shatarudr sanhita bhagavan shiv ke any charitroan- hanuman, shvet mukh aur rrishabhadev ka varnan hai. inhean bhagavan shiv ka avatar kaha gaya hai. shiv ki ath moortiyaan bhi bataee gee haian. in ath moortiyoan se bhoomi, jal, agni, pavan, antariksh, kshetraj, soory aur chandr adhishthit haian. is sanhita mean shiv ke lok prasiddh 'arddhanarishvar' roop dharan karane ki katha bataee gee hai. yah svaroop srishti-vikas mean 'maithuni kriya' ke yogadan ke lie dhara gaya tha.
shiv lila ka varnan
'shatarudr sanhita' mean bhagavan shiv ke vibhinn avataroan ki utpatti aur lilaoan ka varnan kiya gaya hai. is sanhita ke arambh mean bhagavan mahadev ke paanch avataroan ka varnan kiya gaya hai. ye avatar haian-
- sagyojat
- vamadev
- tatpurush
- aghor
- eeshan
vibhinn kalpoan mean bhagavan shiv uparyukt varnit avatar dharan kar brahmaji ko srishti rachana ke lie prerit karate haian. sanakadi rrishiyoan ke prashn par svayan shivaji ne 'rudrashtadhyayi' ke mantroan dvara abhishek ka mahatmy batalaya hai. bhoori prashansa ki hai aur b da phal dikhaya hai. is prakar vedoan evan upanishadoan mean bhagavan 'shiv' ka uddharak svaroop hai.
'shivapuran' ki 'shatarudr sanhita' ke dvitiy adhyay mean bhagavan shiv ko ashtamoorti kahakar unake ath roopoan sharv, bhav, rudr, ugr, bhim, pashupati, eeshan, mahadev ka ullekh hai. shiv ki in asht moortiyoan dvara paanch mahabhoot tatv, eeshan (soory), mahadev (chandr), kshetrajn (jiv) adhishthit haian. charachar vishv ko dharan karana (bhav), jagat ke bahar bhitar vartaman rah spandit hona (ugr), akashatmak roop (bhim), samast kshetroan ke jivoan ka papanashak (pashupati), jagat ka prakashak soory (eeshan), dhulok mean bhraman kar sabako ahlad dena (mahadev) roop hai.[1]
gyarahavean rudr hanuman
'shatarudr sanhita' mean shriram ke bhakt hanuman ko rudroan mean gyarahavaan rudr mana gaya hai. vah param kalyan, svaroop sakshat shiv haian. gosvami tulasidas ne apane prasiddh granth 'hanuman bahuk' mean bhi isaka samarthan kiya hai. 'vayu puran' ke poorvaddh mean bhagavan mahadev ke hanuman roop mean avatar lene ka ullekh hai. 'vinay patrika' ke anek padoan mean gosvami tulasidas ji ne hanuman ko shankar roop manakar 'devamani' rudravatar mahadev, vamadev, kalagri adi namoan se sanbodhit kiya hai. hanuman ko puranoan mean kahian bhagavan shiv ke aansh roop mean to kahian sakshat shankar ji ke roop mean varnit kiya gaya hai. 'shiv puran' ki 'shatarudr sanhita' ke bisavean adhyay se is kathan ki pushti hoti hai. 'skand puran' ke anusar hanuman se badhakar jagat mean koee nahian hai. kisi bhi drishti se chahe parakram, utsah, mati aur pratap var vichar karean athava shil madhury aur niti ko dekhean, chahe gambhiry chatury aur dhairy ko dekhean, is vishal brahmaand mean hanuman jaisa koee nahian hai. hanuman ji ke lie 'vayuputr' ka jo prayog hota hai, usaki darshanik pratikatmak bhoomika janana anivary hai. vayu, gati, parakram, vidya, bhakti aur pran shabd ka paryay hai. vayu ke bina ya vayu ki vriddhi se praniyoan ka maran hota hai. sadhak aur yogi ke lie to pran, vayu ka niyaman yog ki adhar bhoomika hai. pavan sabhi ka pranadata janak hai. isi pranatatv ki bhoomika par hanuman ji pavanaputr sahaj hi nirupit ho jate haian.[2]
tika tippani aur sandarbh
sanbandhit lekh
puran |
---|
| vaishnav puran | | | brahma puran | | | shaiv puran | | | any puran | |
|
shrutiyaan
upaved aur vedaang |
---|
| upaved |
|
kamandak sootr · kautily arthashastr · chanaky sootr · nitivakyamritasootr · brihaspatey arthadhikarakamh · shukraniti | | |
mukti kalpataroo · vriddh sharangadhar · vaishampayan niti-prakashika · samaraangan sootradhar · adhvaryu | | | | | |
agnigrahasootraraj · ashvinikumar sanhita · ashtaangahriday · indrasootr · charak sanhita · jabalisootr · dalbhy sootr · deval sootr · dhanvantari sootr · dhatuved · brahman sanhita · bhel sanhita · manasootr · shabd kautoohal · sushrut sanhita · soop sootr · sauvari sootr |
| | vedaang |
kalp | | | shiksha |
gautami shiksha (samaved) · naradiy shiksha· paniniy shiksha (rrigved) · bahy shiksha (krishna yajurved) · mandki shiksha (atharvaved) · yajnavalky shiksha (shukl yajurved) · lomashiy shiksha | | vyakaran |
kalp vyakaran · kamadhenu vyakaran · panini vyakaran · prakriti prakash · prakriti vyakaran · mugdhabodh vyakaran · shaktayan vyakaran · sarasvat vyakaran · hemachandr vyakaran | | niruktt |
mukti kalpataroo · vriddh sharangadhar · vaishampayan niti-prakashika · samaraangan sootradhar | | chhand |
gargyaprokt upanidan sootr · chhand manjari · chhandasootr · chhandovichit chhand sootr · chhandoanukramani · chhalapudh vritti · jayadev chhand · janashramaan chhandovichit · vrittaratnakar · veankatamadhav chhandoanukramani · shrutavek | | jyotish |
aryabhatiy jyotish · naradiy jyotish · parashar jyotish · brahmagupt jyotish · bhaskarachary jyotish · varahamihir jyotish · vasishth jyotish · vedaang jyotish |
|
|
upanishad | | rrigvediy upanishad | | | yajurvediy upanishad |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy upanishad | | | atharvavediy upanishad | | | | | rrigvediy brahman granth | | | yajurvediy brahman granth |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy brahman granth | | | atharvavediy brahman granth | | |
sootr-granth | | rrigvediy sootr-granth | | | yajurvediy sootr-granth |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy sootr-granth |
masakasootr · latyayan sootr · khadir shrautasootr · jaiminiy grihyasootr · gobhil grihyasootr · khadir grihyasootr · gautam dharmasootr · drahyayan grihyasootr · drahyayan dharmasootr | | atharvavediy sootr-granth | |
|
shakha | | shakha |
shakal rrigvediy shakha · kanv shukl yajurvediy · madhyandin shukl yajurvediy · taittiriy krishna yajurvediy · maitrayani krishna yajurvediy · kath krishna yajurvediy · kapishthal krishna yajurvediy · shvetashvatar krishna yajurvediy · kauthumi samavediy shakha · jaiminiy samavediy shakha · ranayaniy samavediy shakha · paippalad atharvavediy shakha · shaunakiy atharvavediy shakha | | mantr-sanhita |
rrigved mantr-sanhita · shukl yajurved mantr- sanhita · samaved mantr-sanhita · atharvaved mantr-sanhita | | aranyak | | |
pratisakhy evan anukramanika | | rrigvediy pratisakhy |
shaankhayan pratishakhy · brihad pratishakhy · arshanukramanika · ashvalayan pratishakhy · chhandonukramanika · rrigpratishakhy · devatanukramanika · sarvanukramanika · anuvakanukramanika · brihadvatanukramanika · rrigh vijnan | | yajurvediy pratisakhy |
shukl yajurvediy |
katyayan shulvasootr · katyayanukramanika · vajasaneyi pratishakhy | | krishna yajurvediy |
taittiriy pratishakhy |
| | samavediy pratisakhy |
shaunakiya chaturdhyapika |
|
|
smriti sahity |
---|
| smritigranth | | | puran | | | mahakavy | | | darshan | | | nibandh |
jimootavahan krit : dayabhag · kalavivek · vyavahar matrika · aniruddh krit : pitridayita · haralata · ballalasen krit :acharasagar · pratishthasagar · adbhutasagar · shridhar upadhyay krit : kalamadhav · dattakamimaansa · parasharamadhav · gotr-pravar nirnay · muhoortamadhav · smritisangrah · vratyastom-paddhati · nandapandit krit : shraddh-kalpalata · shuddhi-chandrika · tattvamuktavali · dattak mimaansa · · narayanabhatat krit : tristhali-setu · antyeshti-paddhati · prayog ratnakar · kamalakar bhatt krit: nirnayasindhu · shoodrakamalakar · danakamalakar · poortakamalakar · vedaratn · prayashchittaratn · vivad tandav · kashinath upadhyay krit : dharmasindhu · nirnayamrit · purusharth-chintamani · shoolapani krit : smriti-vivek (apoorn) · raghunandan krit : smriti-tattv · chandeshvar krit : smriti-ratnakar · vachaspati mishr : vivad-chintamani · devan bhatat krit : smriti-chandrika · hemadri krit : chaturvarg-chintamani · nilakandabhatat krit : bhagavant bhaskar · mitramishr krit: vir-mitroday · lakshmidhar krit : krity-kalpataru · jagannath tarkapanchanan krit : vivadarnav | | agam |
vaishnavagam |
ahirbudhny-sanhita · eeshvar-sanhita · kapilajanli-sanhita · jayakhy-sanhita · padmatantr-sanhita · parashar-sanhita · brihadbrahm-sanhita · bharadvaj-sanhita · lakshmi-sanhita · vishnutilak-sanhita · vishnu-sanhita · shriprashn-sanhita · sattvat-sanhita | | shaivagam |
tattvatray · tattvaprakashika · tattvasangrah · tatpary sangrah · nareshvar pariksha · nadakarika · paramoksh-nirashakarika · pashupat sootr · bhogakarika · mokshakarika · ratnatray · shrutisooktimala · soot-sanhita | | shaktagam |
vamagam |
advaitabhavopanishad · arunopanishad · kalikopanishad · kaulopanishad · taropanishad · tripuropanishad · brahichopanishad · bhavanopanishad | | mishramarg |
kalanidhi · kularnav · kuleshvari · chandrak · jyotsravati · durvasas · barhaspaty · bhuvaneshvari | | samayachar |
vasishthasanhita · shukrasanhita · sanakasanhita · sanatkumarasanhita · sanandanasanhita | | tantrik sadhana |
kalivilas · kularnav · kool-choo damani · jnanarnav · tantraraj · tripura-rahasy · dakshinamoorti-sanhita · namakeshvar · prapanchasar · mantr-maharnav · mahanirvan · rudrayamal · shaktisangam-tantr · sharada-tilak |
|
|
|
varnamala kramanusar lekh khoj