmadachary paryantaan vande guruparamparamh..
anandasanhita
vaikhanasoan ki manyata ke anusar vaikhanas brahma ke avatar the, jinhoanne vishishtata dvait ke adhyayanarth bhootal par akar naimisharany mean tapasya ki thi. unaki tapasya se prasann hokar vishnu ne unhean vaikhanas sootr samajhaya tha. vikhanash ne 'daivikasootramh' (devapooja ki vidhiyoan ke pratipadak granth) ki rachana ki. isaka sankshepikaran bhrigu, marichi, atri aur kashyap rrishiyoan ne kiya. is sankshipt sanskaran ka nam p da 'bhagavachchhastramh'. anushthan sanbandhi samast mantroan ka sankalan 'vaikhanasamantraprashnamh' sanjnak prithak granth mean kiya gaya hai. vaikhanas shrautasootr ke vyakhyakar shri nivas dikshit ne ise 'aukhey sootr' kaha hai. vaikhanas sampraday ki 'anandasanhita' ke anusar 'aukhey' ka arth bhi vaikhanas hi hai. satyashadh shrautasootr ke vyakhyakar mahadev ji ne aukhey shakha ko khandikey shakha ki upashakha batalaya hai.
vishay vastu
vaikhanas shrautasootr mean niroopit vishay–vastu is prakar hai:–
prashn |
vishay
|
prashn 1 |
agnyadhey aur punaradhey;
|
prashn 2 |
agnihotr;
|
prashn 3 se 7 |
darshapoornamas;
|
prashn 8 v 9 |
agrayan aur chaturmasy;
|
prashn 10 |
niroodh pashubandh;
|
prashn 11 |
charak sautramani aur paribhashaean;
|
prashn 12 se 16 |
agnishtom tatha pravargy;
|
prashn 17 |
ukthy, shodashi, atiratr, aptoryam tatha vajapey;
|
prashn 18 v 19 |
agnichayan;
|
prashn 20 |
ishtivishayak prayashchitt;
|
prashn 21– somavishayak prayashchitt.
|
ashvemedh
ashvemedh ka namna ek sthan[1] par ullekh hone par bhi usaka pratipadan nahian hai. narayan (vishnu) ka ullekh usamean bahudha hai. shrautasootr mean maulikata kam praman mean hai. adhikaansh samagri baudhayan, apastamb, hiranyakeshi shrautasootroan mean grihit hai.
shaili
shrautasootr ki shaili mean saralata hai. kaland ne isamean prayukt aprachalit shabdoan ki lambi talika di hai, kintu usamean se bahut se shabd paun: punyen anyatr prachalit dikhaee dete haian, yatha 'ghan', 'devarh', 'anatininy', 'anuchch', 'abhibhooy', 'kulya', 'nayak' ityadi. us soochi mean kuchh shabd avashy ne haian, yatha– 'avakavil', 'achchhidrak', 'naishpurishy', 'aniroopr', 'seshtyadhan' ityadi. agnikundoan, agnimanthan tatha yajniy patroan ka vishad varnan vaikhanas shrautasootr ki vishishtata hai. is par shri nivas dikshit ki vyakhya upalabdh hote hue bhi aprakashit hai.
sanskaran
isaka d aau. kaland aur d aau. raghuvir ke dvara sampadit ek hi sanskaran r aauyal eshiyatik sosayati, kalakatta se 1941 ee. mean prakashit hua hai.
tika tippani aur sandarbh
sanbandhit lekh
shrautasootr |
---|
| rrigvediy shrautasootr | | | shukl-krishna yajurvediy | | | samavediy shrautasootr | | | atharvavediy shrautasootr | |
|
shrutiyaan
upaved aur vedaang |
---|
| upaved |
|
kamandak sootr · kautily arthashastr · chanaky sootr · nitivakyamritasootr · brihaspatey arthadhikarakamh · shukraniti | | |
mukti kalpataroo · vriddh sharangadhar · vaishampayan niti-prakashika · samaraangan sootradhar · adhvaryu | | | | | |
agnigrahasootraraj · ashvinikumar sanhita · ashtaangahriday · indrasootr · charak sanhita · jabalisootr · dalbhy sootr · deval sootr · dhanvantari sootr · dhatuved · brahman sanhita · bhel sanhita · manasootr · shabd kautoohal · sushrut sanhita · soop sootr · sauvari sootr |
| | vedaang |
kalp | | | shiksha |
gautami shiksha (samaved) · naradiy shiksha· paniniy shiksha (rrigved) · bahy shiksha (krishna yajurved) · mandki shiksha (atharvaved) · yajnavalky shiksha (shukl yajurved) · lomashiy shiksha | | vyakaran |
kalp vyakaran · kamadhenu vyakaran · panini vyakaran · prakriti prakash · prakriti vyakaran · mugdhabodh vyakaran · shaktayan vyakaran · sarasvat vyakaran · hemachandr vyakaran | | niruktt |
mukti kalpataroo · vriddh sharangadhar · vaishampayan niti-prakashika · samaraangan sootradhar | | chhand |
gargyaprokt upanidan sootr · chhand manjari · chhandasootr · chhandovichit chhand sootr · chhandoanukramani · chhalapudh vritti · jayadev chhand · janashramaan chhandovichit · vrittaratnakar · veankatamadhav chhandoanukramani · shrutavek | | jyotish |
aryabhatiy jyotish · naradiy jyotish · parashar jyotish · brahmagupt jyotish · bhaskarachary jyotish · varahamihir jyotish · vasishth jyotish · vedaang jyotish |
|
|
upanishad | | rrigvediy upanishad | | | yajurvediy upanishad |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy upanishad | | | atharvavediy upanishad | | | | | rrigvediy brahman granth | | | yajurvediy brahman granth |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy brahman granth | | | atharvavediy brahman granth | | |
sootr-granth | | rrigvediy sootr-granth | | | yajurvediy sootr-granth |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy sootr-granth |
masakasootr · latyayan sootr · khadir shrautasootr · jaiminiy grihyasootr · gobhil grihyasootr · khadir grihyasootr · gautam dharmasootr · drahyayan grihyasootr · drahyayan dharmasootr | | atharvavediy sootr-granth | |
|
shakha | | shakha |
shakal rrigvediy shakha · kanv shukl yajurvediy · madhyandin shukl yajurvediy · taittiriy krishna yajurvediy · maitrayani krishna yajurvediy · kath krishna yajurvediy · kapishthal krishna yajurvediy · shvetashvatar krishna yajurvediy · kauthumi samavediy shakha · jaiminiy samavediy shakha · ranayaniy samavediy shakha · paippalad atharvavediy shakha · shaunakiy atharvavediy shakha | | mantr-sanhita |
rrigved mantr-sanhita · shukl yajurved mantr- sanhita · samaved mantr-sanhita · atharvaved mantr-sanhita | | aranyak | | |
pratisakhy evan anukramanika | | rrigvediy pratisakhy |
shaankhayan pratishakhy · brihad pratishakhy · arshanukramanika · ashvalayan pratishakhy · chhandonukramanika · rrigpratishakhy · devatanukramanika · sarvanukramanika · anuvakanukramanika · brihadvatanukramanika · rrigh vijnan | | yajurvediy pratisakhy |
shukl yajurvediy |
katyayan shulvasootr · katyayanukramanika · vajasaneyi pratishakhy | | krishna yajurvediy |
taittiriy pratishakhy |
| | samavediy pratisakhy |
shaunakiya chaturdhyapika |
|
|
smriti sahity |
---|
| smritigranth | | | puran | | | mahakavy | | | darshan | | | nibandh |
jimootavahan krit : dayabhag · kalavivek · vyavahar matrika · aniruddh krit : pitridayita · haralata · ballalasen krit :acharasagar · pratishthasagar · adbhutasagar · shridhar upadhyay krit : kalamadhav · dattakamimaansa · parasharamadhav · gotr-pravar nirnay · muhoortamadhav · smritisangrah · vratyastom-paddhati · nandapandit krit : shraddh-kalpalata · shuddhi-chandrika · tattvamuktavali · dattak mimaansa · · narayanabhatat krit : tristhali-setu · antyeshti-paddhati · prayog ratnakar · kamalakar bhatt krit: nirnayasindhu · shoodrakamalakar · danakamalakar · poortakamalakar · vedaratn · prayashchittaratn · vivad tandav · kashinath upadhyay krit : dharmasindhu · nirnayamrit · purusharth-chintamani · shoolapani krit : smriti-vivek (apoorn) · raghunandan krit : smriti-tattv · chandeshvar krit : smriti-ratnakar · vachaspati mishr : vivad-chintamani · devan bhatat krit : smriti-chandrika · hemadri krit : chaturvarg-chintamani · nilakandabhatat krit : bhagavant bhaskar · mitramishr krit: vir-mitroday · lakshmidhar krit : krity-kalpataru · jagannath tarkapanchanan krit : vivadarnav | | agam |
vaishnavagam |
ahirbudhny-sanhita · eeshvar-sanhita · kapilajanli-sanhita · jayakhy-sanhita · padmatantr-sanhita · parashar-sanhita · brihadbrahm-sanhita · bharadvaj-sanhita · lakshmi-sanhita · vishnutilak-sanhita · vishnu-sanhita · shriprashn-sanhita · sattvat-sanhita | | shaivagam |
tattvatray · tattvaprakashika · tattvasangrah · tatpary sangrah · nareshvar pariksha · nadakarika · paramoksh-nirashakarika · pashupat sootr · bhogakarika · mokshakarika · ratnatray · shrutisooktimala · soot-sanhita | | shaktagam |
vamagam |
advaitabhavopanishad · arunopanishad · kalikopanishad · kaulopanishad · taropanishad · tripuropanishad · brahichopanishad · bhavanopanishad | | mishramarg |
kalanidhi · kularnav · kuleshvari · chandrak · jyotsravati · durvasas · barhaspaty · bhuvaneshvari | | samayachar |
vasishthasanhita · shukrasanhita · sanakasanhita · sanatkumarasanhita · sanandanasanhita | | tantrik sadhana |
kalivilas · kularnav · kool-choo damani · jnanarnav · tantraraj · tripura-rahasy · dakshinamoorti-sanhita · namakeshvar · prapanchasar · mantr-maharnav · mahanirvan · rudrayamal · shaktisangam-tantr · sharada-tilak |
|
|
|