Difference between revisions of "मीरां"
| [unchecked revision] | [unchecked revision] |
| Line 80: | Line 80: | ||
मीराबाई की महानता और उनकी लोकप्रियता उनके पदों और रचनाओं की वजह से भी है। ये पद और रचनाएँ [[राजस्थानी भाषा|राजस्थानी]], [[ब्रजभाषा|ब्रज]] और [[गुजराती भाषा|गुजराती]] भाषाओं में मिलते हैं। [[हृदय]] की गहरी पीड़ा, विरहानुभूति और प्रेम की तन्मयता से भरे हुए मीराबाई के पद अनमोल संपत्ति हैं। आँसुओं से भरे ये पद गीतिकाव्य के उत्तम नमूने हैं। मीराबाई ने अपने पदों में 'श्रृंगार रस' और 'शांत रस' का प्रयोग विशेष रूप से किया है। भावों की सुकुमारता और निराडंबरी सहज शैली की सरसता के कारण मीराबाई की व्यथासिक्त पदावली बरबस ही सबको आकर्षित कर लेती है। मीराबाई ने [[भक्ति]] को एक नया आयाम दिया है। एक ऐसा स्थान जहाँ भगवान ही इंसान का सब कुछ होता है। संसार के सभी लोभ उसे मोह से विचलित नहीं कर सकते। एक अच्छा-खासा राजपाट होने के बाद भी मीराबाई वैरागी बनी रहीं। उनकी कृष्ण भक्ति एक अनूठी मिसाल रही है। उनकी रचना के कुछ अंश इस प्रकार हैं- | मीराबाई की महानता और उनकी लोकप्रियता उनके पदों और रचनाओं की वजह से भी है। ये पद और रचनाएँ [[राजस्थानी भाषा|राजस्थानी]], [[ब्रजभाषा|ब्रज]] और [[गुजराती भाषा|गुजराती]] भाषाओं में मिलते हैं। [[हृदय]] की गहरी पीड़ा, विरहानुभूति और प्रेम की तन्मयता से भरे हुए मीराबाई के पद अनमोल संपत्ति हैं। आँसुओं से भरे ये पद गीतिकाव्य के उत्तम नमूने हैं। मीराबाई ने अपने पदों में 'श्रृंगार रस' और 'शांत रस' का प्रयोग विशेष रूप से किया है। भावों की सुकुमारता और निराडंबरी सहज शैली की सरसता के कारण मीराबाई की व्यथासिक्त पदावली बरबस ही सबको आकर्षित कर लेती है। मीराबाई ने [[भक्ति]] को एक नया आयाम दिया है। एक ऐसा स्थान जहाँ भगवान ही इंसान का सब कुछ होता है। संसार के सभी लोभ उसे मोह से विचलित नहीं कर सकते। एक अच्छा-खासा राजपाट होने के बाद भी मीराबाई वैरागी बनी रहीं। उनकी कृष्ण भक्ति एक अनूठी मिसाल रही है। उनकी रचना के कुछ अंश इस प्रकार हैं- | ||
| − | <blockquote><poem>पायो जी म्हें तो राम रतन धन पायो । | + | <blockquote><poem>[[पायो जी म्हें तो राम रतन धन पायो -मीरां|पायो जी म्हें तो राम रतन धन पायो । |
| − | वस्तु अमोलक दी म्हारे सतगुरु, किरपा कर अपनायो ॥ | + | वस्तु अमोलक दी म्हारे सतगुरु, किरपा कर अपनायो ॥]]</poem></blockquote> |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | <blockquote><poem>मेरे तो गिरिधर गोपाल दूसरौ न कोई। | + | <blockquote><poem>[[मेरे तो गिरधर गोपाल दूसरो न कोई -मीरां|मेरे तो गिरिधर गोपाल दूसरौ न कोई। |
| − | जाके सिर मोर मुकुट मेरो पति सोई।। | + | जाके सिर मोर मुकुट मेरो पति सोई।।]]</poem></blockquote> |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{लेख प्रगति|आधार=|प्रारम्भिक=प्रारम्भिक1|माध्यमिक=|पूर्णता=|शोध=}} | {{लेख प्रगति|आधार=|प्रारम्भिक=प्रारम्भिक1|माध्यमिक=|पूर्णता=|शोध=}} | ||
Revision as of 12:58, 15 March 2013
| ||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||
miraanbaee athava mirabaee hindoo adhyatmik kavayitri thian, jinake bhagavan shrikrishna ke prati samarpit bhajan uttar bharat mean bahut lokapriy haian. bhajan aur stuti ki rachanaean kar amajan ko bhagavan ke aur samip pahuanchane vale santoan aur mahatmaoan mean mirabaee ka sthan sabase oopar mana jata hai. mira ka sambandh ek rajapoot parivar se tha. ve rajapoot rajakumari thian, jo me data maharaj ke chhote bhaee ratan sianh ki ekamatr santan thian. unaki shahi shiksha mean sangit aur dharm ke sath-sath rajaniti v prashasan bhi shamil the. ek sadhu dvara bachapan mean unhean krishna ki moorti die jane ke sath hi unaki ajanm krishna bhakti ki shuruat huee, jinaki vah divy premi ke roop mean aradhana karati thian.
janm
prasiddh krishna bhakt kavayitri mirabaee jodhapur, rajasthan ke me dava rajakul ki rajakumari thian. vidvanoan mean inaki janm-tithi ke sanbandh mean mataiky nahian hai. kuchh vidvan inaka janm 1430 ee. manate haian aur kuchh 1498 ee.. mirabaee me data maharaj ke chhote bhaee ratan sianh ki ekamatr santan thian. unaka jivan b de du:kh aur kasht mean vyatit hua tha. balyavastha mean hi unaki maan ka dehaant ho gaya. kuchh samay tak mira ki dekhabhal unake pitamah ne ki, parantu kuchh varsh bad ve bhi chal base.
krishna se lagav
mirabaee ke balaman mean krishna ki aisi chhavi basi thi ki yauvan kal se lekar mrityu tak unhoanne krishna ko hi apana sab kuchh mana. jodhapur ke rathau d ratan sianh ki ikalauti putri mirabaee ka man bachapan se hi krishna-bhakti mean ram gaya tha. unaka krishna prem bachapan ki ek ghatana ki vajah se apane charam par pahuancha tha. balyakal mean ek din unake p dos mean kisi dhanavan vyakti ke yahaan barat aee thi. sabhi striyaan chhat se kh di hokar barat dekh rahi thian. mirabaee bhi barat dekhane ke lie chhat par a geean. barat ko dekh mira ne apani mata se poochha ki "mera doolha kaun hai?" is par mirabaee ki mata ne upahas mean hi bhagavan shrikrishna ki moorti ke taraf ishara karate hue kah diya ki "yahi tumhare dulha haian". yah bat mirabaee ke balaman mean ek gaanth ki tarah sama gee aur ab ve krishna ko hi apana pati samajhane lagian.
vivah
jab mira b di hueean to unaka vivah udayapur ke maharana saanga ke putr bhojaraj ke sath 1516 ee. mean kar diya gaya. is vivah ke lie pahale to mirabaee ne mana kar diya, lekin parivar valoan ke atyadhik bal dene par vah taiyar ho geean. vah phoot-phoot kar rone lagian aur vidaee ke samay shrikrishna ki vahi moorti apane sath le geean, jise unaki mata ne unaka dulha bataya tha. mirabaee ne lajja aur paranpara ko tyag kar anoothe prem aur bhakti ka parichay diya.
pati ki mrityu
vivah ke das varsh bad hi mirabaee ke pati bhojarat ka nidhan ho gaya. sambhavat: unake pati ki yuddhoparaant ghavoan ke karan mrityu ho gee thi. pati ki mrityu ke bad sasural mean mirabaee par kee atyachar kie ge. tatkalin samaj mean mirabaee ko ek vidrohini mana gaya. unake dharmik kriya-kalap rajapoot rajakumari aur vidhava ke lie sthapit niyamoan ke anukool nahian the. vah apana adhikaansh samay krishna ko samarpit niji mandir mean aur bharat bhar se aye sadhuoan v tirth yatriyoan se milane tatha bhakti padoan ki rachana karane mean vyatit karati thian.
hatya ke prayas
bhojaraj ke bad sianhasan vikramajit sianh ko prapt hua, jinhean mirabaee ka sadhu-santoan ke sath uthana-baithana pasand nahian tha. mirabaee ko marane ke kam se kam do prayasoan ka chitran unaki kavitaoan mean hua hai. ek bar phooloan ki tokari mean ek vishela saanp bheja gaya, lekin tokari kholane par unhean krishna ki moorti mili. ek any avasar par unhean vish ka pyala diya gaya, lekin use pikar bhi mirabaee ko koee hani nahian pahuanchi.
dvarika mean vas
in sab kuchakroan se pi dit hokar mirabaee aantat: meva d chho dakar me data a geean, lekin yahaan bhi unaka svachhand vyavahar svikar nahian kiya gaya. ab ve tirthayatra par nikal p dian aur aantat: dvarika mean bas geean. ve mandiroan mean jakar vahaan maujood krishna bhaktoan ke samane krishna ki moorti ke age nachati rahati thian. 1546 mean vikram sianh ke bad rana banane par uday sianh ne mirabaee ko vapas meva d lane ke lie brahmanoan ka ek dal bheja. mirabaee ne 'ranachho daji' (shrikrishna) ke mandir mean ek rat thaharane ki anumati maangi aur agali subah vah vahaan nahian milian. lok manyata ke anusar ranachho daji ki moorti ke sath chamatkarik dhang se unaka vilay ho gaya. lekin vastav mean us rat unaki mrityu ho gee ya vah vahaan se chupake se nikal kar shesh varsh chhadm vesh mean ghoomati rahian, yah ajnat hai. unaki mrityu ke vishay mean kisi bhi tathy ka spashtikaran aj tak nahian ho saka hai.
manyataean
ek aisi manyata hai ki mirabaee ke man mean shrikrishna ke prati jo prem ki bhavana thi, vah janm-janmaantar ka prem tha. manyatanusar mira poorv janm mean vriandavan (mathura) ki ek gopika thian. un dinoan vah radha ki pramukh saheliyoan mean se ek hua karati thian aur man hi man bhagavan krishna ko prem karati thian. inaka vivah ek gop se kar diya gaya tha. vivah ke bad bhi gopika ka krishna prem samapt nahian hua. sas ko jab is bat ka pata chala to unhean ghar mean band kar diya. krishna se milane ki t dap mean gopika ne apane pran tyag die. bad ke samay mean jodhapur ke pas me data gaanv mean 1504 ee. mean rathaur ratan sianh ke ghar gopika ne mira ke roop mean janm liya. mirabaee ne apane ek any dohe mean janm-janmaantar ke prem ka bhi ullekh kiya hai-
"akul vyakul phirooan rain din, virah kaleja khay॥
divas n bhookh niand nahian raina, mukh ke kathan n ave baina॥
kaha karooan kuchh kahat n avai, mil kar tapat bujhay॥
kyoan tarasao atanrajami, ay milo kirapa kar svami.
mira dasi janam janam ki, pari tumhare pay॥"
mirabaee ke man mean shrikrishna ke prati prem ki utpatti se sanbandhit ek any katha bhi milati hai. is kathanusar, ek bar ek sadhu mira ke ghar padhare. us samay mira ki umr lagabhag 5-6 sal thi. sadhu ko mira ki maan ne bhojan parosa. sadhu ne apani jholi se shrikrishna ki moorti nikali aur pahale use bhog lagaya. mira maan ke sath kh di hokar is drishy ko dekh rahi thian. jab mira ki nazar shrikrishna ki moorti par gayi to unhean apane poorv janm ki sabhi batean yad a gayian. isake bad se hi mira krishna ke prem mean magn ho gayian.[1]
granth rachana
mirabaee ne char granthoan ki bhi rachana ki thi-
- 'barasi ka mayara'
- 'git goviand tika'
- 'rag goviand'
- 'rag sorath'
isake atirikt unake gitoan ka sankalan "mirabaee ki padavali" namak granth mean kiya gaya hai.
pad
mirabaee ki mahanata aur unaki lokapriyata unake padoan aur rachanaoan ki vajah se bhi hai. ye pad aur rachanaean rajasthani, braj aur gujarati bhashaoan mean milate haian. hriday ki gahari pi da, virahanubhooti aur prem ki tanmayata se bhare hue mirabaee ke pad anamol sanpatti haian. aansuoan se bhare ye pad gitikavy ke uttam namoone haian. mirabaee ne apane padoan mean 'shrriangar ras' aur 'shaant ras' ka prayog vishesh roop se kiya hai. bhavoan ki sukumarata aur niradanbari sahaj shaili ki sarasata ke karan mirabaee ki vyathasikt padavali barabas hi sabako akarshit kar leti hai. mirabaee ne bhakti ko ek naya ayam diya hai. ek aisa sthan jahaan bhagavan hi iansan ka sab kuchh hota hai. sansar ke sabhi lobh use moh se vichalit nahian kar sakate. ek achchha-khasa rajapat hone ke bad bhi mirabaee vairagi bani rahian. unaki krishna bhakti ek anoothi misal rahi hai. unaki rachana ke kuchh aansh is prakar haian-
|
|
|
|
|
|
vithika
- chitr:Mirabai-1.jpg
- chitr:Meerabai.jpg
miraan aur krishna
- chitr:Meerabai-3.jpg
miraan
- chitr:Meerabai-2.jpg
miraan aur krishna
- chitr:Meerabai-4.jpg
miraan
- chitr:Meerabai-5.jpg
miraan aur krishna
- chitr:Meerabai-6.jpg
miraan
- chitr:Meerabai-7.jpg
miraan
- chitr:Meerabai-8.jpg
miraan
- chitr:Meerabai-9.jpg
miraan
- chitr:Meerabai-10.jpg
miraan
- chitr:Meerabai-11.jpg
miraan
- chitr:Meerabai-12.jpg
miraan
- chitr:Meerabai-13.jpg
miraan nrity ke lie ghuangharoo badhati huee
- chitr:Meerabai-14.jpg
miraan nrity karati huee
tika tippani aur sandarbh
- ↑ pichhale janm mean bhi mira karati thian krishna se prem (hindi). . abhigaman tithi: 15 march, 2013.
bahari k diyaan
sanbandhit lekh